Cinema History Studies and Turkish Cinema Historiographies

Yıl 2022, Sayı: 41, 295 - 312, 31.12.2022

Fatma Okumuş

https://doi.org/10.17829/turcom.1121650

Öz

This article focuses on the ways of cinema history studies until 2020. First of all, cinema history literature was traced by the general scanning method. Then written the history of Turkish cinema was examined. In the light of the information obtained, the characteristics of Turkish cinema historiography studies were determined. The aim of the article is to determine another assembly place for Turkish cinema historiography studies. For the specified purpose, the title “İzleksel Film History” has been called within the scope of the content analysis method. Afterwards, the contents of Turkish films released in the 1990s when relatively few Turkish films were released were analyzed. By the “izleksel” film history, another assembly place of Turkish cinema historiography studies has been tried to be revealed. In the 1990s, it was comprehended that the “izlek” of sexuality changed. The “izlek” of sexuality which was determined with the emphasis on romance, innocence, loyalty, virginity, honor, betrayal, violence, and rape in previous films, progresses with the emphasis on extraordinary, pleasure, choice, exclusion, repression, contradiction, dis/order. In the conclusion section, it has been stated that the interaction between writing the history of cinema and studying the history of cinema. In the studies of Turkish cinema historiography, it is important to gather(s) by establishing cooperation between experts with a scientific approach. In this way, it is foreseen that the factors that direct and transform Turkish cinema and create difficulty in understanding both the historical development and current fluctuations can be reduced.

Anahtar Kelimeler

TST Historiography Studies, Cinema History Studies, İzleksel Film History, Film Archiving, Orphan Films, Film Canon.

Sinema Tarihi Çalışmaları ile Türk Sinema Tarihi Yazmaları

Öz

Bu makale sinema tarihi çalışmanın 2020 yılına kadar izlediği yollara odaklanmaktadır. Öncelikle genel tarama yöntemiyle sinema tarihi yollarının izi sürülmüştür. Ardından Türk sinema tarihine ilişkin yazılı metinler incelenmiştir. Edinilen bilgiler ışığında Türk sinema tarihi yazılırken yoğunlaşılan konular ile yazılış özellikleri saptanmıştır. Makalenin amacı Türk sinema tarihi yazma çalışmalarında bir başka top(ar)lanma yeri belirlemektir. Söz konusu amaçla içerik çözümleme yöntemi kapsamında “İzleksel Film Tarihi” başlığı açılmıştır. Sonrasında görece az sayıda Türk filminin gösterime girdiği 1990’lı yıllardaki Türk filmlerinin içeriği çözümlenmiştir. 1990’larda filmlerin cinsellik izleğinin değiştiği saptanmıştır. Cinsellik izleği 1990 öncesindeki filmlerde romantiklik, masumiyet, sadakat, bekâret, namus, ihanet, şiddet, tecavüz vurgularıyla ilerlerken 1990’larda sıra dışılık, haz, seçim, dışlanmışlık, bastırılmışlık, aykırılık, düzen/sizlik vurgularıyla gitmektedir. Makalenin sonucunda Türk sinema tarihi yazmak ile Türk sinema tarihi çalışmak arasındaki etkileşim belirtilmiştir. Türk sinema tarihini yazma çalışmalarında bilimsel yaklaşımla uzmanlararası işbirliği kurarak top(ar)lanmak önem kazanmaktadır. Böylece Türk sinemasını yaratan, yönlendiren, dönüştüren etkenlerin hem tarihsel gelişiminin hem de güncel dalgalanmalarının anlaşılmasındaki karmaşanın seyreltilebileceği umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

TST Yazma Çalışmaları, Sinema Tarihi Çalışmaları, İzleksel Film Tarihi, Film Arşivciliği, Sahipsiz Filmler, Film Kanonu., TST Historiography Studies, Cinema History Studies, İzleksel Film History, Film Archiving, Orphan Films, Film Canon.

