Togʿay Murod’ın “Otamdan Qolgan Dalalar (Babamdan Kalan Tarlalar)” Romanında Yer Alan Biçimbirimsel Yinelemeler

Yıl 2025, Sayı: 82, 1 - 11, 30.01.2025

Nursan Ildırı

https://doi.org/10.62425/turcology.1495717

Öz

Togʿay Murod, Çağdaş Özbek edebiyatının en önemli yazarlarından biridir. Yazar, roman ve hikâye türünde verdiği eserlerle Çağdaş Özbek edebiyatının gelişmesine katkı sağlamış, bütün eserlerinde kendine özgü bir üslup ortaya koymuştur. Togʿ¡ay Murod’ın eserleri yazarın kullandığı dilsel ögeler açısından oldukça özgün kullanımlar içermektedir. Togʿay Murod, “Otamdan Qolgan Dalalar (Babamdan Kalan Tarlalar)” adlı romanında Özbek halkının Sovyet devrinde çektiği sıkıntıları okuyucuda derin bir tesir yaratmak amacıyla şiirsel bir üslupla kaleme almış, yaşanılan hadiselerin akılda kalıcı olmasını sağlamak için özellikle vurgulamak istediği olayları, durumları, kişileri yinelemeli bir anlatımla ortaya koymuştur. Yazarın bu üslupla kaleme aldığı romanı, etkili bir dil kullanımı olarak tanımlanan yinelemelerin biçimbirimsel olarak ele alınabilmesi açısından zengin bir malzeme sunmaktadır. Edebî metinlerin anlamlandırılmasında önemli bir rol üstlenen deyişbilim, edebî metinlerin sesbilgisel, biçimbirimsel, sözdizimsel, anlambilimsel ve metinsel olmak üzere beş başlık altında incelendiği bir dilbilim alanıdır. Çalışmaya konu olan biçimbirimsel yinelemeler çeşitli boyutlarda incelenmektedir. Tümcenin başında, ortasında, sonunda yer alan sözcük veya sözcük öbeklerinin anlatımı daha etkili ve vurgulu hâle getirmek maksadıyla takip eden tümcede yinelenme şekillerine göre biçimbirimsel yinelemeli kullanımlar; ön yineleme, art yineleme, çapraz yineleme, karma yineleme, ikizleşme gibi alt başlıklarda incelenmektedir. Özbek Türkçesinde “takroriy soʿzlar” olarak geçen yinelemeler, biçimbirimsel yinelemelerin alt başlıkları dikkate alınarak incelenmiş, bu kullanımların romanda yer alan örnekleri metin içerisinde tespit edilmiş, örneklerin geçtiği sayfa numaraları parantez içerisinde gösterilmiş, Türkiye Türkçesine aktarımları tırnak içerisinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Tağay Murad, Yineleme, ikizleşme, tekrarlı yapılar

Morphemic Repetitions in The Novel Otamdan Qolgan Dalalar by Togʿay Murod

Öz

Togʿay Murod is one of the most prominent writers of Contemporary Uzbek Literature. The author contributed to the development of Contemporary Uzbek Literature with his works in the genres of novels and short stories and demonstrated a unique stylistic quality in all his work: Tog'ay Murod's works contain highly unique uses of linguistic element: In his novel Otamdan Qolgan Dalalar, Tog'ay Murod employs a poetic style to create a deep impression on the reader about the hardships suffered by the Uzbek people during the Soviet era and to ensure that the events are memorable, he presents the incidents, situations, and people he wants to emphasize with a recursive narrative. The author's novel, written in this style, offers rich material in terms of the morphological analysis of repetitions, which are defined as effective linguistic expression: Phraseology, which plays a significant role in the interpretation of literary texts, is a field of linguistics in which literary texts are analyzed under five headings: phonological, morphemic, syntactic, semantic, and textual. Morphemic repetitions, which are the subject of the present study, are examined in various dimension: Based on how they are employed in subsequent sentences to make the expression of words or phrases at the beginning, middle, or end of the sentence more effective and emphasized, repetitive uses are examined under subheadings such as pre-repetition, post-repetition, cross-repetition, mixed repetition, and gemination. Repetitions, which are referred to as "takroriy so'zlar" in Uzbek Turkish, have been analyzed by taking into account the subheadings of morphemic repetitions, their exemplary uses in the novel have been identified within the text, and the page numbers of these examples are given in brackets, and their translations into Turkey Turkish are presented in quotation mark.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish, Tog, Repetition, Gemination, Repetitive Structures

