İSKER ŞEHRİ’NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALAR DOĞRULTUSUNDA ŞEHRİN YAPISI VE SİBİR TATARLARINA AİT BAZI BULUNTULAR

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 49 - 72, 29.04.2023

Mecnun Yılmaz

https://doi.org/10.59182/tudad.1223715

Öz

Sibir Tatarları tarafından 14. yüzyılın ortalarında Batı Sibirya’daki günümüz Tobolsk şehri yakınlarında kurulan ve Sibir Hanlığı’na 1495 yılından itibaren başkentlik yapmaya başlayan İsker, 1588 yılında merkezî Rus kuvvetleri tarafından ele geçirilinceye kadar bölgedeki varlığını sürdürmüştür. Bu olayın ardından şehir, yerleşime açılmamış ve zaman içerisinde yıkılmaya yüz tutmuştur. Nitekim tarihî önemini yitirmeyen şehir, yüzey inceleme ve kazı yöntemleri bazen ayrı ayrı bazen de bir arada kullanılarak çeşitli arkeolojik araştırmalara tabi tutulmuştur.
Bu suretle çalışmamızda, N. G. Spafariy, S. U. Remezov, G. F. Miller, M. S. Znamenskiy, İ. N. Butakov, V. N. Pignatti, A. F. Palaşenkov, A. P. Zıkov ve A. A. Adamov tarafından farklı zamanlarda İsker’de gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalar hakkındaki bilgilere yer verilecektir. Ayrıca şehrin kapladığı alanın zaman içerisindeki değişimine, şehrin tahkimat yapılarına, şehirdeki konutların hangi malzemelerden yapıldığına ve kazı çalışmaları sonucunda elde edilen Sibir Tatarlarına ait çeşitli tarım aletlerine, bıçaklara, ok uçlarına, yüzüklere dair teknik ve kültürel açıdan birtakım değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Batı Sibirya Arkeolojisi, Batı Sibirya’da Türk-Tatar Şehri, Bıçaklar, İsker, Ok Uçları, Sibir Tatarlarının Maddî Kültürü.

