THE EFFECTS OF DEEP ECOLOGY ON TURKISH LITERATURE

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 127 - 147, 27.08.2022

Halil İbrahim Ünser

https://doi.org/10.30568/tullis.1150979

Öz

As the consequences of ecological problems have increased and become more and more apparent, there has been an increase in the reflections of this situation in various fields. Literature has also been one of the fields where this reflection has been realized over the years. The aim of this study is to determine the effects of “deep ecology” which is a part of the environmentalist movement that emphasizes the relationship between literature and the environment, and of ecocriticism, which makes the ecological reading of fictional texts, on Turkish literature. Man's damage to nature by destroying the environment and its reflections are one of the important subjects of 20th and 21st century literatures. After the deep ecology movement, environmental literature not only questioned the place of human beings in nature, but also discussed and researched non-human beings. The awareness brought by the deep ecology movement also gave birth to ecocriticism. Ecocriticism aims to provide both individual and social awareness towards the environment through literature. The concept of “environmental criticism” emerged as a result of the approaches that emerged with literature's aiming at this situation. In this study, a general evaluation will be made about the sources, subject and method of environmentalist movements. First of all, the concept of “deep ecology”, which is one of the views fed by environmentalist movements, will be discussed in detail, and then the concept of ecocriticism will be focused on. The reflections of deep ecology and ecocriticism in Turkish literature will be discussed and their traces will be determined. It can be stated that such an enquiry is the unique aspect of this study since there is no other study that has been carried out comprehensively by establishing a connection between ecological crisis, ecocriticism and deep ecology within the scope of Turkish literary works.

Anahtar Kelimeler

environmentalism, ecocriticism, deep ecology, Turkish literature, environmental criticism

DERİN EKOLOJİ AKIMININ TÜRK EDEBİYATINA ETKİLERİ

Öz

Ekolojik sorunların beraberinde getirdiği olumsuzluklar arttıkça ve görünür hâle geldikçe bu durumun çeşitli alanlardaki yansımalarında bir fazlalaşma yaşanmıştır. Edebiyat da yıllar içerisinde bu yansımanın gerçekleştiği alanlardan birisi olagelmiştir. Bu çalışmanın amacı, edebiyat ve çevre ilişkisini öne çıkaran çevreci akım içerisindeki “derin ekoloji” akımına ve kurmaca metinlerin ekolojik okumasını yapan ekoeleştiri kavramına odaklanarak söz konusu yaklaşımların Türk edebiyatındaki etkilerini tespit edebilmektir. İnsanın çevreyi tahrip ederek doğaya zarar vermesi ve bunun yansımaları, 20. ve 21. yüzyıl edebiyatının önemli konularından biridir. Derin ekoloji akımından sonra çevreci edebiyat sadece insanın doğadaki yerini sorgulamakla kalmamış, insan dışı varlıkları da ele almış ve araştırmıştır. Derin ekoloji akımının getirdiği farkındalık aynı zamanda ekoeleştiriyi doğurmuştur. Ekoeleştiri çevreye yönelik hem bireysel hem de toplumsal bilinçlenmeyi edebiyat aracılığıyla sağlamayı amaçlar. Edebiyatın bu durumu amaç edinmesiyle birlikte “çevreci eleştiri” kavramı belirmiştir. Çalışmada, çevreci akımların kaynaklarına, konusuna ve yöntemine ilişkin genel bir değerlendirme yapılacaktır. Öncelikle çevreci akımların beslendiği görüşlerden biri olan “derin ekoloji” kavramı ayrıntılarıyla ele alınacak, sonrasında ekoeleştiri kavramına yoğunlaşılacak ve Türk edebiyatında çevrecilik ve derin ekolojinin izleri tespit edilecektir. Türk edebiyatı ürünleri kapsamında ekolojik bunalım, ekoeleştiri ve derin ekoloji arasında bağlantı kurularak kapsamlı bir şekilde gerçekleştirilen başka bir çalışmaya rastlanmadığından dolayı böylesine bir incelemenin bu çalışmanın özgün yönü olduğu ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

