Sosyal bilgiler ders kitaplarında tarih konularının yeri

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 88 - 114, 22.05.2021

Mustafa Dolmaz , Özge Metin

https://doi.org/10.17497/tuhed.898668

Cited By: 1

Öz

Tarih ve sosyal bilgiler toplumsal yaşamı siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel boyutları da dâhil her yönüyle kendilerine konu edinmeleri dolayısı ile ortak bir paydada buluşan eğitim programının birer neferi olarak bireylere geçmişini öğreterek onları içinde bulunduğu döneme ve topluma adapte eder ve onları geleceğe hazırlar. Sosyal bilgiler içeriğinin mühim bir kısmını tarihten almakla beraber misyon olarak da tarihin üstlendiği vazifelerin bir bölümünü yerine getirmeye çalışmaktadır. Bu vazifeler tarihsel içeriğin, tarih konularıyla ilintili becerilerin ve değerlerin öğrenciye kazandırılmasıdır. Bu araştırmanın amacı tarih konularının ülkemizde disiplinler arası yaklaşımla hazırlanan Sosyal Bilgiler dersi ders kitabı içerisinde ne yoğunlukta yer aldığını, sosyal bilgiler dersi hedef kazanımlarının ne kadarının tarihle ilişkili olduğunu, tarih konuları içerisinde öğrencilere kazandırılmak istenilen beceri ve değerlerin neler olduğunu tespit etmektir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın veri kaynağını 4., 5., 6. ve 7. sınıf düzeyinde okutulan sosyal bilgiler ders kitapları oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından hazırlanan “Kitap Değerlendirme Formu” kullanılmıştır. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi aracılığıyla çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler ders kitapları içerisinde yer alan konu ve kazanımların yaklaşık üçte birinin doğrudan ya da dolaylı şekilde tarihsel mahiyette olduğu, tarihsel mahiyetli konuların eleştirel düşünme, yenilikçi düşünme vb. üst düzey düşünme becerileri de dâhil toplam 17 becerinin gelişimini destekleyecek biçimde hazırlandığı görülmüştür. Ayrıca tarih konuları tasarruf değeri hariç öğretim programında yer alan diğer tüm değerleri destekleyecek içeriğe sahiptir. Öneriler bölümünde hedeflenen becerilere dayalı pratik etkinliklerin yapılabilmesi için sosyal bilgiler dersi haftalık ders saatlerinin artırılmasına ve Türk tarihi ile özdeşleşmiş olan hoşgörü, misafirperverlik, diğerkâmlık, alçakgönüllülük, mertlik, cesaret gibi değerlerin tarih konuları ile ilişkili bir biçimde program içerisine dâhil edilmesine dair önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

beceri, değer, kazanım, ders kitabı, tarih, sosyal bilgiler

The place of history subjects in the social studies textbooks

Öz

The history and social studies that discuss the social life in all aspects including the political, economic, social and cultural dimensions teaches the history to individuals as a solider of the curriculum gathered at a common point which adapts these individuals to the existing period and society and prepares them for the future. While the important part of the social studies content comes from history, its mission is to complete some of the tasks undertaken by history. These tasks including providing the historical content and skills and values related to the historical subjects to the students. This study aims to determine how intensely history subjects are included in the social studies textbooks prepared in our country with an interdisciplinary approach, how much of the lesson’s target acquisitions are related to history, and what skills and values are desired to be acquired by students in historical subjects. The document analysis method, which is one of the qualitative research methods, was used in this study. The data source of the study consists of social studies textbooks used at the 4th, 5th, 6th, and 7th-grade levels. The "Book Evaluation Form" prepared by the researchers was used as the data collection tool. The obtained data were analyzed by the descriptive analysis method. As a result of the research, it was observed that approximately one-third of the subjects and acquisitions in the social studies course textbooks were historical directly or indirectly and that historical subjects were designed to support the development of a total of 17 skills, including, critical thinking, innovative thinking, high-level thinking skills, etc. Also, history subjects have content to support all other values in the curriculum except savings value. In the suggestions section, suggestions were made to increase the weekly course hours of social studies lesson and to include values such as tolerance, hospitality, altruism, humility, bravery, and courage, which are identified with Turkish history, into the program concerning history issues to carry out practical activities based on the targeted skills.