Kaynakça

• Akar, S. (Yönetmen). (1999). Gemide [Sinema Filmi].
• Akser, M. (2003). Türk sinema tarihi yazılımı: Bir yöntem önerisi. D. Bayrakdar (Der.) içinde Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 3, (ss. 41 – 48).İstanbul: Bağlam.
• Allen, R. C. (1980). Historiography and the teaching of film history. Film and History, 10(3), s. 25-31.
• Allen, R. C. & Gomery, G. (1985). Film history theory and practise. New York: McGraw-Hill.
• Altıoklar, M. (Yönetmen). (1992). Denize Hançer Düştü [Sinema Filmi].
• Altman, C. F. (1977). Towards a historiography of American film. Cinema Journal, 16(2), 1-25.
• Ataman, K. (Yönetmen). (1998). Lola + Bilidikid [Sinema Filmi].
• Beyoğlu, S. (2018). İmparatorluktan cumhuriyete Türk sineması (1895 – 1939). İstanbul: Dergâh.
• Blompied, A. (2013). Boleslaw Matuszewski: An unknown pioneer of cinema. Journal of Film Preservation FIAF(88), 111-113.
• Bordwell, D. (1994). The power of a research tradition: Prospects for progress in the study of film style. Film History, 6(1), s. 59-79.
• Bottomore, S. (1994). Out of this world: Theory, fact and film history. Film History, 6(1), s. 7-25.
• Bowser, E. (1974/75). Introduction, symposium on the methodology of film history. Cinema Journal, 14(2), s. 1-2.
• Burke, P. (2006). Kültür tarihi. (M. Tunçay, Çev.) İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Büker, S. (2008). Sinema tarihine bakmak nasıl bir tarih? S. Büker (Ed.) içinde Sinema Tarih/Kuram/Eleştiri (s. 13-23). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Card, J. (1950). Problems of film history. Hollywood Quarterly, 4(3), s. 279-288.
• Ceylan, A. (2018). Osmanlı sinemasında genel hukukî düzenleme. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(34), 1-29.
• Çam, A. & Şanlıer Y, İ. (2020). Türkiye sinema mekânları, seyir ve seyirci araştırmaları bibliyografyası: Yaklaşımlar, kaynaklar ve yöntemler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36), 593-692. Retrieved from HYPERLINK “https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/58073/789243” https://dergipark.org.tr/ tr/pub/talid/issue/58073/789243
• Çeliktemel, T, Ö. (2017). Early/silent film collection of TRT archives: Gateway to a national film archive in Turkey, Deniz Bayrakdar & Özlem Avci-Aksoy (Eds.) in Audio-Visual Heritage Space and Its Protection ‘It’s Your Story, Don’t Lose It’, Turkish National Commission for UNESCO, 75-84.
• Çeliktemel,T, Ö. (25 May 2018, 13.40 – 14.00). History of Technology at the turn of the 20th century Ottoman and Post-Ottoman Cities” workshop organized by SHOT (Society for History of Technology), RCAC (Research Center for Anatolian Civilization), and IFEA (Institut Français d’Études Anatoliennes), İstanbul, 24-25-26 May 2018.
• Çeliktemel,T, Ö. (2019 14.00). Cepheden filmler: Devlet, sinema ve propaganda, Bilim ve Sanat Vakfı, panel, İstanbul.
• Decherney, P. (2001). Imagining the archive: Film collecting in America before MoMA. Yayınlanmamış Doktora Tezi. New York University.
• Demirkubuz, Z. (Yönetmen). (1997). Masumiyet [Sinema Filmi].
• Domitor. (1985, Ekim 15). The international society for the study of early cinema. 11.03.2021 tarihinde Domitor: https://domitor.org/ adresinden edinilmiştir.
• Doğan, B. & Özdemirci, A. (2007). 20. yüzyılda toplumsal dinamiklerin işletmelerin yönetim uygulamaları üzerindeki etkisi: sinema sanatında yönetim ve sistem eleştirileri üzerine tarihsel bir inceleme. Öneri Dergisi, 7 (28), 19-34. DOI: 10.14783/maruoneri.684164
