KAZAK TÜRKÇESİNDEKİ KOŞUL TÜMCELERİNİN BİÇİMSEL, SÖZ DİZİMSEL VE ANLAMSAL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2021, , 134 - 152, 31.08.2021

Elanur Kazanlar Ürkmez

https://doi.org/10.30568/tullis.947101

Öz

Koşul tümceleri bir koşul işaretleyicisi ile birbirine bağlanan yan ve ana tümcecik olmak üzere iki tümceden meydana birleşik tümcelerdir. Tümcelerin konumu, eylem çekimi, işaretleyicilerin işlevleri gibi sebeplerle biçimsel, anlamsal ve sözdizimsel özellikleri açısından dilbiliminin sıklıkla incelenen konulardan biridir. Bu çalışmada Kazak Türkçesindeki koşul tümcelerinin kuruluş bakımından incelenmesi ve yan tümcecik ile ana tümcecik arasındaki ilişkiye bağlı olarak meydana gelen semantik ve pragmatik çağrışımların ortaya konulması hedeflenmiştir. Kazak Türkçesindeki koşul tümceleri koşul biçimbirimi olan –sA’nın yanı sıra koşul bildirmeyen çeşitli biçimsel, sözlüksel ve sözdizimsel yapılarla da kurulmaktadır. Koşul çağrışımı yapan farklı yapılar tümceye farklı gerçeklik ve varsayımsallık derecesi kazandırmaktadır. Özellikle ana tümcenin nasıl çekimlendiği koşul tümcesinin anlamını büyük ölçüde değiştirebilmektedir. Örneğin geçmiş zamanın hikaye çekimi edi ile çekimlenen ana tümcecik daima karşı olgusal bir okumaya sahiptir.
Çalışmada araştırmacıların koşul tümceleri ile ilgili tanım ve sınıflandırmalarına yer verilmiş, Kazak Türkçesindeki koşul tümcelerini meydana getiren işaretleyiciler örneklerle gösterilmiş, koşul bildiren işaretleyicilerin kullanımları ve bu kullanımların ortaya çıkardığı anlamlar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

koşul tümceleri, koşullu yapılar, yan tümcecik, ana tümcecik, öncül, sonuç, Kazak Türkçesi