Anahtar Kelimeler

skill, value, acquisition, textbook, history, social studies

Kaynakça

• Akın, B. (2018). Kültürel bellek ve müzik. Eurasian Journal of Music and Dance, 13, s. 101-117.
• Armağan, A. (2011). Klasik dönemde Osmanlılarda devlet yönetim anlayışına dair bazı düşünceler. Gazi Akademik Bakış, 5(9), s. 139-156.
• Ata, B. (1999). İngiltere’de Piaget ve Bruner’in görüşlerinin ilköğretimde tarih öğretimine yansıması üzerine bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 6, s. 1-9.
• Ata, B. (2002). Tarih derslerinde "dokümanlarla öğretim" yaklaşımı. Türk Yurdu, 175, s. 80-86.
• Aydın, H. (1992). Osmanlılarda felsefî düşünce. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), s. 1-8.
• Ayönü, Y. (2006). Osmanlılardan önce Rumeli’de Türkler (1305-1313). Tarih İncelemeleri Dergisi, 21(2), s. 17-33.
• Balcı, A. (2001). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem A.
• Berg, C. W. (2019). Why study history? An examination of undergraduate students’ notions and perceptions about history. Historical Encounters, 6(1), s. 54-71.
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Giriş. H. Aydın (Çev. ve Edt.), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (ss. 17-36), Konya: Eğitim.
• Berk, F. (2008). Eski ve yeni ilköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında tarih konularının karşılaştırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Candan, A. S. ve Koçer, Ö. (2013). Tarih derslerindeki kavramların algılanma düzeylerine ilişkin bir değerlendirme. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2(1), s. 353-373.
• Cercadillo, L. (2000). Significance in history: Students' ideas in England and Spain (Unpublished Doctoral Dissertations). University of London, Institute of Education, England.
• Corbin, J. ve Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks: Sage.
• Çağ, G. (2012). Osmanlıların Balkanları fethinde İslam kimliğinin etkisi / katkısı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), s. 125-142.
• Çelebi, A. (2010). Sosyal bilgiler ders kitapları tarih konularının içerik düzenleme ilkelerine uygunluğunun değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Çelik Bayramoğlu, A. (2016). Tarih konularının tarihsel düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Çimen, A. (2012). Sayım, kayıt düzeni ve teşkilatlanma açısından Osmanlıda nüfus hizmetleri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), s. 183-216.
• Demir, O. Ö. (2014) Nitel araştırma yöntemleri. Kaan Böke (Edt.), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (s.285-318). İstanbul: Alfa.
• Demir, F. B. ve Oğuz Haçat, S. (2018). Sosyal bilim disiplinlerine göre 2005 ve 2018 sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki kazanımların değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(2), s. 27-56.
• Demircioğlu, İ. H. (2006). Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye'de tarih öğretiminin genel amaçlarının karşılaştırmalı bir değerlendirmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), s. 133-146
• Demircioğlu, İ. H. (2009). Tarih öğretmenlerinin tarihsel düşünme becerilerine yönelik görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 184, s. 228-239.
• Demircioğlu, İ. H. ve Tokdemir, M. A. (2008). Değerlerin oluşturulma sürecinde tarih eğitimi: amaç, işlev ve içerik. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(15), s. 69-88.
• Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi (3. Baskı). Ankara: Nobel.
• Dolmaz, M. (2017). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihsel roman kullanımının yaratıcı yazma becerilerine etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Dolmaz, M. ve Kaymakcı, S. (2020). Tarihsel romanlarla Osmanlı tarihi öğretimi. M. Aydın, S. İnan (Edt.), Dr. Kemal Daşçıoğlu'na Vefa Kitabı (s.191-229). Ankara: Pegem Akademi.
• Durmuş, M. (2016). Ömer Seyfettin’in anlatılarında ontolojik ve filogenetik bir kayıtlanma alanı olarak tarih ve kimlik. D. Coşkun (Haz.). III. Milletlerarası Tarihi Roman ve Romanda Tarih Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı (s.162-169). Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği.
• Eliaçık, M. (2012). Osmanlıda manzum fetvâlar ve edebî değerleri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Turkish Studies, Elektronik), 7(1), s. 41-56.
