AĞRI/DOĞUBEYAZIT’TAKİ ÖZEL BİR KOLEKSİYONDAN BİR GRUP ERKEN DEMİR ÇAĞ ÇANAK ÇÖMLEĞİ

Yıl 2022, Sayı: 4, 13 - 36, 30.12.2022

Rıfat Kuvanç , Şilan Aydın

https://doi.org/10.55169/tujanes.1208987

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki arkeolojik araştırmalar büyük ölçüde bölgenin özellikle Orta Demir Çağı’nın da başlangıcı kabul edilen Urartu Krallığı’na yönelik olmuştur. Bölgenin Urartu öncesi dönemi ise Güney Kafkasya, Doğu Anadolu ve Kuzeybatı İran’da yapılan sınırlı kazı çalışmaları ve daha çok yüzey araştırmaları sayesinde elde edilen veriler sayesinde tanımlanabilmektedir. Özellikle Orta ve Yeni Assur dönemi yazılı kaynakları, Urartu öncesi dönemde, bölgede yoğun bir yerleşim dokusunun varlığını ifade etse de Erken Demir Çağ ile ilgili yazılı kaynakların ve bilimsel arkeolojik kazıların yetersizliği, dönemi kavramamız açısından engel oluşturmaktadır. Buna karşın özellikle demirden yapılmış sınırlı sayıdaki süs eşyası ile bir takım törensel silahlar ve çanak çömlek malzemesinin elde edildiği çoklu gömü geleneğine sahip aşiret nekropolleri bu dönemi tanımlamamızda en önemli arkeolojik kaynak noktalarıdır. Bu arkeolojik malzemeler içerisinde ne yazık ki kaçak kazılardan elde edilen çanak çömlek malzemesi Erken Demir Çağ’ın tanımlanmasında sıklıkla başvurulan arkeolojik buluntulardır. Bu makalenin konusunu oluşturan çanak çömlekler, Ağrı İli, Doğubayazıt İlçesi’nde yer alan Ahmet Köroğlu Koleksiyonu’na satın alma yoluyla kazandırılmıştır. Adı geçen özel koleksiyondaki kayıtlı pişmiş toprak eserler içerisinde Erken Demir Çağ karakteri gösteren çanak çömlekler önemli bir grubu oluşturmaktadır. Bu dönem ile ilişkilendirilen 60 adet çanak çömlek örneği bu makale kapsamında değerlendirilmiştir. Satın alma yoluyla edinildikleri için arkeolojik kontekslerine ilişkin fikir yürütmek problemli olsa da çanak çömleklerin tipolojik özellikleri, üretim teknikleri, hamur ve bezeme örnekleri doğrultusunda özellikle Van Bölgesi merkezlerinden bilinen Erken Demir Çağ çanak çömlekleri ile benzeştiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Erken Demir Çağ, Yivli mal, Çanak Çömlek, Eastern Anatolia, Early Iron Age, Pottery, Grooved Ware

Destekleyen Kurum

Iğdır Üniversitesi

Proje Numarası

FEF0321Y09

Teşekkür

Iğdır Üniversitesi BAP Birimine teşekkür ederiz.

A Group Of Early Iron Ages Pottery From A Private Collection In Doğubeyazıt/Ağrı

Öz

Archaeological researches in the Eastern Anatolia Region have been mostly focused on the Urartian Kingdom, which is considered the beginning of the region, especially the Middle Iron Age. The pre-Urartian period of the region, on the other hand, can be defined thanks to the data obtained through limited excavations and intensive surveys in the South Caucasus, Eastern Anatolia and Northwest Iran. Although the written sources of the Middle Assyrian and Neo-Assyrian periods express the existence of a dense settlement pattern in the region in the pre-Urartian period, the inadequacy of the written sources and scientific archaeological excavations related to the Early Iron Age creates an obstacle for our understanding of the period. On the other hand, tribal necropolises, which have a tradition of multiple burials, where a limited number of ornaments made of iron and some ceremonial weapons and pottery materials were obtained, are the most important archaeological resource points in our definition of this period. Unfortunately, among these archaeological materials, the pottery obtained from illegal excavations are the archaeological finds that are frequently used in the definition of the Early Iron Age. The pottery, which is the subject of this article, has been acquired by purchasing the Ahmet Köroğlu Collection located in Doğubayazıt District of Ağrı Province. Among the registered artifacts in the aforementioned private collection, the pottery showing the Early Iron Age character constitutes an important group. 60 pottery samples associated with this period were evaluated within the scope of this article. Although it is problematic to speculate on their archaeological context since they were acquired through purchase, it is seen that the pottery resembles the Early Iron Age pottery known especially from the centers of the Van Region in terms of typological features, production techniques, paste and decoration samples.