çevrecilik, ekoeleştiri, çevreci eleştiri, derin ekoloji, Türk edebiyatı

Kaynakça

• Aksoy, Ö. (2014). Oktay Rifat’ın şiirlerinde doğa farkındalığı: çevreci eleştiri ışığında bir okuma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alpay, İ. (2018). Yaşar Kemal “Hüyükteki Nar Ağacı” ile Cengiz Aytmatov “Beyaz Gemi” üzerine bir ekoeleştiri demesi. 1(2), Journal of Anatolia and Balkan Studies, 147-157.
• Atasever, M. (2021). Karaca Oğlan üzerine ekoeleştirel bir okuma. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Prof. Dr. Halil Çeçen’e Armağan Özel Sayısı, 138-156.
• Ayaz, H. (2012). Dıranas şiirine çevreci bir yaklaşım. İstanbul: Tudok Bildiriler Kitabı.
• Aydın Y. ve Sevinç, Ö. S. (2016). Sürdürebilirliğin karşısındaki engeller bağlamında Sait Faik öykülerinin çevresel sorunlar açısından sınıflandırılması ve değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, (34), 244-252.
• Aytemiz, B. U. (2017). Çöplükte biten yaşamlar: Berci Kristin’den Bit Palas’a İstanbul, kirlenme ve çöp. 12(5), Turkish Studies, 449-462.
• Balık, M. (2013). Çevreci eleştiri ışığında Latife Tekin'in romanları. Acta Turcica, (1), 1-16.
• Başaran, U. (2019). Âşık İsmetî’nin şiirlerindeki hayvan kullanımı üzerine ekoeleştirel bir değerlendirme. (ed.) A. Çelik, içinde, Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri, 43-63.
• Bauman, Z. (1999). Çalışma, tüketicilik ve yeni yoksullar. (Çev. Ümit Öktem) İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Birand, H. (1996). Alıç ağacı ile sohbetler. Ankara: TÜBİTAK.
• Birsel, S. (1972). Haydar Haydar. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• BM (2020). 2020 İnsani gelişme raporu-önümüzdeki sınır: insani gelişme ve antroposen. New York: UNDP. Erişim Adresi: https://www.undp.org/tr/turkiye/publications/2020-i̇nsani-gelişme-raporu [27 Nisan 2022]
• Buell, L. (2001). Writing for an endangered world: literature, culture, and environment in the U.S. and beyond. Cambridge Mass: The Belknap P. of Harvard UP.
• Bulut, F. (2020). Ekoeleştiri kuramı ışığında Ayla Kutlu'nun “Huvava: İlk Çevre Koruyucu” adlı eserine bakış. 15(2), Turkish Studies, 625-638.
• Budan, C. Y. (2017). Çevreci eleştiri bağlamında Yaşar Kemal’in Kuşlar Da Gitti romanı üzerine bir değerlendirme. 2(1), Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3-20.
• Çağın, Ş. (2018). Ahmet Haşim’de çevreci duyarlılık ve antropomorfik algılama. (18), Yeni Türk Edebiyatı, 111-126.
• Çüçen, İ. (2017). Derin ekoloji. Erişim Adresi: https://yesilofke.com/wp-content/uploads/2017/02/derinekoloji.pdf.
• Değirmenci, H. (2022). Halil Soyuer’in şiirlerinde doğa farkındalığı: ekoeleştiri ışığında bir okuma. 6(1), Edebî Eleştiri Dergisi, s. 171-186.
• Dindar, G. (2012). Derin ekoloji hareketi ve ekoleştiri: bir gaip şair Orhan Veli. (Ed.) S. Oppermann (2012b) içinde, Ekoleştiri-Çevre ve Edebiyat (59-92). Ankara: Pheonix Yayınevi.
• Doğan, S. (2017). Ekoeleştiri ve Buket Uzuner’in romanları. (11), Kesit Akademi Dergisi, 673-692.
• Döner, Ş. (2021). Maraşlı Âşık Derdiçok’un şiirlerine ekoeleştirel bir yaklaşım. (4), Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 228-237.
• Ergeç, Z. (2020). Oya Baydar’ın Köpekli Çocuklar Gecesi adlı romanı üzerine ekoeleştirel bir okuma. 5(1), Söylem Filoloji Dergisi, 176-189.
• Ergin M. ve Özen Nergiz Dolcerocca. (2016). Edebiyata ekoeleştirel yaklaşımlar: ekoşiir ve Elif Sofya. (36), Selçuk University Journal of Faculty of Letters, 297-314.
• Garrard, G. (2016). Ekoeleştiri-ekoloji ve çevre üzerine kültürel tartışmalar. (Çev. E. Genç) İstanbul: Kolektif Kitap.
• Glotfelty, C. ve Fromm, H. (Ed.). (1996). The ecocriticism reader: landmarks in literary ecology. University Of Georgia Press.
• Glotfelty, C. (1996). Introduction: literary studies ın an age of ecological crisis. [Ed.] C. Glotfelty ve H. Fromm, içinde, The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology (xv-xxxvii). University Of Georgia Press.
