Sexual Health and Medicines Used in Edviye-i Müfrede

Yıl 2024, Sayı: 79, 22 - 29, 31.01.2024

Zehra Gençel Efe

https://doi.org/10.5152/JTRI.2024.23309

Öz

The subject of bâh has been discussed since ancient civilizations; while it was included in medical works or as separate chapters at the beginning, it was written as a book later on. There are many sources of copyright and translation for such works. These have gained voluminous and encyclopedic dimensions due to being associated with many disciplines from time to time. At the same time, they have been discussed with many disciplines such as anatomy, pharmacology, botany, zoology, and literature, which are directly or indirectly related to the field. In addition to the individual works, the subject of bah is included in both the künnaş and cami’ type encyclopedic works on medicine, as well as in the medicine books called edviye and kinzin. Geredeli İshak b. Murad’s Edviye-i Müfrede, which was written in the Ottoman period and is among the first Turkish medical works, is one of them. Edviye-i Müfrede consists of two parts. The first part is devoted to simple drugs. A total of 260 curriculum drugs are mentioned in the book. Of these, there are 202 herbal drugs, 42 animal drugs, and 15 chemical drugs. These drugs, which are discussed in alphabetical order, are also described in terms of how they will be used in the 57 complaints and diseases listed. The second part is a summary medical book about diseases. In addition to the fact that a section is reserved for sexual problems in the second winter, while the drugs are mentioned in the first part, the ones that are good for sexual problems are also mentioned. For example, when it comes to meats, it is stated that all fish increase lust. In this study, it has been tried to reveal that sexual health, which is one of the important branches of medicine and has been given importance since ancient civilizations, has a wide place not only in general medical works and independent bahnâmes but also in pharmacy books on drugs. It has been seen that the subject of bah has maintained its importance in every period of history. In Edviye-i Müfrede, not only drugs related to this field were given, but the subject of bahnâme was also discussed extensively. It is seen that it has a great similarity with the drugs and other treatment methods in the medical works written before him and in his own time. This shows that the bahnâmes in the works of the classical period were also widely used in this period.

Anahtar Kelimeler

Bahnâme, Sexual Health, Ishaq of Gerede, Edviye-i Müfrede, Simple Medicine, Compound MedicineS

Edviye-i Müfrede Adlı Eserde Bâh ve Kullanılan İlaçlar

Öz

Bahnâmeler/cinsel sağlık kitapları; eski medeniyetlerden itibaren ele alınmış, başlangıçta tıbbi eserler içinde yer alırken, ilerleyen zamanlarda müstakil bölümler ve kitaplar olarak yazılmıştır. Bahnâme türü eserlerden telif ve tercüme çok sayıda kaynak mevcuttur. Bunlar, dönem dönem birçok bilim dalı ile ilişkili olmasından dolayı, hacimli ve ansiklopedik boyutlar kazanmışlardır. Aynı zamanda alanla doğrudan veya dolaylı ilişkisi olan anatomi, farmakoloji, botanik, zooloji ve edebiyat gibi birçok disiplinle ele alınmışlardır. Müstakil eserler yanında, tıbba dair kaleme alınan gerek “künnaş” ve “cami’” türü ansiklopedik eserlerde gerekse “edviye”, “akrâbâzîn” gibi adlarla anılan ilaç kitaplarının içinde de bâh/cinsellik konusuna yer verilmiştir. Osmanlı döneminde kaleme alınan ve ilk Türkçe tıp eserleri arasında bulunan Geredeli İshak b Murâd’ın kitabı Edviye-i Müfrede’si bunlardan biridir. Edviye-i Müfrede iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım basit ilaçlara ayrılmıştır. Kitapta toplamda 260 müfred ilaçtan söz edilmektedir. Bunlardan bitkisel olanlar 202 adet, hayvansal ilaçlar 42 adet, kimyasal ilaçlar ise 15 adettir. Alfabetik sırayla ele alınan bu ilaçların, ayrıca sıralanan 57 şikâyet ve hastalıkta da ne şekilde kullanılacakları tarif edilmiştir. İkinci kısım ise hastalıkların anlatıldığı özet bir tıp kitabı niteliğindedir. İkinci kısım, bu alandaki sorunlar için bir bölüm ayrılmış olmasının yanında, birinci kısımda ilaçlardan bahsedilirken de bunlardan ortaya çıkan sorunlara iyi gelenlere değinilmiştir. Mesela etler bahsinde, tüm balıkların cinsel isteği arttırdığı belirtilmiştir. Bu çalışmada, tıbbın önemli dallarından biri olan ve kadim medeniyetlerden itibaren önemsenen cinsel sağlık konusunun, sadece genel tıp eserleri ve müstakil bahnâmeler içinde değil, ilaçlara dair eczacılık kitapları içinde de geniş yer aldığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Bâh konusunun tarihin her döneminde önemini koruduğu görülmüştür. Edviye-i Müfrede’de sadece bu alana dair ilaçlar verilmekle kalmamış, geniş olarak bahnâme konusu da işlenmiştir. Kendisinden önce ve kendi zamanında kaleme alınan tıp eserlerindeki ilaçlar ve diğer tedavi yöntemleriyle büyük oranda benzerlik gösterdiği görülmektedir. Bu durum ise klasik dönem eserlerindeki bahnâmelerden bu dönemde de yaygın olarak yararlanıldığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Bahnâme, Cinsel Sağlık, Geredeli İshak, Edviye-i Müfrede, Müfred İlaç, Mürekkeb İlaç

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (Kış 2015). Bahnâmeye Bir Bakış ve Gelibolulu Mustafa Alî'nin Bahnâmesi. Turkish Studies, 10 (8), 299-322.
• Adıgüzel, A. (Kış 2016). Rahâtü’n-Nüfûs’ta Cinsel Sağlık İle İlgili Terimler. Turkish Studies, 11 (4), 19-66.
• Bayat, A. H. (2009). Osmanlı Tıbbında Cinsellik ve Ali b. İshak’ın Bahnâmesi (…-1430), Ege Üniversitesi Basımevi.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp Tarihi, 3. Baskı, Zeytinburnu Belediyesi.
• Celâlüddin Hızır, Müntehab-ı Şifâ, ed. Z. Önler. 1990. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1 (15).
• Demirhan Erdemir, A. Geredeli İshak, TDV. İslâm Ansiklopedisi-14, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 30-31.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir
• Gençel Efe, Z. (2019). İslam Tıbbı Gelişimi Kaynakları, Çizgi Kitabevi Yayınları.
• İshak b. Murâd, (1387) Edviye-i Müfrede. Haz. M. Canpolat & Z. Önler. 2016. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaman, M. İ. – Az, A. (Mayıs 2022). Osmanlı Tıp Literatüründe Türkçe Yazılan İlk Bahnâmenin Güncel Üroloji Açısından Değerlendirilmesi. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 27(2), 173-183.
• Karlığa, H. B. (1991). Anâsır-ı Erbaa, TDV. İslâm Ansiklopedisi-3, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 149
• Kıran, Ö.- Kadıoğlu, S. (2022). Türkçe Kaleme Alınmış İlk Basit İlaçlar Kitabı ve Yazarı: Edviye-i Müfrede ve İshak b. Murâd. Lokman Hekim Dergisi-12 (1), 17.
• Kıranatlıoğlu, M. (2016). Sâmî Dinlerde Cinsellik, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• Kırbıyık, K. Tîfâşî, TDV. İslâm Ansiklopedisi-41. Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 148-150.
• Özcan, A. Bahnâme, TDV. İslâm Ansiklopedisi-4. Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 489-490.