ALİ EMÎRÎ’NİN TEZKİRE-İ ŞUARÂ-YI ÂMİD’İNDE MESLEKTAŞLARINA YÖNELİK TENKİTLERİ VE BİLGİ TASHİHLERİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 437 - 454, 30.12.2022

Aslıhan Öztürk Doğan

https://doi.org/10.30568/tullis.1206493

Öz

Arap, Fars ve Türk edebiyatı geleneğinde müşterek biçimde varlık gösteren ve önemli zâtların hayat hikâyelerini konu edinen tezkireler, edebiyat araştırmacılarının müstesna kaynaklarındandır. Türk edebiyatında 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar kesintisiz şekilde devam eden şair tezkireleri, güçlü bir biyografi geleneğinin göstergesidir. Şuara tezkireleri ihtiva ettikleri biyografik bilgiler ve şiir örnekleri bakımından bazı şairler için hâlâ yegâne kaynak konumundadırlar. Tezkireciler eserlerinde ele aldıkları şairler hakkında yalnızca biyografik bilgi vermekle yetinmez, şairlerin edebî konumlarıyla ilgili de değerlendirmelerde bulunurlar. Dolayısıyla tezkireler yalnızca edebiyat tarihi bakımından değil tenkit tarihi açısından da en önemli kaynaklardır. 19. yüzyıl âlimlerinden Ali Emîrî, Diyarbakır ve çevresinde zengin bir edebî muhit olduğunu tespit etmiş ve bu şehre özgü bir şuara tezkiresi yazmayı arzulamıştır. Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid isimli eserinde Diyarbakırlı olan, Diyarbakır’da doğup büyüyen, Diyarbakır’dan göç eden ve diğer tezkirelerde Diyarbakırlı olduğu belirtilen şair ve bilginleri ele alan Ali Emîrî, bir şehre özgü tezkire vücuda getiren ilk tezkirecidir. Kendisinden önce yazılan tezkireleri etraflıca tetkik eden Ali Emîrî, birtakım hususlarda bilgi tashihleri yapma gereği duymuştur. Ali Emîrî’nin eksiklik veya yanlışlık gördüğü noktalarda meslektaşı olan tezkirecileri tenkit ettiği görülmektedir. Ali Emîrî’nin tezkiresindeki bilgi tashihleri ve meslektaşlarına yönelik tenkitleri, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

tezkire, eleştiri, tenkit, Ali Emîrî, Diyarbakırlı şairler

Kaynakça

• AYYAL, L. K. (2013). Ali Emiri Efendi ve Divan-ı Lugat-it-Türk, Journal of College of Languages, 26: 111-121.
• ÇAPAN, P. (1993). 18. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• DAĞLAR, A. (2014). Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid’in Kaynakları ve Kültür Tarihine Kaynaklığı. Atabey Kılıç ve diğerleri (Ed.), Uluslararası VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (s.137-150) içinde, Diyarbakır.
• EKİNCİ, R. (2018). Vekâyi’u’l-Fuzalâ Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ERASLAN, K. (1990). Ali Emirî Efendi, Erdem, 6 (16): 235-238. EREN, A. (2014). Alî Emîrîyi Okumak. Atabey Kılıç ve diğerleri (Ed.), Uluslararası VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (s.170-192) içinde, Diyarbakır.
• HAYDAROĞLU, F. (2021). Latifi Tezkiresindeki Kastamonulu Şairlerin XVI. Yüzyıl Şu’arâ Tezkirelerinde Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi, International Journal of Filologia, 4 (5): 212-228.
• İSEN, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İSEN, M. (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt Behişt, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, M. (2000). Tezkireler Sadece Biyografi Kaynakları Değil Aynı Zamanda Eleştiri Tarihimizin de Kaynaklarıdır, İlmi Araştırmalar, 0 (10): 157-160.
• KADIOĞLU, İ. (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KARATAŞ, M. (2018). Sâlim Tezkiresinde Safâyî ve Tezkiresine Tenkitler, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 4 (9): 173-188.
• KILIÇ, F. (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KILIÇ, F. (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ 1-2-3, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• MENGİ, M. (2010). Metin Şerhi, Tahlili ve Tenkidi Üzerine, Divan Şiiri Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• SOLMAZ, S. (2012). Onaltıncı Yüzyıl Tezkirelerinde Şairin Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TAYŞİ, M. Ş. (1989). “Ali Emîrî Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TEVFİKOĞLU, M. (1971). Millet Kütüphanesi Kurucusu Ali Emirî Efendi, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 20 (3): 147-155.
• TEVFİKOĞLU, M. (1989). Ali Emiri Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TOLASA, H. (2002). Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TÖKEL, D. A. (2003). Divan Edebiyatında Eleştiri, Hece Dergisi Eleştiri Özel Sayısı, 77-78-79: 14-47.