• Güller, K. (1995). Şamanizm ve animizm'in Anadolu kültürüne yaptığı bazı etkiler üzerine düşünceler. 1(2), Öneri Dergisi, 159-162.
• Halikarnas Balıkçısı (1997). Aganta burina burinata. (Sekizinci Basım), İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Hazer, G. (2021). Doğa şiirinden eko-şiire: şiirde ekolojik içerik ve Salah Birsel’in bir şiiri üzerine çözümleme. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. (26), 27-46.
• Kabak, T. (2018). Dadaloğlu’nun şiirlerine ekoeleştirel bir yaklaşım. 11(21), Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 36-47.
• Kardaş, C. (2021). Âşık Dâimi'nin şiirlerine ekoeleştirel bir yaklaşım. (100), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 77-96.
• Kemal, Y. (1995). Ustadır arı. (yay. haz. Alpay Kabacalı), İstanbul: Can Yayınları.
• Kemal, Y. (2002). Kuşlar da gitti. (Yedinci Basım), İstanbul: Adam Yayınları.
• Kümbet, P. (2012). Ekofeminizm: kadın, kimlik, doğa. S. Oppermann (2012b) içinde, Ekoleştiri-Çevre ve Edebiyat (171-206). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Naess, A. (1994). Derin ekolojinin temelleri, (der.) G. Tamkoç içinde, Derin Ekoloji (s. 9-16). İzmir: Ege Yayıncılık.
• Oppermann, S. (Ed.). (2012a). Ekoeleştiri: çevre ve edebiyat çalışmalarının dünü ve bugünü. S. Oppermann (2012b), içinde, Ekoeleştiri-Çevre ve Edebiyat (9-57). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Özdağ, U. (2014). Çevreci eleştiriye giriş. Ankara: Ürün Yayınları.
• Palabıyık, B. (2019). Türk edebiyatı'nda 1980 sonrası kadın yazarların romanlarında çevreci feminizm. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Rueckert, W. (1996). Literature and ecology: an experiment in ecocriticism. [Ed.] C. Glotfelty ve H. Fromm, içinde, The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology (105-123). University Of Georgia Press.
• Saatçıoğlu, E. (2016). Halikarnas Balıkçısının Aganta Burina Burinata romanını ekoeleştirel bakışla okumak. 14(1), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 581-600.
• Sönmez, Ü. Ş. (2020). Bir ekodistopya olarak Köpekli Çocuklar Gecesi'nde eko-marksizmin izleri. 60(1), Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 389-424.
• Tekin, L. (2002). Ormanda ölüm yokmuş. İstanbul: Everest Yayınları.
• Topçu, T. (2019). Türk romanında çevrecilik (1945-2015). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Toska, S. (2017). Ekokurgu-ekolojik sorunların çözüm yolu olarak edebiyat. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Uzuner, B. (2021). Uyumsuz Defne Kaman’ın maceraları: su. (16. Basım), İstanbul: Everest Yayınları.
• Yalçın, O. (2020). Türk kültürü sözlü şiir geleneğinde ekolojik boyut: derin ekoloji yaklaşımı bağlamında eko-eleştirel çözümleme. 26(103), Folklor/Edebiyat, 463-482.
• Yavuz, Y. (2019). Edebiyat ve ekoeleştiri: Latife Tekin'in Manves City ve Sürüklenme adlı romanları. 3(3), Edebi Eleştiri Dergisi, 245-259.
• Yavuz, M.; Ardalı Büyükarman, D. (2020). Yaşar Kemal’in Deniz Küstü isimli romanına ekoeleştirel bir yaklaşım. (21), RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 267-279.
• Yaylı, H., ve Çelik, V. (2011). Çevre sorunlarının çözümü için radikal bir öneri: derin ekoloji. (26), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 369-377.
• Yılancıoğlu, S. S. (2021). Yaşar Kemal’in yazın dünyasında doğa etiği: deniz ve toprak. (39), Frankofoni, 163-171.
• Yiğitoğlu, M., ve Sezer R, M. A. (2019) Âşık Veysel’in şiirlerine ekoeleştiri bağlamında bir yaklaşım. 7(14), Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 568-579.
• Yücel, T. (2019). Gökdelen. İstanbul: Can Yayınları.
• Yüksek, Y. Y. (2020). Beden, ses ve koku: Gamze Arslan’ın Kanayak kitabındaki öykülerin ekofeminist okuması. Monograf Edebiyat Eleştirisi Dergisi, 92-108.