Devrim Sonrası İran Ortaokul Tarih Ders Kitaplarında Türklere İlişkin Söylemlerin Analizi

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 2, 202 - 224, 24.10.2015

Hülya Çelik , M. Bilal Çelik

https://doi.org/10.17497/tuhed.185640

Cited By: 2

Öz

Türklerin İranlılar ile ilişkileri oldukça eskiye dayanmaktadır. İran kaynaklarında ilk Türk-İran ilişkilerinin İskitler zamanında olduğu belirtilmiştir. Geçmişte Gazneliler, Selçuklular ve Osmanlılar döneminde olduğu gibi günümüz Türkiye Cumhuriyeti’nde de bu ilişkiler çok çeşitli boyutlarda devam etmektedir. Türk-İran ilişkilerinin iki ülke halklarını siyasi yönden olduğu kadar toplumsal ve kültürel yönden de etkilediği bilinmektedir. Bu etkilerin en önemli yansımalarından biri eğitim alanında yaşanmaktadır. Özellikle geçmişten günümüze yaşanan ilişkilerin ders kitaplarında ele alınış biçimleri iki ülke halklarının birbirlerine karşı bakış açılarını doğrudan etkilemektedir.

İran tarih ders kitaplarında Türklere ilişkin söylemlerin nasıl olduğunu belirlemeyi amaçlayan bu araştırmanın kapsamını 1384 hş. (2007) yılında basılan orta 1, orta 2, orta 3. sınıf tarih kitapları oluşturmaktadır. Betimsel modele dayanan araştırmada elde edilen verilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasında nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Verilerin toplanması amacıyla doküman incelemesi yapılmıştır. Doküman incelemesi sonucunda şu sonuçlara ulaşılmıştır: İran’ın sınırları dışındaki Türkler özellikle de Osmanlılar Şii inanç çerçevesinde ötekileştirilirken hatta bir tehdit olarak değerlendirilirken, İran’daki yönetici Türk hanedanlardan övgüyle söz edilmiştir. Türklere ilişkin anlatımların bir kısmının tarihi araştırmaların bulgularıyla örtüşmediği de tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: İran İslam Cumhuriyeti, Tarih Ders Kitapları, İmge, Türkler, Ötekileştirme

 

ANALYSIS of THE EXPRESSIONS RELATED to the TURKS in the MIDDLE SCHOOL HISTORY TEXTBOOKS in POST-REVOLUTIONARY IRAN

Abstract: The Turkish-Iranian relations have come back to ancient period. In the Iranian sources it is stated that the first Turkish-Iranian relations came into being in the time of the Scythians. As being in the Ghaznavid, Seljukid and the Ottoman era in the past, today these relations continue in various dimensions in the Republic of Turkey as well. It is known that, in terms of not only from the political aspects of the peoples of the two countries but also the social and cultural aspects, the Turkish-Iranian relations are also affected. One of the most important implications of these effects is experienced in the field of education. Especially the handled forms of relationships which are experienced from the past to the present in the textbooks, affects the people of the two countries against each other directly.

In this study, the current history textbooks taught at the middle school level in Iran is examined in order to determine how the expressions related to the Turks in the history textbooks of the Islamic Republic of Iran. The history textbooks of secondary level which published in 1384 hş. (2007) are composed of the subject of this study. In this study, a descriptive model was applied. In the study, in the collection, analysis and interpretation of the obtained data, qualitative research methods were used. Document review was conducted for data collection. As a result of document analysis the following conclusions were reached: While the Turks outside the boundaries of Iran are otherized the ruling Turkish dynasties are mentioned proudly. However especially against the Shiite and Shia beliefs the Ottomans were regarded as threat. Some parts of the explanations related to Turks are determined to not coincide with historical research findings.

