POZİTİVİZM KISKACINDA AYDININ İNANÇ PROBLEMİ: MATMAZEL NORALİYA’NIN KOLTUĞU VE YALNIZIZ ROMANLARI

Yıl 2023, Sayı: 54, 167 - 186, 22.12.2023

Dilber Tahiroğlu

Öz

Türk edebiyatının önde gelen yazar ve gazetecilerinden Peyami Safa (1899-1961), Cumhuriyet Dönemi’nin en üretken yazarlarındandır. Hikâye, roman, makale, gezi yazısı, fıkra ve tiyatro yazıları yazan Peyami Safa, aynı zamanda bir fikir adamıdır. Peyami Safa eserlerinde çoğunlukla Doğu-Batı çatışması, insanın ruh bunalımları ve ikilemleri, ahlak çöküntüsü, toplumsal değişme vb. konuları işlerken zaman içinde hem eserlerinde hem de fikir yazılarında sapma ve değişme noktaları olduğu göze çarpmaktadır. Sözü edilen bu sapma ve değişimler Peyami Safa'nın özellikle temel eserlerinden 1944 yılında yazmaya başladığı ancak 1949 yılında bastırdığı Matmazel Noraliya’nın Koltuğu ve 12 Eylül-20 Aralık 1950 tarihleri arasında Yeni İstanbul gazetesinde tefrika edilip 1951’de kitap olarak yayımladığı Yalnızız'da dikkati çekmektedir. Bu eserler yazarın insanı bütünleyen ancak insan ruhunda gizli kalan yönleri keşfetmeye çalıştığı eserlerdir. Yazarın parapsikolojik ve metapsişik olaylara olan merakından ortaya çıkan iki eserinde, bireyin akıl yoluyla açıklayamadığı durumlarda inanmanın bir problem olarak irdelenip özellikle Ferit, Samim ve Meral üzerinden tartışılması çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Peyami Safa, Matmazel Noraliya'nın Koltuğu, Yalnızız, İnanç Problemi

The Intellectual’s Crisis of Faith in the Grip of Positivism: Matmazel Noraliya’nın Koltuğu and Yalnızız

Öz

Being a prominent figure in Turkish literature and journalism, Peyami Safa (1899-1961) stands out as one of the most prolific writers of the Republican Era. In addition to producing a variety of literary forms such as short stories, novels, articles, travel writings, columns and plays, he was also a thinker. In his works, while he handles themes such as the East and West conflict, psychological struggles and dilemmas of individual, moral decay, and social transformations, one can observe shifts and changes in both his literary and philosophical works. Notably, these shifts are evident in two of his seminal works: Matmazel Noraliya’nın Koltuğu which he began to write in 1944 but published in 1949, and Yalnızız which was serialized in Yeni Istanbul newspaper between September 12th and December 20th in 1950, and later published in 1951. These works aim to reveal facets of human nature that complement individual but remain concealed within human psyche. This study focuses on the discussion of faith as a subject matter especially when one cannot explain a situation rationally, particularly through the characters Ferit, Samim, and Meral, in two of his works which appeared due to the author’s curiosity over parapsychological and metapsychical phenomena.

Anahtar Kelimeler

Peyami Safa, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu, Yalnızız, Crisis of Faith

Kaynakça

• Ağaoğlu, Samet. İlk Köşe. Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Akyüz, Kenan. Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi. İnkılap Yayınları, 1985.
• Aytaç, Gürsel. Çağdaş Türk Romanı Üzerine İncelemeler. Doğubatı Yayınları, 2016.
• Ayvazoğlu, Beşir. Peyami. Kapı Yayınları, 2017.
• Bürün, Vecdi. Peyami Safa ile 25 Yıl. Yağmur Yayınları, 1978.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. Remzi Kitabevi, 2003.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. Remzi Kitapevi, 1988.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İletişim Yayınları, 2013.
• Okay, M. Orhan. Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. Dergâh Yayınları, 2014.
• Özden, Savaş. “Yalnızız’da İnsanın Anlamlandırılması Meselesi.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, no. 8 (1), 2019, ss. 348-361.
• Safa, Peyami. Matmazel Noraliya’nın Koltuğu. Ötüken Yayınları, 1998.
• Safa, Peyami. Yalnızız. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Şenderin, Zübeyde. “Ruhçu ve Maddeci Görüş Ekseninde ‘Matmazel Noraliya’nın Koltuğu’.” Türkiyat Araştırmaları Dergisi, no. 29, 2010, ss. 209-233.
• Tekin, Mehmet. Peyami Safa’nın Roman Sanatı ve Romanları Üzerinde Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Basımevi, 1990.
• Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. Ülken Yayınları, 2005.