• Emiroğlu, M. T. (2005). Atatürk’ün tarihe verdiği önem, Erişim (09.02.2021): http://turkoloji.cu.edu.tr.
• Erer, S. ve Atıcı, E. (2010). Selçuklu ve Osmanlılarda müzikle tedavi yapılan hastaneler. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 36(1), s. 29-32.
• Erkan, S. ve Çoban, A. (2018). Değerler açısından tarih öğretim programları ve ders kitaplarının incelenmesi. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(21), s. 771-789.
• Ersükmen, E. (2010). İlköğretim fen ve teknoloji ders öğretmenlerinin yaratıcılık kavramına ilişkin görüşleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Gölgesiz Gedikler, H. (1998). İlköğretim hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında tarih konularının işlenişi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündüz, A., Y., Kaya, M. ve Aydemi̇r, C. (2012). Ahilik teşkilatında ve günümüzde tüketicilerin korunmasına yönelik çalışmalar üzerine bir değerlendirme. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), s. 37-54.
• Güngör, B. (2016). Bir yeni-tarihselci okuma denemesi: Hâlid Ziya Uşaklıgil’in Nesl-i Ahîr romanında II. Abdülhamid devri aydın-iktidar ilişkisi. D. Coşkun (Haz.). III. Milletlerarası Tarihi Roman ve Romanda Tarih Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı (s.49-56) Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Gültekin, G., Akpınar, M., Nohutcu, M., Özerdoğan, P. ve Aygün, S. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Sosyal Bilgiler 7, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Gürel, D. ve Çetin, T. (2018). Sosyal bilgiler dersi ve kültür aktarımında edindiği rol üzerine bir inceleme. Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 6(2), s. 22-40.
• Güzel, D. (2013). 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensen değerleri içermesi bakımından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Işık, H. (2008). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler tarih konularının öğretiminde kanıt temelli öğrenme modeli: bir aksiyon araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İnalcık, H. (2009). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Kabapınar, Y. (2014). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Kaçar, M. (2004). Osmanlılarda askeri teknik eğitim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(4), s. 455-469.
• Kavak, B. (2007). 1998 yılında yürürlüğe giren ilköğretim sosyal bilgiler müfredatında tarih konularının içerik bakımından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keçe, M. (2013). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan tarih konuları: öğretmen görüşlerine dayalı nitel bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(4), s. 343-361.
• Keçe, M. (2015). Tarihsel düşünme becerileri ile tarih okuryazarlığı becerilerinin karşılaştırılması. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), s. 108-122.
• Keskin, Y. (2015). Tarih dersi öğretim programı ve ders kitaplarında değerler eğitimi. (Turkish Studies), International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Tuckic, 10(7), s. 659-674.
• Kılıçoğlu, G. (2009). Sosyal bilgiler tanımı, dünyada ve ülkemizde gelişimi ve önemi. M. Safran (Ed), Sosyal Bilgiler Öğretimi (s.4-14), Ankara: Pegem Akademi
• Koçu, R. E. (2004). Binbirdirek Batakhanesi Cevahirli Hanım Sultan. İstanbul: Doğan.
• Köse, M. ve Yıldız, A. (2012). Tarih eğitiminde sosyal ve kültürel konuların öğretimi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(1), s. 81-99.
• Köstüklü, N. (2006). Sosyal bilgiler ve tarih öğretimi. Konya: Sebat.
• Labuschagne, A. (2003). Qualitative research: Airy fairy or fundamental? The Qualitative Report, 8(1), s. 100-103.
• McCulloch, G. (2012). Documentary methods. J. Arthur, M. Waring, R. Cove, L. Hodges (Edt.). Research Methods and Methodologies in Education (s. 210-214). Sage.
• MEB, (2018). Ortaöğretim tarih dersi (9, 10 ve 11. Sınıflar) müfredat kitabı. Erişim (09.02.2021): https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201822142524139-Tarih%20d%C3%B6p.pdf.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. (2nd Edition). California: Sage.
• NCSS (1993 January;February). The Social Studies Professional. Washington DC: National Council for the Social Studies