Keywords: Islamic Republic of Iran, History Textbooks, Image, the Turks, Othering

Anahtar Kelimeler

İran İslam Cumhuriyeti, Tarih Ders Kitapları, İmge, Türkler, Ötekileştirme

Kaynakça

• Aka, İ. (1991). Timur ve Devleti. Ankara: TTK.
• Alan, H. (2007). Bozkırdan cennet bahçesine Timurlular (1360-1506). İstanbul: Ötüken.
• Allouche, A. (2001). Osmanlı-Safevi ilişkileri: kökenleri ve gelişimi. çev. Ahmet Emin Dağ, İstanbul: Anka Yayınları.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., Yıldırım, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. (6. Baskı). Sakarya: Sakarya.
• Anat, H. Y., Almaz, A. (2003). Karahanlılar Tarihi. İstanbul: Oku.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Ankara: TTK.
• Batan, M. (2011). İran İslam Cumhuriyeti İlk ve Ortaöğretim Ders Kitaplarında Türkler ve Türk İmajı. Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bosworth, C. E. (1973). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran, 994-1040.
• Cöhce, S. (2002). “Gaznelilerin Hindistan Hâkimiyetleri”. Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss. 522-525.
• Cöhce, S. (2002). “Hindistan’da İlk Türk Hâkimiyeti: Kuşanlar ve Akhunlar”. Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ss. 815-820.
• Çetin A., Dilek, K. (2011). Safevi Dönemi İran Tarihi. Ankara: Kadim.
• Çetin, H. (2012). Timur’un Anadolu Seferi ve Ankara Savaşı. İstanbul: Yeditepe.
• Dalkesen, N. (1999). 15. ve 16. Yüzyıllarda Safevi Propagandası ve Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Daryaee, T. (2009). Sasanian Persia: The Rise and Fall of An Empire. London; New York: I. B. Tauris.
• Dickson, M. (1958). Shah Tahmāsb and the Uzbeks: the Duel for Khurāsān with ʿUbayd Khān, 930-946/1524-1540. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Princeton Üniversitesi.
• Diyanet, A. E. (1971). İlk Osmanlı-İran Anlaşması: 1555 Amasya Musalahası. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Durak, N. (2000). Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Ekber, N. N. (2005). Karahanlılar. İstanbul: Selenge.
• Erşahin, S. (2002). Akkoyunlular: Siyasal Kültürel Ekonomik ve Sosyal Tarih. Ankara: Bizim Büro.
• Firdevsi (2009). Şahname, çev. Necati Lugal, İstanbul: Kabalcı.
• Firdevsi (1999). Şehname Çevirisi. çev. Şerifi; haz. Zühal Kültüral, Latif Beyreli, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Foster, S. J., Crawford, K. (2006). What Shall We Tell the Children?: International Perspectives on School History Textbooks. UK: Information Age.
• Giraud,R.(1999). Göktürk İmparatorluğu: İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734), çev. İsmail Mangaltepe, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1999.
• Grousset, R. (1980). Bozkır İmparatorluğu: Attila, Cengiz Han, Timur. trc. Mehmet Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken.
• Higgins, P. J. (1994). “Women’s Education in the Islamic Republic of Iran”. In M. Afkhami and E. Friedl (Ed.). In the Eyes of the Storm: Women in Post-Revolutionary Iran. New York: Syracuse University.
• Hunkan, Ö. S. (2007). Türk Hakanlığı (Karahanlılar): Kuruluş-Gelişme-Çöküş (766-1212). 2. bs., İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• Ilgaz, S., Örten, H. (2015), Derakhshan, M. “İran Lise 2 Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı İmgesi”, http://www.pegem.net/akademi/kongrebildiri_detay.aspx?id=134926 (Retrieved: 20.08.2015).
• Kafesoğlu, İ. (1984). Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK.
• Kafesoğlu,İ. (2004) .Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Kılıç, R. (2001). XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Antlaşmaları. İstanbul: Tez.
• Kılıç, R. (2001). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasi Antlaşmaları. İstanbul: Tez.