• Erdoğan, N. (2020). Osmanlı ve erken cumhuriyet döneminde sinema üzerine yapılmış tarih ve tarihyazımı çalışmalarına ilişkin bir literatür değerlendirmesi (1946 – 2020). Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36), 473-494. Retrieved from HYPERLINK “https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/ issue/58073/808335” https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/58073/808335
• Elsaesser, T. (2004). The new film history as media archaeology. Cinémas, 14(2-3), s. 76-117. Esen, Ş. (2000). 80’ler Türkiyesi’nde Sinema, İstanbul: Beta Basım.
• Evren, B. (2003). Türk Sinemasının Doğum Günü-Bir Savaş-Bir Anıt-Bir Film, İstanbul: Leya. Evren, B. (2006). İlk Türk Filmleri, İstanbul: Es.
• Gorky, M. (1896, Mart 16). Life devoid of words. 13.02.2021 tarihinde Lapham’s Quarterly: https://www. laphamsquarterly.org/arts-letters/life-devoid-words adresinden edinilmiştir.
• Işığan, A. (2004). Sinema tarihi yazarlığı için alternatif arayışları: Yenileme mi yineleme mi? D. Bayrakdar (Der.) içinde Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 4, (ss. 121 – 127). İstanbul: Bağlam.
• Karakaya, S. (2002). Doksanlı yıllarda Türk sinemasında değişim: Arayış sineması ve popüler sinema ve karşıtlığı ve EURIMAGES etkileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kayalı, K. (1996). Türk sineması tarihi yazımlarının sınırlılıklarını aşmanın yolları. M. S. Dinçer (Ed.) içinde, Türk sineması üzerine düşünceler (s. 57-74). Ankara: Doruk.
• Kurtuluş, H. & Saraçoğlu, M. (Yönetmen). (2013). Gözümün Nûru [Sinema Filmi].
• Künüçen H. (1998). Manastır’da başlayan Türk sineması. Uluslararası Atatürk ve Manastır Sempozyumu: Manastır – Makedonya; 12/10/1998 – 13/10/1998. Ledoux, J. (1974/75). Transcript of discussion. Cinema Journal, 14(2), s. 47-63.
• Liman, A. S. (2010). Sanatta kimlik ve etkileşimin beyaz perdedeki yansımaları Türkiye’de sinema seyirci ilişkileri 1930 – 1970, Sanatta Kimlik ve Etkileşim (Uluslararası Sempozyum – MSGSÜ), İstanbul, Türkiye, 10 – 13 Mayıs 2010.
• Lindsay, V. (1922). The art of the moving picture. 22.12.2021 tarihinde The Project Gutenberg eBook: https:// www.gutenberg.org/files/13029/13029-h/13029-h.htm adresinden alındı.
• Lüleci, Y. (2018). Erken cumhuriyet döneminde Atatürk ve CHP’nin sinema politikası. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (31), 222-248. DOI: 10.17829/turcom.499673
• Lyons, T. J. (1974). Myth, methodology and the movies. Educational Theatre Journal, 26(2), s. 265-272.
• Makal, O. (1999). Tarih İçinde İzmir Sinemaları 1896-1950. İzmir: GÜSEV.
• Martin, A. (2001). Light my fire: The geology and geography of Film Canons. 23.11.2021 tarihinde Film Critic: Adrian Martin: http://www.filmcritic.com.au/essays/canons.html adresinden edinilmiştir.
• McKernan, L. (2015). What is cinema history? 14.11.2021 tarihinde HoMER Network: https://lukemckernan. com/2015/06/27/what-is-cinema-history/ adresinden edinilmiştir
• Medin, B. (2018). Günümüz sinema seyir gündeminin belirlenmesi. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 28, s. 43-62 . DOI: 10.16878/gsuilet.436018
• Medin, B. (2019). İktidar, bellek ve sinema. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 31, s. 123-146 . DOI: 10.31123/akil.528294
• Mottram, R. (1974/75). Influences between national cinemas: Denmark and United States, States, Cinema Journal, 14(2), s. 3-10.
