Öz
Atasözleri ve deyimler, dilin söz varlığı içinde yer alan, toplumun geçmişine ve kültürüne ilişkin taşıdığı bilgi değerini, gelecek kuşaklara taşıyıp bildiren kalıp sözlerdir. Bu kalıp sözlerin anlamları, kendini oluşturan ögelerin anlamlarıyla doğrudan bağıntılı değildir. Ancak bunların içinde geçen kişi adları, bir bütün olarak oluşturulan anlamın bir parçası olmakla hem üretilen yeni bilgiyi pekiştirirler hem de kültürel devamlılığı sağlarlar.
Atasözü ve deyimlerdeki özel adlar, bu konuyla ilgili sözlük ve çalışmalardan taranarak tespit edildi. Bunlar, kendi içinde; yer adları; kişi adları; etnik kimlik ve mensubiyet bildiren adlar olarak sınıflandırıldı. Atasözü ve deyimlerde geçen yer adları, daha önce ayrı bir makale olarak yayımlandı. Bu yazıda kişi adları ele alınmıştır.
Bu çalışmada, atasözleri ve deyimler hakkında kısa bilgiler verildikten sonra, bunlarda geçen kişi adları, derlenen malzemeden yola çıkılarak niteliklerine göre gruplandırıldı. Kişi adlarının geçtiği atasözü ve deyimler, kaynaklarda verilen açıklama ve anlamlarıyla birlikte alfabetik olarak düzenlendi.
Atasözleri ve deyimlerimizde madde başlarına göre 314 kişi adı geçtiği tespit edildi. Bunlardan 16’sı yaşamış, dinî bir vasfı olanlar veya din kültürüyle ilişkili olanlar; 67’si yaşamış, tarihî veya menkıbevî şahsiyetler; 231’i de yaşayıp yaşamadığı tespit edilemeyen, herhangi bir kişi adıdır.
Bu çalışmayla, atasözleri ve deyimlerde hangi kişi adlarının kullanıldığı bildirilmeye; geçmişte birlikte yaşanılan kişilerin veya toplumun zihninde yer etmiş kişilerin dilde karşıladığı göstergeleri belirlemeye; dil-toplum-kişi adı üçgeninde oluşan kültürel varlık gösterilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aksan, Doğan (2007): Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) I-II-III, Ankara: TDK Yayınları.
- Aksoy, Ömer Asım (1965): Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK Yayınları.
- Çobanoğlu, Özkul (2004): Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, AKM Yayınları
- Elçin, Şükrü (1986): Halk Edebiyatına Giriş, 2. Baskı,, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Erenoğlu, D. (2007) : Güvâhî’den Günümüze Atasözleri ve Deyimler, Turkish Studies, International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish, Volume 2/4 Fall 2007, 1150-1167.
- İnayet, Alimcan (2007): Divânü Lûġat-it-Türk’te Geçen ‘Çin’ ve ‘Maçin’ Adı Üzerine, Turkish Studies, International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, Fall 2007, s. 1174-1184.
- Karaağaç, Günay (2013): Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
- Öztürk, Ali (1986): Türk Anonim Edebiyatı, İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
- Öztürk, İsa (2006): Kerem ile Aslı, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
- Pala, İskender (2005): İki Dirhem Bir Çekirdek, İstanbul: Kapı Yayınları.
- Tietze, Andreas (2002-2009): Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, I. Cilt A-E, İstanbul-Wien,; II. F-J, Wien: Simurg Yayınları.
- Tülbentçi, Feridun Fazıl (1977): Türk Atasözleri ve Deyimleri, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi.
- Türkçe Sözlük (2011): TDK Yayınları, Ankara: TDK Yayınları.
- Üçer, Müjgan (1998): Atalar Sözü Yerde Kalmaz Sivas’ta Sözlü Gelenek, İstanbul: Özyılmaz Matbaası.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları, Dilbilim, Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 24 Haziran 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 5 Sayı: 1 |
