GÜNDELİK DİLİN YENİ JOKERİ: AYNEN

Yıl 2022, , 32 - 57, 30.04.2022

Zahide Parlar

https://doi.org/10.30568/tullis.1090503

Cited By: 1

Öz

Ünlem; insanın içe dönük duygu ve düşünceleri yanında seslenme, cevap veya göstermeye bağlı anlam ve anlatımları tek başlarına bile karşılayabilen bir sözcük türüdür. Ünlemlerin tanımı, kapsamı ve tasnifi üzerine farklı görüşler olsa da genel dilde kullanılan birçok sözcüğün ünlem değeri kazanarak bütün bir cümlenin anlamını bile ifade edebilecek şekilde kullanımı ortak kabuldür. Başka bir sözcük sınıfından alınarak “ünlemleşmiş” olan bu sözcükler, dil içi ve dil dışı bağlama göre anlam yüklenirler. Çalışma kapsamında özellikle gündelik dilde “evet, katılıyorum, haklısın, doğru söylüyorsun” gibi pek çok anlama karşılık gelecek şekilde duygu, düşünce, tutum, tavır ifade etmek için sıkça kullanılan ve sözlük anlamını kaybedip dilde yeni bir dil bilgisel işlev (ünlem) kazanarak ünlemleşen aynen sözcüğü ele alınmıştır. Ünlemleşme ile sözcüğün gerçek anlamına, iletişim/bağlam içinde ortaya çıkan ve konuşmada vurgu ve tonlamayla, yazıda sözcüğün farklı yazımlarıyla ortaya konulan yeni anlamlar eklendiği görülmüştür. Aynen’in karşıladığı edimler ile toplumdilbilimsel ve söylemsel açıdan yüklendiği işlevler, Türkçe Ulusal Derlem (TUD)’den alınan örnekler üzerinden incelenmiştir. Sözcük edimbilim açısından konuşucu ve dinleyici arasında bilgi, bağlam ve yorumun toplamıyla ortaya konulan cevap verme, onaylamaya ve reddetme edimlerini gerçekleştirmektedir. Aynen, her ne kadar dilde en az çaba yasasının bir örneği olsa da anlamının bireye/bağlama göre belirlenmesi, iletişimin sürdürülebilirliği ve sağlıklılığına ket vurur. İnsanın anlama ve anlatma temel ihtiyaçlarını karşılamanın birincil aracı olan dilin ifade gücünün tek bir söze yüklenmesi aynen’in eleştirilmekten ve yargılanmaktan kaçış ile umursamazlık arasında edim yüklenmesini sağlar. Bu bakımdan aynen, onaylama yanında iletişim kesme edimini karşılayan bir sözcüğe dönüşür.

Anahtar Kelimeler

Gündelik dil, edimbilim, ünlem, cevap ünlemleri, ünlemleşme, ünlemleşen sözcükler, aynen.

