The anatomy of a student uprisal: The case of the Bursa Sultani (1914) from the perspective of political considerations in the Ottoman educational system

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 115 - 134, 22.05.2021

Eyüp Cücük , Erkan Işıktaş

https://doi.org/10.17497/tuhed.896543

Öz

The present study aimed to examine the formation, development, and results of a student uprisal that took place in the Bursa Sultani (Royal High School) in 1914 from the perspective of political considerations in the Ottoman educational system. The Bursa Sultani was located in the city of Bursa in Hüdavendigâr province center, which was known to be among the leading places where modern educational policies were implemented quickly and effectively due to its proximity to the capital city of Istanbul. Therefore, it is important to reveal how the student uprisal in the aforementioned school was addressed by the Turkish bureaucracy, how the necessary research and investigation was carried out, and how certain measures were taken based on the correspondence between the institutions. This study, aiming to examine the student uprisal specifically and systematically, was designed as a history of education research based on original and primary sources in line with qualitative research methods. In this regard, a historical review was conducted in light of the obtained documents from the Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives. The documents written in Ottoman Turkish were scrutinized within the framework of the methods and procedures required by the discipline of history to reconstructing the historical plot of the uprisal. According to the research findings, a group of students in the Bursa Sultani left the school by causing a uprisal for various reasons on March 28, 1914. The activists also encouraged the students of the Darülmuallimin (Teacher Training High School for Boys) and the Agricultural School in Bursa to revolt and propagated by wandering in the streets and bazaar of the city. It became increasingly heated and threatened schools and students in many cities around Bursa, especially in Istanbul. Thereupon, a comprehensive investigation was initiated by assigning an inspector from the central office to the region. Although the incidence was suppressed by taking the necessary precautions by the state, it took place in history as a prominent student movement kept the authorities busy for a while.

Anahtar Kelimeler

Turkish history of education, the Bursa Sultani (royal high school), student uprisal

Bir öğrenci ayaklanmasının anatomisi: Osmanlı eğitim sisteminde siyasetin etkisi perspektifinden Bursa Sultani Mektebi vakası (1914)

Öz

Bu araştırmada; siyasetin Osmanlı eğitim sistemine etkisi bağlamında Bursa Sultani Mektebinde 1914 yılında gerçekleşen bir öğrenci ayaklanmasının oluşumu, gelişimi ve sonuçlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bursa Sultani Mektebi, başkent İstanbul’a yakınlığı itibariyle taşradaki modern eğitim politikalarının hızlı ve etkili bir şekilde uygulandığı yer olarak bilinen Hüdavendigâr vilayeti merkezindeki Bursa şehrinde yer almaktadır. Bu özelliğinden ötürü adı geçen mektepteki öğrenci ayaklanmasının bürokrasiye nasıl yansıdığı, kurumlar arası yazışmalarla gerekli araştırma ve soruşturmanın nasıl yürütüldüğü ve gerekli tedbirlerin nasıl alındığının ortaya çıkarılması önem arz etmektedir. Öğrenci ayaklanmasını tüm ayrıntılarıyla ve sistematik bir şekilde incelemeyi amaçlayan bu çalışma nitel bir yaklaşımla oluşturulmuş olup özgün ve birincil kaynaklara dayalı bir eğitim tarihi araştırması olarak tasarlanmıştır. Bu doğrultuda Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığında yapılan taramalar neticesinde temin edilen belgeler ışığında tarihsel bir inceleme yapılmıştır. Osmanlı Türkçesiyle yazılı bu belgeler; tarih biliminin gerektirdiği yöntem ve metotlar çerçevesinde incelenerek ayaklanmaya dair tarihsel olay örgüsü yeniden kurgulanmıştır. Buna göre; 28 Mart 1914 tarihinde Bursa Sultani Mektebinde bir grup öğrenci muhtelif sebeplerle ayaklanma çıkararak mektebi terk etmiştir. Öğrenciler, Bursa’daki Darülmuallimin ve Ziraat Mektebi öğrencilerini de isyana teşvik etmiş ve şehrin sokak ve çarşısında dolaşarak halk arasında propaganda yapmışlardır. Bu olay gittikçe hararetli bir hal alarak İstanbul başta olmak üzere Bursa civarındaki birçok ilde yer alan mektepleri ve öğrencileri tehdit eder bir duruma gelmiştir. Bunun üzerine merkezden bölgeye müfettiş tayin edilerek etraflı bir soruşturma başlatılmıştır. Bu isyan hareketi, devlet tarafından gerekli tedbirlerin alınması suretiyle bastırılmış olsa da yetkilileri bir süre uğraştıran önemli bir öğrenci vakası olarak tarihte yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk eğitim tarihi, Bursa Sultani Mektebi, öğrenci isyanı

