TALASBEK ÄSEMQULOV'UN “TALTÜS” ADLI ROMANINDA DEYİMLER

Yıl 2024, , 245 - 254, 31.07.2024

Ziyoda Artukmatova

https://doi.org/10.59182/tudad.1455649

Öz

İnsanın varoluşuyla başlayan dil, devirlerin kendi ihtiyacına göre şekillenmiş ve insanoğlu bu ihtiyaçlar çerçevesinde birtakım kalıp sözler oluşturmuştur. Bu sözlerin büyük bir kısmı yaşanan olaylardan alınan dersler neticesinde doğmuş olup nesilden nesile anlatma ve aktarma kolaylığı sağlamaları sebebiyle uzun ömürlü söz varlıkları olmuştur. Bu söz varlıklarından en önemlileri, atasözleri ve deyimlerdir.
Bu çalışmada, Talasbek Äsemqulov’un “Taltüs” adlı romanında yer alan deyimler tespit edilerek Kazak Türkçesinden Türkiye Türkçesine Qazaq Tiliniñ Ädebiy Sözdigi ve TDK Çevrimiçi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü ile karşılaştırılmıştır. Deyimlerin anlam ve yapı bakımından zamana bağlı değişme gösterip göstermediği veya deyimin günümüzdeki işlevinin tespitinin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi amacıyla bu roman esas alınmıştır.
Bazı deyimlerde kelimelerin yer değiştirdiği görülür. Bu bazen yazılı metinlerde sanatçının üslubu dolayısıyla bazen kafiye gereği bazen de konuşma dilinde konuşmacılardan kaynaklı olabilir. Deyim kullanımlarında ilgili çevrenin etkilendiği kültürlerden kaynaklanan değişimler meydana gelmektedir.
Talasbek Äsemqulov’un “Taltüs” adlı çalışması da içerisinde bulunan mecaz anlamlı birçok kelimeyi ve birçok deyimi içermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Talasbek Äsemqulov, Taltüs, deyim, Kazak Türkçesi, Türkiye Türkçesi

The idioms in Talasbek Asemqulov’s Novel “Taltüs”

Öz

Language, which started with the existence of human beings, has been shaped according to the needs of the ages and human beings have created a number of phrases within the framework of these needs. A large part of these words was born as a result of lessons learned from events experienced, and they have become long-lived idioms due to the ease of telling and transmitting them from generation to generation. The most important of these words are proverbs and idioms.
In this study, the idioms in Talasbek Äsemqulov’s novel “Taltüs” were identified and compared from Kazakh Turkish to Turkey Turkish with the Qazaq Tiliniñ Ädebiy Sözdigi and TDK Online Proverbs and Idioms Dictionary. This novel was chosen to determine whether the idioms have changed over time in terms of meaning and structure or to determine the function of the idiom in today’s world.
In some idioms, it is seen that the words change places. This can sometimes be due to the artist’s style in written texts, sometimes due to rhyme, and sometimes due to the speakers in spoken language. Changes occur in idiom usage due to the cultures influenced by the relevant environment.
Talasbek Äsemqulov’s work “Taltüs” is also important in that it contains many words with metaphorical meanings and many idioms.

Anahtar Kelimeler

Talasbek Äsemqulov, Taltüs, idiom, Kazakh Turkish, Turkey Turkish

Kaynakça

• Abilkasımov, B., Bizakov, S., Jünisbekov, A. vd. (2011). Kazak adebiy tiliniñ sözdigi. Dawir Baspası.
• Asemkulov, T. (2020). Taltüs. Lilya Kalawstıñ Baspa Üyi.
• Aşimbaeva, N., Rısbergenova, K., Mankeeva, J. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Aytbayev, Ö. (2007). Kazak til biliminiñ mäseleleri. Arıs Baspası.
• Fazıljanova, A., Oñğarbaeva, N., Ğabithanulı, K. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Ibırayım, Ä., Jañabekova, A., Rısbergenova, K. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Jañabekova, A., Januzak, T., Abilkasımov, B. vd. Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir
• Januzak, T., Jünisbek, Ä. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Januzakov, K. (2008). Kazak tiliniñ tüsindirme sözdigi. Dayk-Press Baspası.
• Keñesbayev, I. (2007). Frazeologiyalık sözdik. Arıs Baspası.
• Kurbanov, A. (2023). Talasbek asemkulov prozasınıñ poetikası jäne prozalık şığarmalardı orta mektepte okıtuv joldarı. Yayımlanmamış Lisans Tezi, Oñtüstik Kazakstan Memlekettik Pedagogikalık Üniversiteti, Şimkent.
• Küderinova, K., Jubaeva, O., Jolşaeva, M. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Malbakov, M., Esenova, K., Xinayat, B. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Malbakov, M., Oñğarbaeva, N., Üderbaev, A. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Mankeeva, J., Bizakov, S., Jünisbekov, A. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Momınova, B., Süyerkulova, B., Fazıljanova, A. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Kaliyev, Ğ., Bizakov, S., Nakısbekov, O. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Kaliyev, Ğ., Bolğanbayev, Ä. (2006). Qazirgi Qazaq tiliniñ leksikologiyası men frazeologiyası. Sözdik-Slovar Baspası.
• Kaydar, Ä. (1998). Qazaq tiliniñ özekti mäseleleri. Ana Dili Baspası.
• Koñıratbaeva, J., Kaliyev, Ğ., Esenova, K. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Süyerkulova, B., Januzak, T., Jubaeva, O. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Türk Dil Kurumu (1999). Türkçe sözlük. TDK Yayınları.
• Üderbaev, A., Nakısbekov, O., Koñıratbaeva J. vd. (2011). Kazak adebi tiliniñ sözdigi. Däwir Baspası.
• Vinogradov V. V. (1967). Problemı literaturnıh yazıkov i zakonomernostey ih obrazovaniya i razvitiya.
• Wali, N., Kurmanbayulı, Ş., Malbakov, M., Şoybekov, R. (2013). Kazak sözdigi. Däwir Baspası.