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1953). Dilbilgisi konuları: İkizlemeler üzerine. Türk Dili, 2(16), 189-191.
• Aksan, D. (2006). Anlambilim: Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Engin Yayınevi.
• Akyüz, M. (2023). Deyişbilimsel açıdan “Yar Yüreğin Yar” şiirinin çözümlemesi. Söylem Filolojisi Dergisi, 8(2), 572-587.
• Baydemir, H. (2022). Tağay Murad’ın Atın Kişnediği Akşam adlı eserinde eski-yeni çatışması. Comparative Turkish Dialects and Literatures, 1(1), 11-29.
• Boltayeva, I. (2004). XX asr Oʿzbek adabiyoti tarixi. Toshkent.
• Boʿriyeva, G. (2023). Saida Zunnunova she’riyatida sintaktik takrorlar. Oriental Renaissance: Innovative, Educational, Natural and Social Sciences, 3(5), 186-192.
• Hirik, E. (2018). Türkçede tekrarlı yapı sınıfları. Türkiyat Mecmuası Journal of Turkology, 28(2), 37-65.
• Hojiev, A. (1965). Ozbek tilida qo‘shma, juft va takroriy sozlar. Toshkent.
• Kamacı, D. (2014). Türkçede pekiştirme (anlamsal, sözdizimsel, yazımsal) (Yüksek lisans tezi). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Kartallıoğlu, Y. (2002). Bir Özbek yazarı: Togʿay Murod. Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, 7(13), 203-205.
• Kasım, B. (2024). Türkçenin zenginliği: İkilemeler, yinelemeler. www.academia.edu/115235687/T%C3%BCrk%C3%A7enin_Zenginli%C4%9Fi_%C4%B0kilemeler_Yinelemeler
• Kotan, H. (2022). Deyişbilimsel bağlamda Dede Korkut Kitabı Gümbet nüshasında yer alan biçimbirimsel yinelemeler. Anasay, 6(20), 19-46.
• Murod, T. (1994). Otamdan qolgan dalalar. www.ziyouz.com/books/uzbek_nasri/tog'ay%20murod.%20otamdan%20qolgan%20dalalar%20(roman).pdf
• Muslixiddinova, R. (2022). Sadriddin Ayniy asarlarida juft so‘zler komponentleri ma‘no-munosabatiga ko‘ra turları. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 63-68.
• Özkan, B. (2010). Türkiye Türkçesinde ‘ikili tekrarlar’in sözlükbirimsel dizgesel ve metinsel görünümleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(4), 564-582.
• Özkan, İ. (2011). Türk atasözlerinde yinelemeler. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 1649-1656.
• Özünlü, Ü. (1997). Edebiyatta dil kullanımları. Doruk Yayınları.
• Shirizad, Z., & Kayhan, H. (2016). Ayla Çınaroğlu’nun çocuk şiirlerinde ses bilgisel ve biçimbirimsel yinelemeler. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(15), 301-326.
• Tolkun, S. (2015). Tåğäy Muråd’ın Åtämdän Qålgän Dälälär romanında Sovyet gerçeği ve Sovyet eleştirisi. International Journal of Humanities and Education, 1(2), 323-348.
• Toʿxliyev, B., M. Shamsiyeva & Ziyodova, T. (2006). Oʿzbek tili oʿqitish metodikasi. Oʿzbekiston yozuvchilar uyushmasi adabiyot jamgʿarmasi nashriyoti.
• Turniyazov, N., & Rahimov, A. (2006). Oʿzbek tili (Ma’ruzalar matni)-I, Qism. Mundarija: Samarqand.
• Lapasov, J. (1995). Badiiy matn va lisoniy tahlil. Oʿqituvchi.