• Kılıç, R. (2006). Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri 1520-1566. İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• Konukçu, E. (1973). Kuşan ve Akhunlar Tarihi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Manz, B. F. (2007). Timurlu İran’ında İktidar Siyaset ve Din. Çeviren Dilek Şendil. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Matini, J. (1989). “The Impact of the Islamic Revolution on Education in Iran”. In A. Badran (Ed.). At New Crossroads: Education in the Middle East. New York: Paragon House.
• Mehran, G., (2006). “A Study of the Achievements and Remaining Challanges in Female Education in Iran”. Women’s Studies, vol. III/3. pp.11-31.
• Mehran, G., “Devrim Sonrası İran Eğitiminde Kültürel Devrim ve Değer Dönüşümü”. Çev.: Murat Yörükoğulları-Halim Sırçancı, http://www.islamdusuncesi.net/devrim-sonrasi-iran-egitiminde-kulturel-devrim-ve-deger-donusumu-92h.htm (Retrieved: 25.08.2015).
• Merçil, E. (1987). Sultan Gazneli Mahmud. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Merçil, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: TTK.
• Muhsinpur, B. (1988). “Philosophy of Education in Post-Revolutionary Iran”. Comparative Education Review. University of Chicago Press. vol. 32/I, pp. 76-86.
• Muhsinpur, B. “İran’da Eğitimin Dünü ve Bugünü”, Çev.: M. Hilmi Baş, http://www.islamdusuncesi.net/iranda-egitimin-dunu-ve-bugunu-86h.htm (Retrieved: 01.09.2015).
• Munshi, I. (1978). History of Shah Abbas the Great. translated by Roger M. Savory, Boulder, Colo.: Westview Press.
• Ocak, A. (1993). Nizamiye Medreseleri. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış YLS Tezi.
• Pourshariati, P. (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London; New York: I. B. Tauris.
• Semin, A, (2014). “İran Eğitim Sistemi ve Türkiye-İran Eğitim İşbirliğine Etkileri”. http://www.bilgesam.org/incele/1138/-iran-egitim-sistemi-ve-turkiye-iran-egitim-isbirligine-etkileri/#.Vf2B0t_tmko (Retrieved: 06.01.2014).
• Sevim, A. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: TTK.
• Shorish, M. M. (1988). “The Islamic Revolution and Education in Iran”. Comparative Education Review, v. 32/I, pp. 58-75.
• Şensizoğlu, N. (2005). Şah İsmail Devrinde Anadolu’da Safevi-Alevi Faaliyetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı.
• Talas, M. A. (2000). Nizamiye Medresesi ve İslam’da Eğitim-Öğretim. çev. Sadık Cihan, Samsun: Etüt.
• Taneri, A. (1993). Harezmşahlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Taşağıl, A. (2012). Göktürkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tezcan, M. (2002). “Kuşanların Menşei”. Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. pp. 789-814.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1984). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu Devletleri. 3. bs. Ankara: TTK.
• Woods, J. E. (1993). Akkoyunlular: Aşiret, Konfederasyon, İmparatorluk: 15. Yüzyıl. trc. Sibel Özbudun, İstanbul: Milliyet Gazetesi.
• Yazdanjoo, P. (2012). Teaching of History in the Post Revolutionary Iran: The Idealogical, Political and Cultural Discourses Embedded in a Secondary School Contemporary History Textbooks. Queen’s University, Kingston, Ontario, Canada, unpublished M.A thesis.
• Yıldırım, A., Şimşek, H., (2004). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yücel, Y. (1989). Timur'un Ortadoğu Anadolu Seferleri ve Sonuçları 1393-1402. Ankara: TTK.
• Zadeh, M. S (2012). History Education and Construction of National Identity in Iran. Florida International University, unpublihed PhD thesis.
• Zarean, M. J.(1998). Islamic Values and Their Reflection in the Iranian Elemantary Textbooks: Islamization in the Post Revolutionary Iran. McGill University, Montreal, unpublished PhD thesis.
• İncelenen Tarih Ders Kitapları
• Tarih, Sâl-i Evvel, Devre-yi Rahnamâ-yı Tahsilî, Vezâret-i Âmûzeş ve Pervereş, Sazmân-ı Pejûheş ve Bernâmerîzî Âmûzeşî, 1384 hş.
• Tarih, Sâl-i Dovvom, Devre-yi Rahnamâ-yı Tahsilî, Vezâret-i Âmûzeş ve Pervereş, Sazmân-ı Pejûheş ve Bernâmerîzî Âmûzeşî, 1384 hş.
• Tarih, Sâl-i Sevvom, Devre-yi Rahnamâ-yı Tahsilî, Vezâret-i Âmûzeş ve Pervereş, Sazmân-ı Pejûheş ve Bernâmerîzî Âmûzeşî, 1384 hş.