Daily Life Scenes and Europeanization in the Foundation of Modern Turkish Short Story Writing

Yıl 2024, Sayı: 79, 37 - 48, 31.01.2024

Hakan Soydaş

https://doi.org/10.5152/JTRI.2024.23300

Öz

Throughout its historical journey, Turkish literature has incorporated the elements of innovation it encountered in different civilizational circles with which it has established relations. As of the eighteenth century, the state’s effort to attain a modern institutional structure enabled the elements of national culture to reach new compositions. As a result of this modernization attempt, the new Turkish literature tried to gain an aspect in line with the basic paradigms of Western literature, with a special focus on French literature, in the second half of the nineteenth century. The unique value worlds and modes of expression of folk literature and Divan literature began to change on the axis of a new reality. The new style of literary works that emerged after the Tanzimat were shaped under the influence of Western literature. The art of storytelling also gets its share from this renewal movement with a different style of feeling and expression from the examples existing in folk literature and Divan literature. The stories in literary works are presented to the reader with the new measures brought by French romanticism, realism, and naturalism. In this study, it will be tried to determine and analyze the attentions with which the modern story art, which has emerged as a new genre in Turkish literature, has developed and what kind of structural features it has presented.

Anahtar Kelimeler

Modern Turkish Literature, Comparative Literature, Short Story, Reality Phenomenon, Europeanization

Modern Türk Hikâyeciliğinin Kuruluşunda Hayat-ı Hakikiye Sahneleri ve Alafrangalaşma

Öz

Türk edebiyatı tarihî sergüzeşti boyunca ilişki kurduğu farklı medeniyet dairelerde karşılaştığı yenilik unsurlarını kendi bünyesine kazandırmıştır. XVIII. yüzyıl itibarıyla devletin modern bir kurumsal yapıya kavuşma çabası millî kültür unsurlarının da yeni terkiplere ulaşmasına imkân sağlamıştır. Yeni Türk edebiyatı da bu modernleşme girişiminin sonucunda XIX. yüzyılın ikinci yarısı itibarıyla Fransız edebiyatı özelinde Batı edebiyatının temel paradigmalarına muvafık bir veçhe kazanmaya çalışmıştır. Halk edebiyatının ve Divan edebiyatının kendilerine mahsus değer dünyaları ve ifade tarzları artık yeni bir gerçeklik ekseninde değişime uğramaya başlamıştır. Tanzimat sonrasında tebarüz eden yeni tarzda edebî eserler Batı edebiyatının tesiri altında şekillenirler. Hikâye sanatı da Halk edebiyatında ve Divan edebiyatında var olan örneklerinden farklı bir duyuş ve ifade tarzı ile bu yenileşme hareketinden payını alır. Edebî eserlerde işlenen hikâyeler Fransız romantizminin, realizminin ve natüralizminin getirmiş olduğu yeni ölçüler eşliğinde okuyucuya sunulurlar. Bu çalışmada Türk edebiyatında yeni bir tür olarak temeyyüz eden modern hikâye sanatının hangi dikkatler eşliğinde gelişmiş olduğu, ne gibi yapısal özellikler arz etmiş olduğu tespit ve teşrih edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk Edebiyatı, Karşılaştırmalı Edebiyat, Kısa Hikâye, Gerçeklik Olgusu, Alafrangalaşma

