Main Features of Hasan al-Basri’s Qirāʼāt

Yıl 2023, Sayı: 15, 41 - 54, 28.06.2023

Mehmet Kılıç

https://doi.org/10.53112/tudear.1266824

Öz

The Qur'an, which is the main source of knowledge of religion, has been recited in different ways by different qirāʼāt imams. One of these qirāʼāt imams is Hasan-i Basri. Hasan-i Basri, who has an important place in the history of Islamic thought, is one of the leading names in the Quran qirāʼāt. Because he has a qirāʼāt of his own. qirāʼāt is included in the scope of shādh qiraat, which is one of the types of qirāʼāt classified as mutawatir, ahâd shādh and mawdu. This means that his qirāʼāt takes place in the fourteen qirāʼāt system.

The differences in qira'at are evaluated in two groups as usûl and ferş-i hurûf. Usul in qirāʼāt means that the imams of qirāʼāt read some words in the same way everywhere in the Qur'an, based on certain rules, although there are exceptions. Such qirāʼāt differences do not have any effect on the meaning. On the other hand, the differences in recitation that are scattered in the Qur'an, which are not based on a certain rule, are called ferşî differences. These cause a change in meaning.

Here, in this study, Hasan-ı Basrî's qira'at has been examined in terms of usûl and ferş. In terms of method, how it differs from other qirāʼāts is discussed by giving some examples. In the same way, some examples of the differences in recitation affecting the meaning in terms of fersh were given and compared with other qirāʼāts.

Anahtar Kelimeler

Hasan-ı Basri, Qıraat, Shadh, Fersh

Hasan-ı Basrî Kırâatinin Temel Özellikleri

Öz

Dinin temel bilgi kaynağı olan Kur’ân-ı Kerîm, farklı kırâat imamları tarafından farklı vecihlerde okunmuştur. Bu kırâat imamlarından biri de Hasan-ı Basrî’dir. İslam düşünce tarihinde önemli bir yere sahip olan Hasan-ı Basri, Kur’ân-ı Kerîm kıraatında önde gelen isimlerden biridir. Zira onun kendine ait bir kıraati bulunmaktadır. Onun kırâati mütevatir, âhâd şâz ve mevzu şeklinde tasnif edilen kıraat türlerinden şâz kıraat kapsamına dahildir. Bu ise, onun kıraatinin, on dörtlü kıraat sistemi içerisinde yer alması demektir.
Kırâatler farklılıkları, usûl ve ferş-i hurûf olmak üzere iki grupta değerlendirilir. Kıraatte usûl, istisnaları olmakla beraber kırâat imamlarının belirli kaidelere binaen bazı kelimeleri Kur’ân’ın her yerinde aynı şekilde okumaları demektir. Bu tür kıraat farklılıkları manaya herhangi bir etkide bulunmaz. Buna mukabil belli bir kaideye dayanmayan Kur’ân’da dağınık olarak bulunan kırâat faklılıklarına ferşî farklılıklar denir. Bunlar ise anlam değişikliğine neden olmaktadır.
İşte bu çalışmada da Hasan-ı Basrî’nin kırâati, usûl ve ferş açısından incelenmiştir. Usûl açısından da diğer kırâatlerden ne şekilde farklılık gösterdiğine bazı örnekler verilerek ele alınmıştır. Aynı şekilde ferş açısından da manayı etkileyen kırâat farklılıklarına bazı örnekler verilerek diğer kırâatlerle mukayese edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasan-ı Basri, Kıraat, Şaz, Usul, Ferş

