Arapça’da Kural Uyumsuzluğu ile “Adl” Arasında “Udul” Kavramı

Yıl 2020, Sayı: 10, 279 - 298, 27.12.2020

Tahsin Yıldırım , Sajed Alkhlif Alsalh

Öz

Bu makale, sarf ve nahiv ilminde “udul” kavramını ele alarak nahivcilerin bu kavrama ait görüşlerini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda anlam genişlemesi olgularının incelenmesi neticesinde “udul” kavramının kullanım yolunu ve Arap kelamında süre gelen şiir ve nesirdeki fasih Arapların kullanım aykırılıklarına da değinmektedir. Bu kavramı nahivciler dillerinin kullanımlarındaki tümevarımdan yola çıkarak kıyas olarak isimlendirmişlerdir. Bütün bunlarla birlikte yine bu makale sarf ilminde kullanılan “udul” kavramı ile kelimenin ve harflerin yapısındaki standart bir değişikliğe has olan “adl” kavramından farkını da ortaya koymaktadır. Makalede ortaya konan hususlar mütekaddimun ve müteahhirun Arap dil bilimcilerinin “adl” ve “udul” kavramlarının aynı kökten çıktığına dair görüşünü ifade etmektedir. Bu konu Arapça dil olgusuna dair sarf ve nahiv ilminde onların istişhad ve görüşleri etrafında döner ki bu konuda fasih Arapların görüşleri diğer Arapların kıyas yoluyla kullana geldikleri görüşlerine aykırıdır. Makalemizde muasırların araştırmalarındaki “udul” kavramı ele alınmamıştır. Çünkü onlara göre “udul” kavramı genellikle sarf ve nahiv ilminin dışında üslup, belagat ve filolojiye dair başka dilsel olgular etrafında meydana gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Belağat, Sarf-Nahiv, Adl, Udûl

The Concept Of “Deviation” Between Rule Incompatibility and "Al-Adl" in Arabic

Öz

This research addresses the concept of “udul” in the sarf and nahiv and reveals the views of the nahivists regarding this concept. It also refers to the way in which the concept of “udul” is used as a result of the study of the phenomena of expansion of meaning, and to the contradictions of the usage of the fasih Arabs in the poetry and prose of the Arabic word. The nahivists have named this concept as comparison based on the induction in the use of their language. In addition, this article also reveals the difference between the concept of “udul” and the concept of “adl”, which is a standard change in the structure of words and letters. The issues laid out in the article express the view of mütekaddimun and muteahhirun that the concepts of “adl” and “udul” come from the same root of Arabic linguists. This issue revolves around their consultation and opinions in the knowledge of the Arabic language and the nahiv, which is contrary to the views of the facih Arabs that other Arabs have come to use by comparison. In our paper, the concept of “udul” in muasir research is not discussed. Because, according to them, the concept of” udul " is usually based on other linguistic facts about style, eloquence, and philology, besides consumables and non-Semitic knowledge.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Rhetoric, Morphology - Syntax, Adl, Deviation

العُدولُ في العربية بينَ العَدْلِ والخُروجِ عن الأصْلِ

Öz

يبيِّنُ هذا البَحثُ مفهومَ العُدُولِ في النّحوِ والصَّرفِ، ويكشفُ نظرةَ النَّحويِّينَ إليه، وطَريقةَ استعمالِهم له في تحليلِ ظواهرِ الاتّساعِ ومُخالَفاتِ استعمالِ فُصحاءِ العربِ في شعرِهم ونثرِهم للمُطَّرِدِ في كلامِهم، وما قاسَهُ النَّحْويُّونَ على كلامِهِم، ويكشفُ البحثُ أيضاً العُدولَ في الصَّرفِ وتمييزَهُ من العَدْلِ الذي يختصُّ بتغييرٍ قياسيٍّ لبنيةِ الكلمةِ وأحرفِها.
وكُلُّ ما جاءَ في هذا البحثِ يُعبِّرُ عن نظرةِ عُلماءِ العربيّةِ المتقدِّمينَ والمتأخِّرينَ لمفهومِ العُدولِ والعَدْلِ والخُروحِ عن الأصلِ، ويَدورُ حولَ آرائِهم واستشهاداتِهم على ظواهرِ العربيةِ في النحوِ والصَّرفِ التي خالفَ بها أصحابُها الفُصحاءُ ما اطَّردَ عليه سائرُ العربِ بالقياسِ، ولم يعرضِ البحثُ لمفهوم العدولِ في أبحاثِ المعاصرينَ لأنَّه عندَهم يدورُ في الغالبِ حولَ ظواهرِ اللغةِ الأخرى غيرِ النَحوِ والصَّرفِ كالظّواهرِ اللسانيّةِ والبلاغيةِ والأسلوبيّةِ.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية, بلاغة, صرف - نحو, عدل