Kaynakça

• [Alaybeyi-zâde Hasan] Naci (1305). Serâir-i Alüftegân. Karabet ve Kasbar Matbaası.
• Ahmed Rasim (2019). Hikâye ve Romanları I. (haz. Özgür İldeş). Kurgan Edebiyat.
• Ahmed Rasim (2019). Hikâye ve Romanları II. (haz. Özgür İldeş). Kurgan Edebiyat.
• Ahmed Rasim (2019). Hikâye ve Romanları III. (haz. Özgür İldeş). Kurgan Edebiyat.
• Ahmet Mithat Efendi (2016). Edebiyat Yazıları 1. (haz. H. Harika Durgun ve Fazıl Gökçek). Dergâh Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2017). Letaif-i Rivayat. (haz. Fazıl Gökçek ve Sabahattin Çağın). Çağrı Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2018). Edebiyat Yazıları 2. (haz. H. Harika Durgun ve Fazıl Gökçek). Dergâh Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2021). Ahbar-ı Âsâra Tamim-i Enzar (haz. Sabahattin Çağın). Dergâh Yayınları.
• Ali Muzaffer (1314). Afv. Yovanaki Panayoditis Matbaası.
• Ali Muzaffer (1317). Balonda Bir Vak’a-yı Âşıkâne. Kasbar Matbaası.
• Chamisso, A. Von (1308). Peter Schlemihl’in Sergüzeşt-i Garibi Yahud Gölgesini Satan Adam. (çev. S. [Süleyman] Vehbi). Karabet Matbaası.
• Çağın, S. (2018). Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatında Hikâye. Dergâh Yayınları.
• Eruz, A. Fulya (2013). Yalı. TDV İslam Ansiklopedisi, C.43, s. 301.
• H[asan] Remzi (1309). Sefahat, Mekteb-i Sanayi Matbaası.
• Halil Edib (1307). Mesire. Mahmud Bey Matbaası.
• Hüseyin Cahid (1326). Hayat-ı Muhayyel. İkdam Matbaası.
• Kariper, C. (1994). Mehmed Rauf’un Tenkîdî Yazıları ve Bunlar Üzerinde Edebî Tespitler. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kerman, Z. (2003). Sami Paşazade Sezai Bütün Eserleri I, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Manastırlı Mehmet Rifat (1290). Sadakat. Zartaryan Matbaası.
• Mehmed Celal (1308). Vicdan Azapları Yahut Bilinmeyen Kıymet. Kasbar Matbaası.
• Mehmed Celal (1312). Olga. Kasbar Matbaası.
• Mehmed Celâl (2020). Romanlar ve Büyük Hikâyeler I. Cilt. (haz. Umut Düşgün), Lakin Yayınları.
• Mehmed Vecihi (1314). Halime. İkdam Matbaası.
• Montépin, X. de (1307). 13 Numaralı Araba. (çev. Halil Edib ve Ali Rıza). Mahmud Bey Matbaası.
• Mustafa Reşid (1303). Tezkir-i Mazi. Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Mustafa Reşid (1304). Bir Çiçek Demeti. Matbaa-i Ebüzziya.
• Mustafa Reşid (1308). Defter-i Âmâlim. İstepan Matbaası.
• Mustafa Reşid (1310). Penbe Ferace. Enver Efendi Matbaası.
• Mustafa Reşid (1312). Tesavir-i Hayat. İstepan Matbaası.
• Mustafa Reşid (1317). Son Salon. Tahir Bey Matbaası.
• Mustafa Reşid (t.y.). Bir Askerin Nişanlısına Mektubu. (b.y.).
• Nabizade Nazım (2017). Karabibik ve Diğer Hikâyeler. (haz. Sabahattin Çağın ve Nedret Kurudere). Dergâh Yayınları.
• Namık Kemal (2005). Celaleddin Harzemşah. (haz. Oğuz Öcal). Akçağ Yayınları.
• Namık Kemal (2014). Makalât-ı Siyasiye ve Edebiye. (haz. Erdoğan Kul). Birleşik Yayınları.
• Namık Kemal (2019). Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri: Bütün Makaleleri 1. (haz. Nergiz Yılmaz Aydoğdu ve İsmail Kara). Dergâh Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2016). Avrupa ve Biz. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özgül, M. K. (2006). Divan Yolu’ndan Pera’ya Selâmetle Modern Türk Şiirine Doğru. Hece Yayınları.
• Recaîzade Mahmut Ekrem (2014). Recaizade Mahmut Ekrem Bütün Eserleri II. (haz. Hakan Sazyek, Tolga Bayındır, Esra Sazyek ve Doğan Evecen). Umuttepe Yayınları.
• Samipaşazâde Sezai (2016). Küçük Şeyler. (haz. Osman Sevim). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Süleyman Tevfik (1307). Sevda Faciaları. İstepan Matbaası.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (2013). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. (haz. Abdullah Uçman). Dergâh Yayınları.
• Tarakçı, C. (1984). Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemâl’in Dil ve Edebiyat Hakkındaki Görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4/1, 240-241, 252.
• Tekeli, İ. (2015.) İstanbul’un Modernleşme Hikâyesi. TDV Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, C.1, s. 191, 199-200.
• Törenek, M. (1998). Hikâyeciliğimize Düşen Cemre: Küçük Şeyler. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9, 139-140.
• Törenek, M. (1999). Hikâye ve Romanlarıyla Mehmet Rauf. Kitabevi Yayınları.
• Tümer, C. Ş. (1994). Mektep Mecmuası Tahlilî Fihrist, İnceleme ve Seçilmiş Yazılar. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uşaklıgil, H. Z. (2004). Küçük Fıkralar. (haz. Ferhat Aslan). Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. (2006). Solgun Demet. (haz. Dilek Soğanoğlu). Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. (2012). Hikâye. (haz. Fazıl Gökçek). Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, H. Z. Bir Yazın Tarihi. (haz. Kübra Andı). Özgür Yayınları.
• Weinberg, B. (1937). French Realism: The Critical Reaction, 1830-1870. University of Chicago Libraries.