MUŞ HALK KÜLTÜRÜNDE DAMAT AĞACI GELENEĞİ VE BU GELENEĞİN TÜRK MİTOLOJİSİNDEKİ KÖKENİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 179 - 194, 30.12.2022

Gizem Çelik

https://doi.org/10.30568/tullis.1192133

Cited By: 1

Öz

Geçiş dönemleri içinde ele alınan evlenme törenleri, geçmişten günümüze mitolojik pek çok inanç ve ritüeli içeriğinde barındırmaktadır. Bu ritüellerin temelinde evlenme törenini kutsal kılmak, çiftleri zararlı dış etkenlerden korumak ve ilgili çifttin girmiş oldukları yeni hayatlarını huzurla ve sağlıkla geçirmelerini sağlamak yatmaktadır.
Evlenme ile ilgili olarak Anadolu'nun farklı bölgelerinde kimi zaman benzer kimi zaman birbirinden farklı oldukça ilgi çekici zengin gelenekler mevcuttur. Bu çalışmada evlenme ritüelleri içerisinde yer alan damat ağacı süsleme geleneği üzerinde durulmuştur. Günümüzde Siirt, Erzurum, Mardin, Muş illerinde yaygın olarak karşılaşılan damat ağacı süsleme ritüeli Muş ili özelinde incelenecektir. Bu yolla bir geçiş dönemi ritüeli olan damat ağacı geleneğinin unutulmasına engel olmak hem de bu geleneğin toplum içerisindeki anlam ve önemini belirlemek hedeflenmiştir. Makalede damat ağacı ritüeli etraflıca tanıtılacak, bu gelenekteki arkaik dönemlerden kalan mitolojik motifler irdelenecek ve kadim dönemlerden kalan bu motiflerin günümüz halk kültüründeki görünümü ve işlevleri irdelenecektir. Yapılan incelemede hayatımızın her alanında olduğu gibi geçiş dönemlerinin önemli bir kısmını kapsayan evlenme törenlerinde de mitolojinin, kadim dönem insanının engin bilgileri, görgüleri ve ritüelleri uygulanmaya devam ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Geçiş dönemleri, evlenme, damat ağacı, mitolojik motifler, Muş

Kaynakça

• Referans1 Altunsabak, E. (2016). Karapapak Türklerinde Şah Kaldırma Geleneğinin Mitik Çözümlemesi. Millî Folklor. 112 (28), 120-129.
• Referans2 Başçetinçelik, A. (2009). Adana Halk Kültüründe Doğum, Evlenme ve Ölüm. Adana: Altın Koza.
• Referans3 Bonnefoy, Y. (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü I. Levent Yılmaz (Haz.). Ankara: Dost.
• Referans4 Çelepi, M. S. (2017). Türk Kültür Evreninde Toy Denizli Örneği Ankara: Kömen.
• Referans5 Çıblak, N. (2005). Mersin Tahtacıları Halkbilimi Araştırmaları. Ankara: Ürün.
• Referans6 Çoruhlu, Y. (2019). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. C. 2. (Üçüncü Baskı), İstanbul: Ötüken . Referans7 Çoruhlu, Y. (2020). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Referans8 Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca –Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın.
• Referans9 Elçin, Ş. (2017). Kerem ile Aslı Hikâyesi (5. Baskı). Ankara: Akçağ.
• Referans10 Eliade, M. (2018). Şamanizm (2. Baskı). İsmet Birkan (Çev). Ankara: İmge.
• Referans11 Ergin, M. (2004). Dede Korkut Kitabı 1. Ankara: TDK.
• Referans12 Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Referans13 Frazer, j. G. (2020). Altın Dal- Dinin ve Folklorun Kökleri. Mehmet H. Doğan (Çev). İstanbul: YKY.
• Referans14 Genç, R. (1997). Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı-Kırmızı-Yeşil. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Referans15 Gezgin, D. (2014). Hayvan Mitosları (4. Baskı). İstanbul: Sel.
• Referans16 Gezgin, D. (2021). Bitki Mitosları. İstanbul: Pinhan.
• Referans17 Gökalp, Z. (2019). Türk Töresi. Nargiza Sattarova (Haz.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Referans18 Gülensoy, T. (2018). Manas Destanı (3. Baskı). Ankara: Akçağ.
• Referans19 Hey’et, C. (1996). “Türklerin Tarihinde Renklerin Yeri”. Yay. Haz. Sadık Tural-Elmas Kılıç. Nevruz ve Renkler kitabı içinde (ss. 55-61). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını. Referans19 İnan, A. (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar (7. Baskı). Ankara: TTK Referans20 Kabaağaç, S. & E., Alova. (1995). Latince/Türkçe Sözlük. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Referans21 Kalafat, Y. & Türkeroğlu, C. ve Muratoğlu, M. (1996). Özbekistan-Anadolu Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Referans22 Kalafat, Y. (2006). “Halaç Türklerinde Halk İnançları”, Halaç Türklerinde Karşılaştırmalı Halk Kültürü XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 11-15 Eylül 2006).
• Referans23 Kaya, D. & M. Sabri Koz, (2000).Halk Hikâyeleri I. İstanbul: Kitabevi.
• Referans24 Kur’an-ı Kerim Meâli. (2011). Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin (Haz.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Referans25 Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I-II. Ankara: TTK.
• Referans 26 Örnek, S. V. (2018). Türk Halkbilimi (3. Baskı) Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Referans27 Pala, İ. (2015). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü (26. Baskı). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Referans28 Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. A.Temir, T. Andaç, N. Uğurlu (Çev.). İstanbul: Örgün.
• Referans29 Sevim, A. (2003). “Malazgirt Muharebesi” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 27. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 481-483.
• Referans30 Seyidov, M. (1983). Azerbaycan Mifik Tefekkürünün Gaynagları, Bakı: Yazıçı.
• Referans31 Sinanoğlu, S. (1953). Yunanca-Türkçe Sözlük. Ankara: TTK.
• Referans32 Şenocak, E. (2007). Türk Halk Kültüründe ve Mitolojik Bağlamda Üzümün Yeri. Millî Folklor, 19 (76), 164-172. Referans33 Tevrat. (2014). Eskişehir: Dorlion.