Kaynakça

• Abbas Hasan. (2005a) en-Nahveul-vafi (C. 4). Kahire: Dârul-Meârif.
• Abdulkâdir b. Ömer el-Bağdadî. (1997a). Hızânetu’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-Arab (C. 7). Abdüsselam Muhammed Harun (Thk.). Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• Abdulkâdir b. Ömer el-Bağdadî. (1997b). Hızânetu’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-Arab (C. 10). Abdüsselam Muhammed Harun (Thk.). Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• Abdulkâdir b. Ömer el-Bağdadî. (1997c). Hızânetu’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-Arab (C. 1). Abdüsselam Muhammed Harun (Thk.). Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• Abdülkâhir el-Cürcânî. (1982). el-Muktesad fî şerhi’l-îzâh. Kazım Bahru’l-Mercân (Thk.). Bağdâd: Dâru’r-Reşîd li’n- Neşr.
• Abdülkâhir el-Cürcânî. (2008). Esrâru’l-belâğa. Mahmud Muhammed Şâkir (Thk.). Kahire: Matbaatu’l-Medenî.
• Ebû Ali el-Fârisî. (1993a). el-Huccetü li’l-kurrâi’s-seb’a (C. 5). Bedreddin Kahvecî vd. (Thk.). Beyrut : Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs.
• Ebû Ali el-Fârisî. (1996). el-Îzâh. Kazım Bahru’l-Mercân (Thk.). Beyrut : Alemu’l-Kütüb.
• Ebû Nasr el-Cevherî. (1987a). es-Sahhâh tâcu’l-luğati ve sahhâhu’l-arabiyye (C. 5). Ahmed Abdulğafûr Attâr (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Ilmi li’l-Melayîn.
• Ebu’l-Berkât el-Enberî. (1999). Esrâru’l-Arabiyye. Mekketu’l-Mükerrame: Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam.
• Ebu’l-Berkât el-Enberî. (2003). el-İnsâf fî mesâili’l-hılâfi beyne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. Kuveyt: el-Mektebetü’l- Mısriyye.
• Ebu’l-Bukkâi el-Abkerî. (1995a). el-Lübâb fî ılali’l-binâi ve’l-i’râb (C. 1). Abdülilah en-Nebhân (Thk.). Dımeşk: Dâru’l- fikr.
• Ebu’l-Bukkâi el-Kefevî. (1988a). Kitâbu’l-Külliyât. Mahmud et-Tanâhî (Thk.). Kahire: Müessetü’r-Risâle.
• el-Kazzâ el-Kayravânî. (1988). Mâ yecûzü li’ş-sâir fî’d-darûra. thk. Ramazan Abduttevvâb, Salahaddin el-Hâdî. Kuveyt: Dâru’l-Urûbe bi İşrâfi Dâru’l-Fushâ bi’l-Kahire.
• el-Müberred. (2010a). el-Muktedab (C. 2). Muhammed Abdulhâlik Udayma (Thk.). Beyrut: Alemu’l-Kütüb.
• el-Müberred. (2010b). el-Muktedab (C. 1). Muhammed Abdulhâlik Udayma (Thk.). Beyrut: Alemu’l-Kütüb.
• el-Verrâk. (1999). Ilelu’n-nahv. Mahmud Câsim, Muhammed ed-Dervîş (Thk.). er-Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd.
• en-Nâbiğa ez-Zibyânî. (1989). Dîvânü’n-nâbiğati’z-zibyânî. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim (Thk.). Kahire: Dâru’l- Meârif.
• ez-Zemahşerî. (1993). el-Mufassal fî sanati’l-i’râb. Ali Bû Melham (Thk.). Beyrut : Mektebetu’l-Hilâl.
• İbn Asfûr. (1987). el-Mumti’ el-kebîr fî’t-tasrîf. Fahreddin Kabbâva (Thk.). Beyrut: Daru’l-Ma’rifeti li’t-Tıbâti ve’n- Neşri.
• İbn Cinnî el-Muvsîlî. (1960a). el-Mensıf şerhu kitâbi’t-tasrîf (C. 1). İbrahim Mustafa & Abdullah Emin (Thk.). Beyrut: Müessetü’r-Risale.
• İbn Cinnî el-Muvsîlî. (1960b). el-Mensıf şerhu kitâbi’t-tasrîf (C. 2). İbrahim Mustafa & Abdullah Emin (Thk.). Beyrut: Müessetü’r-Risale.
• İbn Cinnî el-Muvsîlî. (1988). el-Menhecü fî tefsîti esmâü şuarâi’l-Hamase. Mervan el-Atiyye & Şeyh Zâyid (Thk.). Dımeşk: Daru’l-Hicreti li’t-Tıbâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’.
• İbn Cinnî el-Muvsîlî. (1988a). el-Hasâis (C. 1). Muhammed Ali en-Neccâr (Thk.). Beyrut: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l- Âmmetü li’l-Küttâb.