Kaynakça

• “Sibir Hanlığı Kronikleri III: Remezov Kroniği” (2020). Çeviren: Fatih Ünal, Murat Özkan, Mesut Karakulak, Zafer Sever, Harun Arslantürk, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ADAMOV, Aleksandr A. (2013). “Arheologiçeskie İssledovaniya 2007-2008 goda na Gorodişe İsker”, İstoriçeskaya Sudba İskera: Materialı Vseros. Nauç.-Praktiç. Konf., Tobolsk, s. 39-44.
• ADAMOV, Aleksandr A. (2015). “Arheologiçeskie İssledovaniya na Kuçumovom Gorodişe (İskere) v 2014 godu”, Povoljskaya Arheologiya, C. 14, S. IV, s. 291-300.
• ADAMOV, Aleksandr A. (2019), “Vreznoy Zamok s Gorodişa İsker (Novıe Nahodki)”, Teoriya i Praktika Arheologiçeskih İssledovaniy, C. 26, S. II, s. 7-14.
• ADAMOV, Aleksandr A., BALYUNOV, İgor V., DANİLOV Petr G. (2008). Gorod Tobolsk: Arheologiçeskiy Oçerk, Tobolsk: İnstitut Arheologii i Etnografii Sibirskogo Otdeleniya Rossiyskoy Akademii Nauk.
• ATLASİ, Hadi (2016). Sibir Tarihi, (Çev. Eser Havare), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BELİÇ, İgor V. (2019). “Çertej Kuçümovo Gorodişe iz Horografiçeskoy Çertejnoy Knigi S. U. Remezova”, Vestnik Tümenskogo Gosudarstvennogo Universiteta, C. 9, s. 90-100
• FİŞER, İogann Eberhard (1774), Sibirskaya İstoriya s Samogo Otkrıtiya Sibiri do Zavoevaniya Sey Zemli Rossiyskim Orujiem, Sankt-Peterburg: İmparatorskaya Akademiya Nauk.
• GAVRİLOVA A. A. (1965). Mogilnik Kudırge Kak İstoçnik po İstorii Altayskih Plemen, Moskva: Nauka.
• HUDYAKOV, Yuliy S. (1991). Voorujenie Tsentralno-Aziatskih Koçevnikov v Epohu Rannego i Razvitogo Srednevekovya, Novosibirsk: Nauka.
• KİSELEV, Sergey V., MERPERT Nikolay Ya. (1965). “Jeleznıe i Çugunnıe İzdeliya Kara-Koruma”, Drevnemongolskie Goroda, Moskva: AN SSSR, Moskva, s. 188-216.
• KONİKOV, Boris A., HUDYAKOV Yuliy. S. (1981). “Nakoneçniki Strel iz İskera”, Voennoe Delo Drevnih Plemen Sibiri i Tsentralnoy Azii, Novosibirsk: Nauka, s. 184-188.
• LİTVİNSKİY, Boris A. (1965). “Sredneaziatskie Jeleznıe Nakoneçniki Strel”, Sovetskaya Arheologiya, S. II, (1965), s. 71-91.
• MİLLER, Gerard Fredrich (1750). Opisanie Sibirskogo Tsarstva i Vseh Proizşedşih v Nem Del, ot Naçala a Osoblivo ot Pokoreniya Yego Rossiyskoy Derjave po Sii Vremena, Sankt-Peterburg: İmparatorskaya Akademiya Nauk. MİLLER, Gerard Fredrich (1937). İstoriya Sibiri, C. 1, Moskva: AN SSSR.
• OVÇİNNİKOVA, Bronislava B. (2014). “İsker-Kuçümovo Gorodişe (Arheologiçeskie İssledovaniya 1968 goda)”, Povoljskaya Arheologiya, C. 14, S. I, s. 166-193.
• PİGNATTİ, Vasily N. (1915). “İsker (Kuçümovo Gorodişe)”, Doklad Obşemu Sobraniyu Çlenov Tobolskogo Gubernskogo Muzeya, C. 25, Tobolsk: ETGM, s. 1-36.
• SMİRNOVA, Elena (2015). “Narodnıy Kostüm”, İstoriya i Kultura Tatar Zapadnoy Sibiri, Kazan: Artifakt, s. 376-393. SPAFARİY, Nikolay G. (1882), Puteşestvie çerez Sibir ot Tobolska do Nerçinska i Granits Kitaya Russkogo Poslannika Nikolaya Spafariya v 1675 godu: Dorojnoy Dnevnik Spafariya, Sankt-Peterburg: Tipografiya V. Kirşbauma.
• SUHORUKOVA, Olga A. (2020). Etniçeskaya i Natsionalnaya İstoriya Rossii s Drevneyşih Vremen do XVII v., Moskva: KnoRus.
• TATAUROV, Sergey F., TATAUROV Flipp S. (2016). “Arheologiçeskie Kollektsii s İskera: Novıy Vzglyad na Pamyatnik”, Vestnik Arheologii, Antropologii i Etnografii, C. 33, S. II, s. 77-85.
• TOPSAKAL, İlyas, YILMAZ Mecnun Tarık (2021). “Bağımsızlığa Adanmış Bir Hayat: Küçüm Han”, Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, S. LXXV, s. 17-31.
• ZIKOV, Aleksey Pavloviç (2012). “Arheologiçeskie İssledovaniya Gorodişa İsker”, Uralskiy İstoriçeskiy Vestnik, C. 36, S. III, s. 145-153.
• ZIKOV, Aleksey Pavloviç (2013). “Zemledelie Sibirskih Tatar v Epohu Pozdenego Srednovekovya (Konets XIV-XVI vv.)”, Uralskiy İstoriçeskiy Vestnik, C. 39, S. II, s. 137-144.
• ZIKOV, Aleksey Pavloviç, KOSİNTSEV, Pavel Andreeviç, TREPAVLOV, Vadim Vintseroviç (2017). Gorod Sibir: Gorodişe İsker (İstoriko-Arheologiçeskoe İssledovanie), Moskva: Nauka.
• ZNAMENSKİY, Mihail S. (1901). İstoriçeskie Okrestnosti Goroda Tobolska, Tümen: İzdatelstvo A. A. Krılova.