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk (1999). “Türkiye Türkçesinde Ünlem”. Türk Gramerinin Sorunları-II. Ankara: TDK Yayınları: 476–491.
• Akata, Z. H. (2018). “Genel Ağ Dili Seslenme Ögelerinin Toplumdilbilimsel Sezdirimleri”. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi 15(2), 63-83.
• Aksan, Y. et al. (2012). “Construction of the Turkish National Corpus (TNC)”. In Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. Türkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Ameka, Felix (1992), “Interjections: The Universal Yet Neglected Part Of Speech”. Journal of Pragmatics, 18: 101-l18.
• Atabay, Neşe ve diğerleri (1983). Sözcük Türleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Austin, J. L. (1979). Philosophical Papers. Ed. J. O. Urmson & G. J. Warnock. New York: Oxford University Press.
• Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Banguoğlu, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. 4.baskı. Ankara: TDK Yayınları.
• Baydar, Turgut (2016). “Ünlem Üzerine”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4/7: 127-151.
• Bayram, Abdülkadir (2020). “Popüler Kültürle Sürüklenen Sözcükler”. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44 (2): 19-30.
• Biray, Nergis (2009). “Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü Mü?)”. Turkish Studies, 4/3, 338-361.
• Bi̇ray, Nergis (2013). “Kazak Türkçesinde Ünlemler”. Uluslararası VI. Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20–25 Ekim 2008)- I. cilt, ss. 789–809. Ankara: TDK Yayınları.
• Bulut, Ali (2005). “Türkçede İsim-Fiil- Ünlem Karşılaştırması Üzerine Bir Deneme”. EKEV Akademi Dergisi, 9/22: 147-225.
• Büyükkantarcıoğlu, Nalan (2006). “An Analysis of Turkish Interjections in the Context of Reactive Idea Framing”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23(1): 19–32.
• Cevizoğlu, Hulki (2004). Bütün Kaleler Zaptedilmedi. Ankara: Ceviz Kabuğu Yayınları.
• Cook, V. (2001). Second Language Learning and Language Teaching. London: Arnold.
• Çelebi, V. (2014). “Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 4 (1) , 73-89.
• Demirci, Kerim (2015). Türkoloji İçin Dilbilim. İstanbul: Anı Yayıncılık.
• Diken. http://www.diken.com.tr/aynenin-askerleriyiz/ [Erişim tarihi 16.09.2021]
• Dilaçar, A. (1968). Dil, Diller ve Dilcilik. Ankara: TDK Yayınları.
• Dinar, Talat (2016). “Türkiye Türkçesinde Bir Ünlemleşme Örneği: Başlatma-Başlarım”. Gazi Türkiyat, 19: 23–34.
• Ediskun, Haydar [1992]. Türk Dilbilgisi. 4. baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ekşi Sözlük. https://eksisozluk.com/aynen--168730 [Erişim Tarihi: 03.03.2022]
• Ercilasun, A. B. (1999). “Türkiye Türkçesinde Ünlem”. Türk Gramerinin Sorunları-II. Ankara: TDK Yayınları: 473-534.
• Ergin, Muharrem (2000). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Erkman Akerson, Fatma. (2008). Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multılıngual.
• Gedizli, Mehmet (2015). “Türkçede Ünlemler ve Temel İşlevi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 36: 126-134.
• Gencan, Tahir Nejat (1979). Dilbilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gürsoy Naskali, Emine (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güven, Esra ve Kıran, Ayşe (2021). “Sözceleme Kuramı Çerçevesinde ‘Biz’ Adılının İncelenmesi”. Litera, 31(1), 309-327.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1984). Türk Dilinde Edatlar. MEGSB Yayınları.
• Hirik, Erkan (2019). “Türkiye Türkçesinde Bir Değiştirim Örneği: Aynen”. XI. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, ss. 683-694. Samsun.
• İpek, Birol (2018). “Türkçede Pekiştirme Edatları”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6 (13): 479 – 511.
• Kabadayı, O. (2006). “Ağ Ortamındaki Türkçeye Genel Bir Bakış”. Dil ve Edebiyat Dergisi, XCI(652): 298-314.
• Kabadayı, O. (2016). “Bilişim Dünyasının Dili: Sanal Ortam Türkçesi”. Türk Dili, 777: 68.
• Karaağaç, Günay (2018). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. 2. baskı. Ankara: TDK Yayınları.
• Karademir, Fevzi. (2019). “Kavramsal Değerleri Açısından ‘Söz, Sözcük ve Sözcük Türü’ Terimleri”. Journal of International Social Research, 12(62): 140–154.
• Key, Elif (2021). “Aynen’in Askerleriyiz”. http://www.diken.com.tr/aynenin-askerleriyiz/ [Erişim Tarihi: 10.09.2021].
• Kıran, Ayşe (2014). “Dilbilim, Anlambilim ve Edimbilim”. Turkish Studies, 9 (6): 719-729.
• Kıran, Zeynel (1999). “Sözceleme ve Göstergebilim”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 10: 93-99.
• Kocaman Gürata, E. (2018). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Sözceleme Kuramından ve Edimbilimden Hareketle Örnek Ders Malzemesi Geliştirilmesi”. IJLA-International Journal of Language Academy, 6 (26): 278-291.
• Konig, Ekkehard ve Peter Siemund (2007). “Speech Act Distinctions in Grammar”. Language Typology and Syntactic Description. Ed. Timothy Shopen. New York: Cambridge University Press.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Külebi, Oya (1990). “Türkçe Ünlemlerin Kullanımbilim (Pragmatics) Yönünden İncelenmesi”. Dilbilim Araştırmaları, ss. 10-34. Ankara: Hitit Yayınevi.
• Michaelis, Laura A. (2001). “Exclamative Constructions, Language Typology and Language Universals”. Ed. Martin Haspelmath vd.. Volume 2: 1038-1050. Berlin, New York: Walter de Gruyter.
• Norrick, Neal R. (2009). “Interjections As Pragmatic Markers”. Journal of Pragmatics, 41: 866-891.
• Ongun, İpek (2004). Şimdi Düğün Zamanı. İstanbul: Artemis Yayınları.
• Önem, E. (2011). “Bireysel Dil Kullanımını Etkileyen Etkenler”. Dil Dergisi 152: 57-67.
• Öz Özcan, Aynur (2008). “Özbek ve Türkiye Türkçesinde “Kesinlik” Bildiren Modal Sözler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 9: 447-458.
• Özkan, Tuncay (1996). Parsadan Hikayesi Cumhuriyet Tarihindeki Örtülü Ödenek Yolsuzlukları. İstanbul: Ad Yayıncılık.
• Özmen, Mehmet (1999). “Eksik Olan Dilbilgisi Terimlerimiz Üzerine”. Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri, ss. 111-125.Doğu Akdeniz Üniversitesi.
• Porzig, W. (1995). Dil Denen Mucize. Çev. V. Ülkü. Ankara: TDK Yayınları.
• Recanati, F. (2008), “Mantıkçı Pozitivizmden Gündelik Dilci Felsefeye: Pragmatiğin Doğuşu”. Analitik Felsefe. Der. A. Altınörs. Çev. A. Altınörs. İstanbul: Say Yayınları.
• Rossi, J. G. (2001). Analitik Felsefe. Çev. A. Altınörs. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Sarı, M. (2001). “Türkiye Türkçesinde Sözcük Türlerinin Eşzamanlı Değişikliğe Uğraması”. Türkoloji Dergisi, XIV(1), 229–238.
• Şekerci, Fatih Mehmet (2016). John L. Austin'in Söz Edimleri Kuramı Hakkında Bir Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• Topaloğlu, Ahmet (1989). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yener, Levent Mustafa (2007). “Türk Dilinde Sözcük Türleri Tasnifi Sorunu Üzerine”. Turkish Studies 2: 606–623.
• Zülfikar, Hamza (1999),“Ünlemler ve Ses Yansımalı Kelimeler”, Türk Gramerinin Sorunları- II. ss.492-495. Ankara