• İbn Cinnî el-Muvsîlî. (1988b). el-Hasâis (C. 2). Muhammed Ali en-Neccâr (Thk.). Beyrut: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l- Âmmetü li’l-Küttâb.
• İbn Cinnî el-Muvsîlî. (1988c). el-Hasâis (C. 3). Muhammed Ali en-Neccâr (Thk.). Beyrut: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l- Âmmetü li’l-Küttâb.
• İbn es-Sırâc. (1988a). el-Usûlü fi’n-nahvi (C. 1). Abd el-Huseyn el-Fetelî (Thk.). Beyrut: Müessetü’r-Risale.
• İbn es-Sırâc. (1988b). el-Usûlü fi’n-nahvi (C. 2). Abd el-Huseyn el-Fetelî (Thk.). Beyrut: Müessetü’r-Risale.
• İbn Hişam. (1985a). Muğni’l-lebîb an kütübi’l-I’râb (C. 1). Mazin el-Mubarek (Thk.), Muhammed Ali Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişam. (1985b). Muğni’l-lebîb an kütübi’l-I’râb (C. 3). Mazin el-Mubarek (Thk.), Muhammed Ali Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişam. (1985c). Muğni’l-lebîb an kütübi’l-I’râb (C. 4). Mazin el-Mubarek (Thk.), Muhammed Ali Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hişam. (1987). Evdahu’l-mesâlik ilâ elfiyyeti ibni mâlik. Yusuf eş-Şeyh el-Bakka’î (Thk.). Dımeşk: Dâru’l-Fikri li’t- Tıbâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’.
• İbn Malik. (1996a). Şerhu’l-kâfiyeti’ş-şâfiye (C. 3). Abdulmunim Ahmed Herîdî (Thk.). Mekketu’l-Mukerreme: Merkezu’l-Bahsi’l-İlmiyyi ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyyi, Külliyetü’ş-Şer’iati ve’d-Dırâsâtü’l-İslâmiyyeti.
• İbn Malik. (2009). Îcâzü’t-ta’rîf fî ilmi’t-tasrîf. Muhammed Osman (Thk.). Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyyeti.
• İbn Manzur. (1994). Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdır.
• İbn Şecerî. (1991a). Âmâlî ibn şecerî (C. 1). Mahmud Muhammed et-Tannâhî (Thk.). Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• İbn Side el-Mursî. (1996a). el-Muhassas (C. 17). Halil İbrahim Ceffâl (Thk.). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi.
• İbn Side el-Mursî. (2000a). el-Muhkem ve’l-muhît (C. 3). Abdulhamid Handâvî (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l- Ilmiyye.
• İbn Side el-Mursî. (2000b). el-Muhkem ve’l-muhît (C. 6). Abdulhamid Handâvî (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l- Ilmiyye.
• İbn Yaîş. (1989). Şerhu’l-mufasssal (C. 8). Kahire: Mektebetü’l-Mütebbî.
• İbnu’l-Esîr. (2000a). el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir (C. 3). Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd (Thk.). Beyrut: el-Mektebu’l-Asriyyeti li’t-tıbâti ve’n-Neşri.
• İbnu’l-Esîr. (2000b). el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir (C. 1). Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd (Thk.). Beyrut: el-Mektebu’l-Asriyyeti li’t-Tıbâti ve’n-Neşri.
• Muhammed b. el-Hasan er-Radiy. (1975a). Şerhu şâfiyetu İbn el-Hâcıb (C. 2). Muhammed Nur el-Hasan & Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Muhammed b. el-Hasan er-Radiy. (1975b). Şerhu şâfiyetu İbn el-Hâcıb (C. 4). Muhammed Nur el-Hasan & Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ömer b. Ebî Rebîa. (1996). Dîvânü Ömer b. Ebî Rebîa. Fâyiz Muhammed (Thk.). Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi.
• Ömer b. Ebî Rebîa. (1996). Dîvânü Ömer b. Ebî Rebîa. Fâyiz Muhammed (Thk.). Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi.
• Sîbeveyh. (1988a). el-Kitâb (C. 3). Abdüsselam Muhammed Harun (Thk.). Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
• Sîbeveyh. (1988b). el-Kitâb (C. 1). Abdüsselam Muhammed Harun (Thk.). Kahire: Mektebetu’l-Hancî.