• NCSS (1994). Expecctations of Excellence: curriculum standarts for social studies. Bulletin 89, Washington DC: National Council for the Social Studies.
• Özkan, Y. (2014). Sosyal bilgiler dersi tarih konuları kazanımlarının gerçekleştirilmesinde tarihi hikâyelerin kullanımı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Sakaoğlu, N. (1994). ‘‘İlkokul tarih programları ve ders kitapları’’. Salih Özbaran (Ed.), Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları (s.135-144), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Schreglmann, S. (2011). Konu temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının akademik başarı, eleştirel düşünme eğilimine ve düzeyine olan etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Sertkaya, K. B. (2010). İlköğretim 2. kademe sosyal bilgiler dersi öğretiminde kültür aktarımı ve kültürel kimlik geliştirme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Soysal, M. E. (2012). Tarih biliminin sosyal bilimlerle ilişkisi ve önemi üzerine genel bir bakış. Atatürk Dergisi, 1(1), s. 343-404.
• Sönmez, V. (1997). Sosyal bilgiler öğretimi ve öğretmen kılavuzu. Ankara: Anı.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2017). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı.
• Sungu, İ. (2002). Tarih öğretimi hakkında. B. Ata (Akt.) Milli Eğitim Dergisi, 153-154, s. 53-59.
• Şahin, E. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 5, Ankara: Anadol.
• Şahin, E. (2018b). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 6, Ankara: Anadol.
• Şeker, M. ve İlhan, G. O. (2015). Analysing instructors view regarding the efficiency of the Turkish history subjects presented in Turkey social studies textbooks. Educational Research and Reviews, 10(1), s. 92-100.
• Şıvgın, H. (2009). Ulusal tarih eğitiminin kimlik gelişimindeki önemi. Gazi Akademik Bakış, 2(4), s. 35-52.
• Tahancı, B. (2002). Sosyal bilgiler derslerinde tarih konularının öğretimi: Problemler - öneriler (Uşak merkez ilköğretim okulları örneğinde) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Togan, A. Z. V. (1985). Tarihte usûl. İstanbul: Enderun.
• Tonga, D. (2019). 2005 ve 2017 Sosyal bilgiler öğretim programı: benzerlikler ve farklılıklar. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 22, s. 83-100.
• Trilling, B. ve Fadel, C. (2009). 21st century skills: Learning for life in our times. San Francisco: Jossey-Bass. Erişim (04.02.2021): http://ardian.id/wp-content/uploads/2018/10/21st_Century_Skills_Learning_for_Life_in_Our_Times____2009-3.pdf).
• Turan, R. (2016). "Milli Tarih"ten "Sosyal Bilgiler"e Türkiye'de ilköğretim düzeyinde tarih öğretimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 49, s. 257-278.
• Tümsek, S. (2006). Eski (1998) ve yeni (2004) ilköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programları ve ders kitaplarında (4. ve 5.) tarih konularının mukayesesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tüysüz, S. (2019). Sosyal bilgiler ders kitabı -4. Ankara: Tuna.
• Ulusoy, K. (2010). Değer eğitimi: davranışçı ve yapılandırmacı yaklaşıma göre hazırlanan tarih programlarında değer aktarımı. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), s. 32-51.
• Wood, G. S. (2009). The purpose of the past: Reflections on the uses of history. Historically Speaking, 10(1), s. 2-6.
• Warhurst, C., Tilly, C., ve Gatta, M. (2017). A new social construction of skill. Oxford Handbooks Online.
• Yıldırım, T. (2006). Türkiye’de ilköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersi ile Azerbaycan’da 6. ve 7. sınıf tarih derslerinin muhteva yönünden karşılaştırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, S. G. ve Demirel M. (2019). Türk tarihinde değerler ve değerler eğitimi üzerine bir inceleme. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5(1), s. 92-99.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yılmaz, G. ve Akman, S. (2019). Osmanlıdan günümüze helvalar ve Helva-i Gazi’nin gastronomik değeri. Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 3(3), s. 462-469 .
• Zarrillo, J. J. (2016). Sosyal bilgiler öğretiminin ve öğreniminin geçmişi, bugünü ve geleceği. B. Tay ve S. B. Demir (Çev. Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi: İlkeler ve Uygulamalar (s.2-20), Ankara: Anı.