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolia, Early Iron Age, Pottery, Grooved Ware, Eastern Anatolia, Early Iron Age, Pottery, Grooved Ware

Proje Numarası

FEF0321Y09

Kaynakça

• Ayaz 2017 G. Ayaz, Doğu Anadolu Bölgesi Erken Demir Çağ Çanak Çömlek Kültür Bölgeleri: Gelişimleri Sınırları, Çanak Çömlek Grupları ve İlişkileri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Ayaz 2020 “Doğu Anadolu Erken Demir Çağ Çanak Çömlek Kültür Grupları: Kısa Bir Değerlendirme”, Seramik Araştırmaları Dergisi, 2, 54-79.
• Bartl 2001 K. Bartl, “Eastern Anatolia in the Early Iron Age”, Migration and Kulturtransfer (Eds. R. Aichmann and H. Parzinger), Berlin, 383-410.
• Baykara-Dinçer-Şahin 2018 İ. Baykara, B. Dinçer, S. Şahin, “Gürgürbaba Tepesi: Alt ve Orta Paleolitik Dönem Buluntu Yerleri, Erciş-Van”, Anadolu Araştırmaları, 21, 76-104.
• Biscione 2003 R. Biscione, “Pre-Urartian and Urartian Settlement Patterns in the Caucasus, Two Case Studies: The Urmia Plain, Iran, and the Sevan Basin, Armenia”, Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond (Eds. A. T. Smith-K. S. Rubinson), Cotsen Institute of Archaeology-UCLA, Los Angeles, 167-183,
• Biscione 2009 “The distribution of pre- and protohistoric Hillforts in Iran”, Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, 51, 123-143.
• Erdem 2009 A. Ü. Erdem, “Van Gölü Havzasında Bulunan Demir Cağ Yivli Çanak Çömleğinin Urartu Kalelerindeki Varlığı,” Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat (Eds. H. Sağlamtimur, E. Abay, Z. Derin, A. U. Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğlu, M. Erdalkıran, M.B. Baştürk and E. Konakçı), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 299-308.
• Erdem 2012 A. Ü. Erdem, “Regional variations in Iron Age grooved pottery in Eastern Anatolia,” Anatolian Iron Ages 7: The Proceedings of the Seventh Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Edirne, 19–24 April 2010 (Ancient Near Eastern Studies supplement 39), (Eds. A. Çilingiroğlu-A. Sagona, Leuven: Peeters, 113–130.
• Guarducci 2019 G. Guarducci, Nairi Lands: The Identity of the Local Communities of Eastern Anatolia, South Caucasus and Periphery During the Late Bronze and Early Iron Age. A Reassessment of the Material Culture and the Socio-Economic Landscape, Oxbow Books.
• Işıklı 2011 M. Işıklı, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü : Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Işıklı-Erdem 2009 M. Işıklı, A.Ü. Erdem, “A group of Early Iron Age pottery from the Erzurum Region”, Archäologische Mitteilungen Aus Iran und Turan, 41, 249-268.
• Khatchadourian 2011 L. Khatchadourian, “The Iron Age in Eastern Anatolia”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, 10,000-323 B.C.E., (Eds. S. R. Steadman-G. Mcmahon), Oxford University Press, New York, 469- 499.
• Konyar 2005 E. Konyar, “Grooved Pottery of the Van Lake Basin: A Stratigraphical and Chronological Asssessment”, Colloquium Anatolicum, IV, 105-127.
• Köroğlu-Konyar 2008 K. Köroğlu, E. Konyar, “Comments on the Early/Middle Iron Age chronology of Lake Van Basin,” Ancient Near Eastern Studies, 45, 123-146.
• Kuvanç et al. 2015 R. Kuvanç, G. Ayaz, K. Işık, S. Erdoğan, B. Genç, “A New Iron Age Chamber Tomb Near Çatak, South of Van Lake”, Ancient Near Eastern Studies, 53, 149-194.
• Narimanishvili 2019 D. Narimanishvili, Cyclopean Fortresses In Georgia/საქართველოს ციკლოპური სიმაგრეები , Tbilisi/თბილისი.
• Özfırat 2002 A. Özfırat, Doğu Anadolu Yayla Kültürleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Özfırat 2013 A. Özfırat, “Survey on the settlements of Late Bronze Age/Early Iron Age in the north shore of Lake Van Basin”, Austausch und Kulturkontakt im Südkaukasus und Seinen Angrenzenden Regionen Spätbronze-Früheisenzeit, (Eds. A. Mehnert, G. Mehnert, S. Reinhold), Martin-Luther Universtät Halle-Wittenberg, Zentrums für Archäologie und Kulturgeschichte des Schwarzmeerraumes 22, Beier& Beran Verlag, Langenweißbach: 237–249.
• Özfırat 2018 A. Özfırat, “The Early Iron Age Cemeteries of the Lake Van Basin: an Overview of Burial Tradition of Pre-Urartians”, TÜBA-AR, Special Issue, 19-33.
• Salvini 2006 M. Salvini, Urartu Tarihi ve Kültürü (Çev. B. Aksoy), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Sevin 1996 “Van/Ernis (Ünseli) Nekropolü Erken Demir Çağ Çanak Çömlekleri”, Anadolu Araştırmaları, XIV, 439-467.
• Sevin 1999 “The Origins of the Urartians in the Light of the Van/Karagündüz Excavations”, AnatSt 49 (AIA 4. Proceedings of the Fourth Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Mersin, 19-23 May 1997), 159-164.
• Sevin 2004 V. Sevin, “Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu”, Belleten, 252, 2004, 355-386.
• Smith-Badalyan-Avetisyan 2009 The Archaeology and Geography of Ancient Transcaucasian Societies, vol. 1: The Foundations of Research and Regional Survey in the Tsaghkahovit Plain, Armenia, Chicago, Oriental Institute.
• Winn 1980 M. M. Winn, “The Early Iron Age Pottery”, Korucutepe 3, Final Report on the Excavations of the Universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia (1968–1970), (Ed. M. N. Van Loon), Amsterdam/New York/Oxford, 155-175.