GEÇİŞ EKONOMİLERİNDE ÖZELLEŞTİRME SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 19 - 52, 31.01.2022

Fatih Yücel , Hatice Dilaver

Öz

Geçmişte SSCB’nin (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) parçası olarak tanımlanan beş ülkenin
kapladığı alan, Orta Asya’dır. Bölge geçmişten bugüne gerek coğrafi önemi gerekse ona hâkim olan
toplumların yönetim anlayışlarıyla hep gündemde kalmış ve inceleme konusu olmuştur. Aynı zamanda
Orta Asya, Türk halklarının da ana yurdu olmuştur. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve
Tacikistan’dan oluşan beş eski SSCB ülkesi piyasa ekonomisi kurmaya çalışan geçiş ekonomileridir.
Sovyetler Birliği’nin dağılması, daha sonra geçiş ekonomileri olarak tanımlanacak ülkeleri farklı
arayışlara itmiştir. Merkezi planlama sisteminden piyasa ekonomisine dönüş bu yöntemle başlamıştır.
Küreselleşmenin her geçen gün arttığı bir dünyada bu ülkelerin hantallaşmış kamu sektörleri önemli bir
sorun teşkil etmekteydi. Birçok ülke bütçe açıklarını kapatmak, vatandaşlarının hayat standartlarını
arttırmak ve daha yüksek büyüme hızına ulaşmak için kamu mülkiyetindeki teşebbüsleri özelleştirmeye
başlamıştır. Özelleştirme toplumda devletin rolünü azaltmakta önemli bir yapı taşını oluşturmaktadır.
Kumanda kontrol mekanizmasına dayalı merkezi planlı ekonomiden piyasa sistemine geçiş sürecinde
özelleştirme uygulamaları tüm geçiş ekonomisine sahip ülkelerle aynı sonuca varmıştır. Geçiş sürecinde
ülkeleri ekonomik anlamda zor süreçler beklediği gibi sosyal anlamda da huzursuzluklar bekler. Toplum
refahını sarsıntıya uğratmadan ekonomik rejimlerin değişimi imkânsız denecek kadar güçtür. Amaç her
ne kadar toplum refahını azaltmamak da olsa, geçiş ekonomilerinde devletin değişen görevleriyle toplumu
etkileyen sorunlar baş göstermiştir. Sosyalist modelin analizi yapıldığı zaman bu modelin yapısında
bulunan ve temelini oluşturan sistemin kendi iç dinamiklerinden dolayı kendi sonunu hazırladığı
anlaşılmaktadır. Sosyalist ülkelerde 1960'lardan beri ortaya çıkan sistem için çözüm arayışları ve reform
deneyimleri başarısız olmuştur. 1989 yılında SSCB komünist partisinin 27. kongresinde Mikhail
Gorbaçov, ekonominin kısmi tedbirlerle düzeltilmesinin mümkün olmadığını belirterek, kapsamlı
ekonomik reformlar başlatmasını önermiştir. Bugüne dek dış dünyaya kapalı şekilde yaşayan Orta Asya
ülkeleri için politika değişikliği de şarttır. Geçiş ile birlikte bu ülkeler dış politikalarında hukuki ve
stratejik bir düzenleme yapmak zorunda kalmışlardır. Toplumun ekonomik anlamda güvence altına
alınması, şeffaf rekabetin uygulanarak monopolleşmeye ve oligopolleşmeye karşı savaşılması gerekliliği
doğmuştur. Bu araştırma, Orta Asya ülkelerinin piyasa ekonomisine geçiş sürecinde karşılarına çıkan
sorunlar bilimsel ve sosyal araştırmalara, ekonomik ve hukuki düzenlemelere, örnek olaylara dayanarak
ele alacaktır. Araştırmanın kapsamı Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan’dan
oluşan beş ülkedir. Araştırmanın yöntemi analitik olacaktır. Araştırmada hedeflenen katkı, geçiş sürecinde
karşılaşılan sorunlar üzerinde belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