Kaynakça

• Akçura, Y. (2001). Yeni Türk devletinin öncüleri -1928 yılı yazıları- (2. Baskı). Nejat Sefercioğlu, (yay. haz.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Aktar, Y. (1999). İkinci Meşrutiyet dönemi öğrenci olayları (1908-1918) (2. Baskı). Ankara: Gündoğan.
• Akyüz, Y. (2007). Doğuşunun yüzüncü yılında Türkiye’de öğretmen örgütlenmesinin ilk on yılına bakışlar (1908 - 1918). Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. (22), 1-50.
• Akyüz, Y. (2012). Türkiye'de öğretmenlerin toplumsal değişmedeki etkileri:(1839-1950). Ankara: Pegem Akademi.
• Akyüz, Y. ve Öztürk, F. (2002, Eylül). Ethem Nejat ve Ferit Bey’in ilk ağaç bayramı girişimi. Tarih ve Toplum, 38(225), 157-162.
• Baydar, M. (2015). Edebiyatçılarımız ne diyorlar. İstanbul: İletişim.
• Becerikli, S. ve Demirel, M. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet Bursa’sına miras kalan öğretmen okulları (1883-1975). History Studies, 9(1), 65-84.
• Bilmiş, H. G. (2019). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bursa’da mimarlık ortamı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BOA. (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi) MF.MKT. (Maârif Nezâreti Mektubî Kalemi) 1197/3; 1197/59.
• Bursa Büyükşehir Belediyesi (2011). Bursa’nın köklü eğitim kurumları Bursa Erkek Lisesi (Bursa Mekteb-i Sultanisi). Aziz Elbas - Ahmet Erdönmez (Proje Koordinatörü). Bursa: Bursa Kültür A.Ş.
• Çetin, A. (2002). Bursa’da bir eğitim-öğretim kurumu: Bursa İdâdîsi (1883) ve sosyo-kültürel önemi. XIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 4-8 Ekim 1999) Bildiriler Kitabı (s. 785-799). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çetin, O. ve Hızlı, M. (1999). Bursa Mekteb-i Sultanisi (Bursa Erkek Lisesi) ve şeref defteri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(8), 75-95.
• Demirel, F. (2015). Dârülmuallimin-i Âliyede Fenn-i Terbiye dersi ve bir öğrenci İsyanı. Belleten, 79(284), 319-334. Dörtok Abacı, Z. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Bursa'nın mekânsal ve kültürel dönüşümü. Bursa Günlüğü, (2), 4-13.
• Eraslan, L. ve Karadoğan, U. C. (2013). Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde eğitim temalı ilk gençlik örgütlenmeleri. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 1(1), 46-67.
• Erdal, S. ve Aydın, S. (2017). Sivil Toplum Bağlamında II. Meşrutiyet Dönemi’nde (1908-1918) Öğretmen Cemiyetleri ve Terakki-i Maârif ve İttihâd-ı Muallimin Cemiyeti (1908-1918). TAED, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (58), 409-435.
• Erkek, M. S. (2012). Osmanlı Devletinde ilk Türkçü eğitim dergisi: Yeni Fikir. History Studies 4(1), 197-213. Ethem Nejat (1914, 14 Mayıs /R. 1330, 1 Mayıs). Mekteplerde isyan. Yeni Fikir, 3(21), 651-655.
• Fortna, B. C. (2005). Mekteb-i Hümayûn: Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde İslâm, devlet ve eğitim. Pelin Siral (çev.). İstanbul: İletişim.
• Fraenkel, J., Wallen N. ve Hyun, H. (2011). How to design and evaluate research ineducation, New York: Connect Learn Succeed.
• Gündüz, M. (2010). II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet Dönemi, Eğitim ve Öğrenci Dernekleri (I). Turkish Studies, 5(2), 1088-1120.
• Hüdavendigâr Vilâyet Sâlnâmesi, H. 1303 (1885/1886).
• Kaya, A. (2019). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’in ilk yıllarına Türk gençliğinin örgütsel ve düşünsel gelişimi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19(39), 589-612.
• Mehmed Zeki (1914, 14 Mayıs /R. 1330, 1 Mayıs). Ağaç bayramı. Yeni Fikir, 3(21), 666-675.
• Muallimler Yurdu. (1913, Aralık). Yeni Fikir, (III), 18.
• Öztürk, E. (2018). Türkiye ve Fransa’da 1968: Fransa’daki Mayıs ayaklanmasını başlatan öğrenci hareketinden farklı yönleriyle Türkiye’de sosyalist öğrenci hareketi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(34), 371-415.
• Pustu, Y. (2018). Nizamnamelerine göre II. Meşrutiyet Döneminde muallim örgütlenmeleri (1908-1919). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 34(2), 1-40.
• Strauss, A. and Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research Techniques. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Şahin, M. (2015). Darülfünun Talebe Cemiyetince gerçekleştirilen bir eylem: “Tramvay olayı”. Eren Akçiçek ve Fevzi Çakmak (ed.). Vatan ve sıhhat “Tıbbiyenin Yurtseverliği” (s. 265-280). İzmir: Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği.
• Vurgun, A. (2018). II. Abdülhamid döneminde Bursa’da eğitim-öğretim faaliyetleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Vurgun, A. ve Engin, V. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Bursa’da ilkokullara bakış. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5(2), 250-265.
• Yamak, S. (2009). II. Meşrutiyet Döneminde paramiliter gençlik örgütleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yücel, A. (1999). II. Meşrutiyet Dönemi öğrenci olayları (1908-1918) (2. Baskı), Ankara: Gündoğan.