Camiden Üniversiteye Bir Din Eğitimi Kurumu Olarak Zeytûne Medresesi

Yıl 2024, Sayı: 18, 97 - 119, 28.12.2024

Merve Cengız

https://doi.org/10.53112/tudear.1476203

Öz

İslam fetihleriyle birlikte Kuzey Afrika bölgesine giren Araplar başkent Tunus’ta bir ibadet mekânı ve aynı zamanda bir eğitim kurumu olarak kurulan Zeytûne Camii etrafında toplanmıştır. Adını inşa edildiği yerde bulunan zeytin ağaçlarından aldığı rivayet edilen bu eğitim kurumu, bölgede yaşayanların İslamlaşması ve Kur’an dili olan Arapça’yı öğrenmeleri hususunda bir üs görevi görmüştür. Bir cami olarak sadece ibadet merkezi olarak değil, tarihin belirli döneminde Tunus bölgesindeki İslami eğitimin tamamının idari merkezi olarak da tüm dikkatleri üzerine çekmiştir. İslam medeniyetinin ilk kurumlarından biri olan Zeytûne, farklı zamanlarda çeşitli sebeplerle birçok İslam âlimine özellikle ilmi faliyetlerinin sürdürme noktasında ev sahipliği yapmıştır. Tunus arşivlerinden ve Tunus Milli Kütüphane kaynaklarından yararlanılarak yapılan bu çalışmanın temel hedefi İslam eğitimi kurumu olarak Zeytûne’yi kuruluşundan günümüze farklı yönleriyle değerlendirmek ve günümüz için örnek alınması gereken noktaları ortaya koymak olmuştur. Nitel araştırmanın doküman analizi yöntemiyle ele alınan çalışmada, durum çalışması deseni kullanılmıştır. Tarihi süreç içerisinde bölgedeki önemine binaen birçok kez ıslahat ve düzenlemeye konu olan Zeytûne, Klasik Dönem’den günümüze kadar İslam eğitimi veren kurumlara dini eğitim sürecini devam ettirmedeki mücadelesi hususunda örnek teşkil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Afrika, Tunus, Zeytûne, İslami İlimler, Din Eğitimi

From A Mosque to A University as An Educational Institution Zitouna

Öz

With the Islamic conquests, the Arabs who entered the North African region gathered around the Zitouna Mosque, which was established as a place of worship and also as an educational institution in the capital Tunis. This educational institution, which is rumored to have taken its name from the olive trees found in the place where it was built, served as a base for the Islamization of the region and the unification of the people around Arabic within the Islamic world. Not only as an independent institution as a mosque, but also being the administrative center of Islamic education in the Tunis region during certain periods of history has drawn all attention to the Zitouna Mosque. Zitouna, one of the first institutions of Islamic civilization, has hosted many Islamic scholars at various times for various reasons. The primary objective of this study, which was conducted using documents from the Tunis archives and the Tunis National Library, was to evaluate Zitouna as an Islamic educational institution from its establishment to the present day from different perspectives. In the study, which was approached with the method of document analysis through qualitative research, a case study design was used. Due to its importance in the historical process, Zitouna, which has been subject to many reforms and regulations many times, has served as an example to institutions providing Islamic education from the classical period to the present day.

Anahtar Kelimeler

North Africa, Tunis, Zitouna, Islamic Sciences, Religious Education

Kaynakça

• Aydüz, S. (2008). Medrese ve tekke dışındaki eğitim müesseseleri tarihi literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12, 139-180.
• Bilgin, F. (2013). Osmanlı hakimiyetindeki Tunus’a Endülüs Müslümanlarının (Müdeccenler-Moriskolar) Göçleri (XVI.-XVII. Asırlar). Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), 8(1), 29-49.
• Bozbaş, F. (2022). Osmanlı döneminde Tunus’ta Hanefî Mezhebi. Mezhep Araştırmaları Dergisi, 15(2), 511-547.
• el-Haşâişî, M. b. O. et-Tûnusî. (2021). Târîhu Câmiu’z-Zeytûne. Darul İmamil Mâzirî.
• el-İyâşî, M. (1990). el-Bîetü’z-Zeytûniyye 1945-1910 Müsaheme fi tarihi’l-Câmiati’l-İslamiyyeti’t-Tunusiyye. Daru’t- Türkî.
• el-Ma’mûrî, et-T. (1980). Câmi’u’z-Zeytûne ve medârisu’l-ilmi fi’l-ahdeyn el-Hafsî ve’t-Türkî min seneti 603/1206 ilâ seneti 1117-1705. ed-Dâru’l-Arabiyyeti li’l-kitâb.
• Hamîde, R. (2021). Tarîhu’l-Câmiati’z-Zeytûne (1956-1987). Müessesetü GLD.
• Hizmetli, S. (1992). Osmanlı yönetimi döneminde Tunus ve Cezayir’in eğitim ve kültür tarihine genel bir bakış. Anka Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32, 1-22.
• Pektaş, K. (2013). Zeytûne Camii. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (C. 44, ss. 380-381). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Raca b. Selame, R. b. S. (2020). et-Talimi’l-İslami ve hareketü’l-islah fi Camii’z-Zeytûne.
• Şeker, M., & Mercan, İ. H. (1985). Tunus Milli Kütüphanesi’ndeki Türkçe El Yazmaları. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 105-122.
• Yiğit, İ. (2013). Zeytûne Camii - ilim ve kültür tarihindeki yeri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (C. 44, ss. 381-383). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yiğit, İ. (2021). Tunus - kültür ve medeniyet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (C. 41, ss. 393-397). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.