LİBERAL EKONOMİ,, ÖZELLEŞTİRME,, GEÇİŞ EKONOMİLERİ

Kaynakça

• KAYNAKÇA Acartürk, E. (2001). Yerel Yönetimlerin Hizmet ve Sunumunda Alternatif Yöntemler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(6), ss. 46-60.
• Afşar, M. (1995). Türkiye'deki Kamu İktisadi Teşebbüslerinde Özelleştirme ve Verimlilik İlişkisi(Çimento Sektörüne İlişkin Bir Uygulama). Eskişehir: T. C. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Aktürk, İ. (1995). Gelişmekte Olan Ülkelerde Özelleştirmeye İlişkin Son Gelişmeler. Vergi Sorunları Dergisi(85), s. 79.
• Akyüz, Y. (1994). Ekonomide Liberalleşme ve Sanayileşme, Latin Amerika Denetimi. İktisat ve İşletme Finans Dergisi(96), ss. 2-18.
• Altıntaş, M. B. (1988). Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi ve Özelleştirmenin Sermaye Piyasasına Etkileri (Cilt 8). İstanbul: Sermaye Piyasası Kurulu.Bal, H. (2004). Geçiş Ekonomilerinde Ekonomik Büyüme ve Dış Finansman. Manas SosyalBilimler Dergisi, 6(12), ss. 155-172.
• Bastırmacı, A. (1998). Doğu Avrupa Ülkelerinde Özelleştirme Süreci. Dış TicaretDergisi(11), ss. 17-37.
• Baydaliev, B. (2010). Geçiş Ekonomileri ve Rusya'nın Yapısal Değişim Çabaları Üzerine Bir Değerlendirme. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Baytan, İ. (1999). Özelleştirme, Hukuki Yapı, Uygulamalar, Sorunlar, Öneriler. Ankara: İletişim Yayınları.
• Bilgin, G. (2002). Rusya Krizinin Orta Osya Türk Cumhuriyetlerine Etkisi. Erişim Tarihi: 10.10.2018, http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/tarih/171_rusyakrizinin.htm. http://www.circassiancenter.com. adresinden alındı
• Bruno, M. (1994). Kriz, İstikrar Programları ve Ekonomik Reform. (Z. Dicleli, Çev.) İstanbul: Türk Henkel Dergisi Yayınları.
• Çakal, R. (1996). Doğal Tekellerde Özelleştirme ve Regülasyon. Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (Uzmanlık Tezleri, Yayın No : 2455) .
• Çiftci, A. (2004). Geçiş Ekonomisi Yaşamakta Olan Ülkelerde Yabancı Yatırımcılara Sağlanan İmkanlar, Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Yolları: Kırgızistan Modeli. Manas, Kırgızistan: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Doğan, Y. (1993). Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme. İzmir: Fakülteler Kitbevi.
• Ganmet, D. (2006). Geçiş Ekonomilerinde Özelleştirme Uygulamaları ve Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Gökbunar, A. R., Utkuseven, A. (2007). Geçiş Ekonomilerinde Vergi İdaresinin Yeniden Yapılandırılması Üzerine. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 44(508), ss. 64-70.
• Güler, E. (2012). Geçiş Ekonomileri ve Yeni Kurumsal İktisat'in Yeniden Yükselişi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13(1), ss. 52-68.
• İşcan, İ. H., & Hatipoğlu, Y. Z. (2011). Rusya'da Serbest Piyasa Ekonomisine Geçiş Süreci ve 2008 Küresel Krizi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 61(1), ss. 177- 237.
• Karagöz, H. (2009). Dünya ve Türkiye'de Özelleştirme Uygulamaları. Konya: Konya Ticaret Odası.
• Karataş, C., & Öniş, Z. (1994). Dünyada Özelleştirme ve Türkiye. İstanbul: Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı yayınları.
• Kilci, M. (1998). Ek ve Değişiklikleri ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme Mevzuatı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü.
• Meksika ve Arjantin'de Özelleştirme Uygulamaları Raporu Özeti(Pennsylvania Üniversitesi Wharton Ekonomi Okulu). (1993). Görüş Dergisi(11).
• Müderris, Z. (1995). Türkiye'de ve Dünya'da Özelleştirmeye Genel Bakış ve Türk Şeker Sanayiinde Özelleştirme. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Ok, S. T., & Aydos, V. (1998). Türkmenistan Ülke Profili, Mevzuat ve Türk Girişimcileri. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Oktar, S. (1991). Doğu Avrupa'nın Yeni Sloganı Karl Marks Öldü Yaşasın Adam Smith. Banka ve Ekonomik Yayınlar Dergisi, 28(6), ss. 37-42.
• Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın 2001, 2002 ve 2003 Yılları Eylem ve İşlemlerinin Araştırılıp İşlenmesine Dair Raporu. (2005). Ankara: T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu.
• Özmen, S. (1990). Özelleştirme Alanında Dünyadan Görüntüler. Maliye Yazıları Dergisi(25),ss. 83-95.
• Roland, G. (2000). Transition and Economics: Politics, Markets, and Firms. Massachusetts:The MIT Press.
• Roland, G. (2001). Ten Years After...Transition and Economics. International Monetary FundStaff Papers, 48, pp. 29-52.
• Sarıkamış, C. (1991). Özelleştirmede Başka Bir Yöntem. Banka ve Ekonomik YorumlarDergisi.
• Sayer, G. (1986). Kamu İşletmelerinin Özelleştirilmesi - Britanya Örneği. (88), ss. 43-47. Şahin, H. (2010). İktisada Giriş. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
• Tandırcıoğlu, H. (2002). Geçiş Ekonomilerinde Özelleştirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(3), ss. 198-226.
• Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği. (1993).Özelleştirme: Özel İhtisas Komisyonu Raporu (Cilt 273). Ankara: TOBB Yayınları.
• Uzunoğlu, S. (1987). Özelleştirme ve Gelir Ortaklığı Senetleri. Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi(Eylül 1987).
• Yavuz, H. B. (2005). Geçiş Ekonomileri, Gelişmekte Olan Ülkeler ve Türkiye. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Yavuz, H. B. (2006). Geçiş Ekonomilerinde Ekonomik Büyüme. Türk İdare Dergisi(451), ss.89-105.
• Yayar, R., Demir, Y., & Birol, Y. E. (2012). Geçiş Ekonomileri Bağlamında Türkiye-Kazakistan Dış Ticaretine Uygulamalı Bir Bakış. S. Sarı, A. H. Gencer, B. Aşık, & A.
• Turdalieva (Dü.), International Conference on Eurasian Economies içinde (s. 250-258). Almatı: Turan University Press.
• Yazıcı, K. (1997). Ö̈zelleştirmede Değerleme Yöntemleri ve Değerleme Kriterleri. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (Uzmanlık Tezleri, Yayın No : 2478).