• Musser, C. (1994). Rethinking early cinema of attractions and narrativity. Yale Journal of Criticisim, 7(2), s. 203- 232.
• Odabaşı, A. (2017). Milli Sinema Osmanlıda Sinema Hayatı ve Yerli Üretime Geçiş. İstanbul: Dergâh.
• Oğuz, O. (Yönetmen). (1992). Dönersen Islık Çal [Sinema Filmi].
• Okumuş, F. (2010). Sinema Tarihyazımına Farklı Bakmak Türk Sineması Tarihyazımı için Yöntem Arayışı. Yayınlanmış doktora tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Onaran, A. Ş. & Vardar, B. (2005). 20. Yüzyılın Son Beş Yılında Türk Sineması, İstanbul: Beta Basım.
• Önder, S. & Baydemir, A. (2005). Türk sinemasının gelişimi (1895-1939). Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 113-135. Retrieved from HYPERLINK “https://dergipark.org.tr/tr/pub/ogusbd/ issue/10987/131490” https://dergipark.org.tr/tr/pub/ogusbd/issue/10987/131490
• Özgüç, A. (1993). 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Türk Sineması, Ankara: Bilgi.
• Özkan, Y. (Yönetmen). (1992). İki Kadın [Sinema Filmi].
• Özpetek, F. (Yönetmen). (1996). Hamam [Sinema Filmi].
• Özön, N. (1968). Türk Sineması Kronolojisi, Ankara: Bilgi.
• Öztürk, S. (2010). Türkiye’de sözlü tarihten iletişim araştırmalarında yararlanma üzerine notlar. Milli Folklor, (87), s. 13-26.
• Öztürk, S. (2013). Türkiye’de sinema mekânlarını sözlü tarih üzerinden anlamak. Milli Folklor, 98, 19-31. Özuyar, A. (2008). Sinemanın Osmanlıca serüveni. Ankara: Deki.
• Petric, V. (1974/75a). From a written film history to a visual film history, Cinema Journal, 14(2), s. 20-24. Petric, V. (1974/75b). Appendix I visual-analytical history of the silent cinema. Cinema Journal, 14(2), s. 64-71.
• Pösteki, N. (2004). 1990 Sonrası Türk Sineması, İstanbul: Es.Sinema Tarihi Çalışmaları ile Türk Sinema Tarihi Yazmaları
• Saydam, B. (2020). Türkiye’de sinema tarihyazımının gelişim süreci. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36), 425-472. Retrieved from HYPERLINK “https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/58073/842097” https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/58073/842097
• Scognamillo, G. (2006). Türk sinema tarihi. İstanbul: Kabalcı.
• Straw, W. (1980). The myth of total cinema history. Cine-Tracts, s. 8-16.
• Streible. (2007). The role of orphan films in the 21st century Archive. Cinema Journal, 46(3), s. 124-128.
• Tomasulo, F. P. (2001). What kind of film history do we teach?: The introductory survey course as a pedagocical opportunity. Cinema Journal, 41(1), s. 110-114.
• Tözüm, İ. (Yönetmen). (1992). Cazibe Hanım’ın Gündüz Düşleri [Sinema Filmi].
• Turgul, Y. (Yönetmen). (1990). Aşk Filmlerinin Unutulmaz Yönetmeni [Sinema Filmi].
• Usai, P. C. (1994). Editorial: The philosophy of film history. Film History, 6(1), s. 3-5.
• Usai, P. C. (1999). What is an orphan film? Definition, rationale and controversy. 15.03.2021 tarihinde The Orphan Film Symposium: http://www.sc.edu/filmsymposium/archive/orphans2001/usai.html adresinden edinilmiştir.
• Yakar, H. (2013). Sinema filmlerinin eğitim amaçlı kullanımı: Tarihsel bir değerlendirme. HAYEF Journal of Education, 10 (1), 21-36. Retrieved from HYPERLINK “https://dergipark.org.tr/en/pub/iuhayefd/ issue/8798/109973” https://dergipark.org.tr/en/pub/iuhayefd/issue/8798/109973 Yılmaz, A. (Yönetmen). (1992). Düş Gezginleri [Sinema Filmi].
• Yılmaz, A. (Yönetmen). (1993). Gece, Melek ve Bizim Çocuklar [Sinema Filmi].