Kaynakça

• ATHANASIADOU, A. ve DIRVEN, R. (1996). Typology of if-clauses. Cognitive Linguistics in the Redwoods. Ed. Casad, E. H. (ss. 609-654). Berlin: Mouton de Gruyter.
• ATHANASIADOU, A. ve DIRVEN, R. (1997). Conditionality, Hypotheticality, Counterfactuality. On Conditionals Again. Ed. Athanasiadou, A. ve Dirven, R. (ss. 61-96). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• AUWERA, J. V. (1986). Conditionals and Speech Acts. On Conditionals. Ed. Traugott, E. C., Meulen, A., Reilly, J. S. ve Ferguson, C. A. (ss. 197-214). Cambridge: Cambridge University Press.
• AYMAWITOV, J. (2013). Romandar. Altı Tomdıq Şığarmalar Jiynağı, C. 2. Almatı. El-Şejire.
• ӒMIR, R.S. ve ӒMİROVA, J.R. (2014). Qazirgi Qazaq Tili Qurmalas Söylemder Jüyesi. Almatı: Qazaq Universiteti.
• ӒMIRBEK, K. (2015). Söyle Deseñ, Söyleyin: Estelik, Esse, Sır-Suxbat. Almatı: Dӓstür.
• ӒWELBAYEV, Ş. ve QABIYEVA, K. (1973). Qazaq Tili Grammatikası – Keşki Mektepterge Arnalğan. Almatı: Mektep.
• BAYMURATOVA, I. A. (2012). Ağılşın Tiliniñ Praktikalıq Grammatikası: Okuw Quralı. Almatı: Qazaq Universiteti.
• BÜRKIT, O. vd. (2012). Qazirgi Qazaq Tiliniñ Grammatikalıq Qurılımı: Morfologiya Jäne Sintaksis: Oquv-Ädstemelik Qural. Oral: M. Ötemisov Atındağı Batıs Qazaqstan Memlekettik Universiyteti.
• CAN BAKIRLI, Ö. (2010). Türkçede Koşullu Yapılar. Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• COMRIE, B. (1986). Conditionals: A Typology. On Conditionals. Ed. Traugott, E. C., Meulen, A., Reilly, J. S. ve Ferguson, C. A. (ss. 77-99). Cambridge: Cambridge University Press.
• DANCYGIER, B. (2003). Conditionals and Predictions: Time, Knowledge, and Causation in Conditional Constructions. Cambridge: Cambridge University Press.
• DANCYGIER, B. ve SWEETSER, E. (2005). Mental Spaces in Grammar Conditional Constructions. Cambridge: Cambridge University Press.
• DECLERCK, R. ve REED, S. (2001). Conditionals: A Comprehensive Empirical Analysis. Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.
• DÜYSENBEK, Ӓ. (2012). Kökjiyek –Ӓñgimeler men Povester. Astana: Foliyant.
• ESENOV, K. (1959). Şarttı Ray Tulğalı Bağınıñqı Söylemder. Qazaq Til Bilimi Mӓseleleri I. Ed. Keñesbayev, I. K., Balaqayev, M. B. Ve Sarıbayev, Ş.Ş. (ss. 134-144) Alma-Ata: İzdatelstvo Akademiy Nauk KazSSR.
• FERGUSON, C. A. vd. (1986). Overview. On Conditionals. Ed. Traugott, E. C., Meulen, A., Reilly, J. S. ve Ferguson, C. A. (ss. 3-20). Cambridge: Cambridge University Press. FUNK, W.-P. (1985). On a Semantic Typology of Conditonal Sentences. Folia Linguistica, 19 (3/4): 365-414.
• GÖKSEL, A. ve KERSLAKE, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London and New York: Routledge.
• HARRIS, M. B. (1986). The Historical Development of si-clauses in Romance. On Conditionals. Ed. Traugott, E. C., Meulen, A., Reilly, J. S. ve Ferguson, C. A. (ss. 265-284). Cambridge: Cambridge University Press.
• IATRIDOU, S. (2000). The Gramatical Ingredients of Counterfactuality. Linguistic Inquiry, 31(2): 231-270.
• QASIMBAYEV, J. (2007). Abılay Han. Almatı: Aruwna.
• QORDABAYEV, T. (1995). Qazaq Tilindegi Qurmalas Söylemder Sintaksisi (Okuw Quralı). Almatı: Sanat.
• QOYŞIBAYEV, B. (2012). Örimtal –Xikayattar. Almatı: Taymas.
• MAMANOV, I. (2014). Qazaq Til Biliminiñ Mäseleleri. Almatı: Abzal-Ay.
• MATIYEVA, M. Z. (2012). Ağılşın Tilin Meñgereyik- Oquw Quralı. Öskemen: S. Amanjolov Atındağı ŞQMW Baspası.
• ORALBEK, J. (2014). El men Jer. Almatı: Xan Tӓñiri.
• RUHİ, S. vd. (2000). Koşul Tümcelerinde Varsayımsallık ve Gerçek Karşıtlığı. XIII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri (ss. 19-29). İstanbul: Bogaziçi Üniversitesi Yayınları.
• SULEYMENOVA, E. D. vd. (1996). Anıqtağış: Qazaq Tili – Kazaxskiy Yazık: Uçebnıy Kompleks. Almatı: İD «Jibek Jolı».
• SWEESTER, E. (1990). From Etymology to Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
• TAYLOR, J. R. (1997). Conditionals and Polarity. On Conditionals Again. Ed. Athanasiadou, A. ve Dirven, R. (ss. 289-306). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• THOMPSON, S.A. vd. (2007). Adverbial Clauses. Language Typology and Syntactic Description: Volume II: Complex Constructions.. Ed. Shopen, T. (ss. 237-300). Cambridge: Cambridge University Press.
• VON FINTEL, K. (2011). Conditionals. Semantics An International Handbook of Natural LAnguage Meaning Volume 2. Ed. Von Heusinger, K, Maienborn, C. ve Portner, P. (ss. 1515-1538). Berlin/ Boston: De Gruyter Mouton.
• WERTH, P. (1997). Conditionality as Cognitive Distance. On Conditionals Again. Ed. Athanasiadou, A. ve Dirven, R. (ss. 243-271). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• WIERZBICKA, A. (1997). Conditionals and Counterfactuals: Conceptual Primitives and Linguistic Universals. On Conditionals Again. Ed. Athanasiadou, A. ve Dirven, R. (ss. 16-59). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• WUNDERLICH, D. (1977). Assertions, Conditional Speech Acts, and Practical Inferences. Journal of Pragmatics, 1: 13-46.
• URL 1: https://mydocx.ru/1-97731.html, Erişim Tarihi 13.03.2021.
• URL 2: https://ulagat.com/2020/08/12/%D1%88%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%82%D1%8B-%D1%81%D3%A9%D0%B9%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D1%80-conditional-sentences/, Erişim Tarihi 13.03.2021.
• URL 3: https://easy9.ru/kk/obuchenie/istoriya-proishozhdeniya-homyakov-vse-chto-nuzhno-znat-o-homyakah-soobshchenie-o/, Erişim Tarihi 22.03.2021.
• URL 4: https://qazaqstan.tv/news/44107/, Erişim Tarihi 25.03.2021.
• URL 5: https://narxoz.edu.kz/global/kz/international/employees/visa/, Erişim Tarihi 25.03.2021.
• URL 6: https://kk.southbaycalendar.org/dont-get-caught-out-with-the-new-easyjet-security-gate-deadline-439, Erişim Tarihi 25.03.2021.
• URL 7: https://emle.kz/articles/get/109, Erişim Tarihi 25.03.2021.
• URL 8: https://emle.kz/articles/get/96, Erişim Tarihi 25.03.2021.
• URL 9: https://mydocx.ru/1-97731.html, Erişim Tarihi 13.03.2021.