Kaynakça

• Ahvâzî, Hasan. (2006). Müfradetü’l-Hasani’l-Basrî. Mucemmau’l-Melik-Fahd.
• Âlûsî, Ş. (1994). Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîm.Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, , I, 352.
• Bâzmûl, M. (1996), el-Kırâat ve eseruha.
• Damra, T. (2010). Celâü Basarî fî kıraeti’l-Hasani’l-Basrî. Dâru Ammâr.
• Dânî, O. (2013). et-Teysîr fi’l-kırâati’s-seb’, (thk. Ferit Muhammed b. Azzuz). Dâru İbni’l-Kesîr.
• Demircigil, B. (2016). Hasan-ı Basrî Kırâati ve Kur’ân Tefsirine Katkısı. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Dimyâtî, A. (1987). İthâfü fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbaate ‘aşer. (thk. Şa‘bân Muhammed İsmail). ‘Âlemü’l- kütüb.
• Ebû Nuaym, Ahmed. (1988). Hılyetü’l-evliya. (c. 1-12). Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Efendizâde, Yusuf. (2000). Risâletü’l-meddât, (thk. İbrahim Muhammed el-Cürmî). Dâru Ammâr.
• Gökdemir, Ahmet. (2019). Osmanlı’nın Kayıp İki Tarîki: Kabâkıbî ve Mâhir Tarikleri. Usûl, (32), 165-182.
• Gökdemir, Ahmet. (2019). Osmanlı Kıraat Eğitiminde Şâz Kıraatler ve Yûsuf Efendizâde’nin Konuya Dair Tepkisi. Marife, (19), 67-81.
• Hân, M. S. (1995). el-Hasan b. Yesâr el-Basrî. Dâru’l-Kalem.
• İdris. H.M. (2003). el-Kırâetü’ş-şâzze ahkâmühâ ve âsâruha. Suud Merkezi Buhusi Külliyeti’t-Terbiye.
• İbn Atıyye, A. (2001) Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz, (thk. Abdüsselâm Abdü’ş-Şafî Muhammed). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hâleveyh, Hüseyin. (t.y). Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’âni min kitâbi’l-bedi’. Mektebetü’l-Mütenebbi,
• İbn Hallikan, Ahmed. (1969). Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâiz’z-zamân. (C. 1-8). Dâru’s-Sadr.
• İbn Sa‘d, M. (2001). et-Tabakâtü’l-kebîr, (thk. Ali Muhammed Ömer). (c. 1- 11). Mektebetü’l-Hancı.
• İbn Kesîr, İ. (1371). Tefsiru’l-Kurani’l-‘Azim. (C. 1-8). Mısır.
• İbnü’l-Cezerî, M. (1971). Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ, (nşr. G. Bergstraesser), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnü’l-Cezerî, (t y). M. en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr. (thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ).âru'l-Fikr.
• İbnü’l-Cezerî, M. (t y). Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn, (thk. Ali b. Muhammed el-İmrân). Dârul- Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Kabâkıbî, Ş. (2003). İzâhü’r-rumûz ve miftahü’l-künûz. (thk. Ahmed Halit Şükri). Dâru Ammâr.
• Kurtubî, M. (2006). el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân. Risâle.
• Dağ, M. (2011). İhticâc Bağlamında Geleneksel Kırâat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İSAM Yayınları.
• Mesûl, A. (2007). Mu’cemu mustalahâti’l-‘ilmi’l-kırâati’l-Kur’âniyye. Dâru’s-Selâm.
• Önder, M. (2009). Şâz Kırâatler ve İslam Hukuku Açısından Değeri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (13), 163-194.
• Sütşurup, İ. (2019). İbnü’l-Kabâkıbî ve Kıraat İlmine Katkıları. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5), 125-141.
• Sütşurup, İ. (2019). İbnü’l-Kabâkıbî’nin Mecma‘u’s-Sürûr ve Matla‘u’ş-Şümûs ve’l-Büdûr Adlı Eseri. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3), 48-67.
• Şenel, A. (2001). Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 24).
• Şevkânî, M. (t.y.) Fethu’l-Kadîr. ‘Alemü’l-Kütüb.
• Temel, N. (2009). Kırâat ve Tecvid Istılahları, İFAV Yayınları.
• Uludağ, S. (1997). Hasan-ı Basrî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 16).
• Yazır, E. M. (1999). Hak Dini Kur’ân Dili. (C. 1-10). Emir Yayınları.