BU DEFA ENKAZ SAHNEDE: N. TANER BÜYÜKARMAN’IN GERİYE KALAN OYUNUNDA DEPREM VE TARİHSELLİK

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 4, 177 - 198, 14.06.2023

Ali Karahan

Öz

Bir tiyatro türü olan tarihsel oyun, geçmişin araçsallaştırılıp insanın sahnedeki durumuna dış gerçeklik olarak giydirildiği ve çevre olarak tarihî olsa dahi içerikte çağdaş olanı yakalayan bir edebi türdür. Yalın tarihin tekrarı ve olayların aktarımı değil sahihliğin peşine düşerek edebiyatın zevk değerleriyle oluşan tarihsel oyun, tema ya da izlek olarak insanları derinden etkilemiş olayları da seçebilir. N. Taner Büyükarman’ın Geriye Kalan’ı da aynı fay hattında farklı çağlarda gerçekleşmiş ve büyük yıkımlara sebep olmuş üç depremi konu edinir. Depremlerin yarattığı üç farklı enkaz vardır: Ayasofya’nın kubbesi, Topkapı Sarayı yıkıntıları ve Değirmendere Sahili’ndeki bina göçüğü. Bu enkazlar etrafında ise insanın fiziki sarsıntı karşısında büründüğü duygusal ve eylemsel hâller sergilenir. Doğu Roma devrinde, 558 yılındaki depreminin ardından Ayasofya’nın kubbesi yeniden yükseltilmeye çalışılırken akıl ve taassubun çatışması, Osmanlı İstanbul’unda, 1509 yılındaki depremde sarayın yıkıntılarındaki yağma/hırsızlık girişimi ve 1999 depreminde Gölcük’teki enkazda ise hayat kurtarmak uğruna umut, merhamet ve karamsarlık duygularıyla gelgitler yaşayan insanlar seyredilir. Nihayetinde hangi çağda olursa olsun geriye kalan, depremlerin bıraktığı izler ve insanın acı karşısında edindiği unutkanlıktır. Geriye Kalan oyununun özü ise depremin insan zihninde yarattığı yıkımı tazelemek değil, dikkatleri bu felaket karşısında edinilen geçmiş deneyimlere ve enkaz etrafında beliren insan durumlarına çevirmek olduğu düşünülebilir.

Anahtar Kelimeler

Türk Tiyatrosu, Tarihsel Oyun, Deprem, N. Taner Büyükarman, Geriye Kalan

Kaynakça

• And, M. (1971). Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu 1908-1923. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• And, M. (1973). Türk tiyatrosunda tarihi oyunlar ve bunların yazılış gerekçeleri. VII. Türk Tarih Kongresi (25-29 Eylül 1970). Ankara, Türkiye. Cilt II, 768-773.
• Aristoteles. (2017). Poetika (çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Asena O. (1963). Tarihten sahneye. Devlet Tiyatrosu Aylık Sanat Dergisi, 21, 2-3.
• Asena O. (1993). Tiyatro tarihten ne alır?. Kültür, 102, 50-51.
• Büyükarman, D. A. (2019). N. Taner Büyükarman. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/taner-buyukarman
• Büyükarman, N. T. (2014). Toplu oyunlar 1-Geriye kalan(kurtarıcılar), Yunus benem(kumdan şehir), Mansur’un küpesi. İstanbul: MitosBoyut Yayınları.
• Dayanç, M. (2006). Atatütk’ün “Sonbahar Seyahatleri”, “Erzurum Depremi” ve Ahmet Hamdi Tanpınar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3).
• Dayanç, M. (2007). Balıkesir ve Türkistan’da deprem ve Tevfik Fikret’e sitem. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 123-140.
• Demirkent, I. (2005). Bizans tarihi yazıları. İstanbul: Dünya Kitapları.
• Demiryürek, M. (2003). Tevfik Fikret’in bilinmeyen bir şiiri. İlmî Araştırmalar Dergisi, 15, 167-172.
• Güneş, M. (2017). Hepimiz İnsanız, Ama Vicdanımız da Var: Vicdanın Sesini “Bi Sevmekten… Bi Ölümden…”, “Sevgili Nefret”, “Unutulan” ve “Geç Kalan Adam’ın Öyküsü” Hikâyelerinden Dinlemek. Journal of Turkish Studies, 12(22).
• İbn Kemal (1997), Tevârih-i Âl-i Osman VIII. Defter (Trans. Ahmet Uğur), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kaya, R. (2007). Tarihin hayat bulma alanı: tiyatro. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 38-52.
• Menage, V. L. (1976). Edirneli Rûhî’ye atfedilen Osmanlı tarihinden iki parça. İçinde Kolektif (Ed.), İsmail Hakkı Uzunçarşılı Armağanı (311-333) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Nutku, Ö. (1983). Dram sanatı (Tiyatroya Giriş). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2001). Gelenekten Geleceğe. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Özkılıç Küçükalioğlu, S. (2011). 1894 Depremi’nin İstanbul üzerindeki etkileri (deprem sonrası imar faaliyetleri) (yayımlanmamış doktora tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Polat, H. H. (2015). Depremi Türk roman ve Öykülerinden okumak. Sağlık ve Toplum, 25(3), 9-27.
• Strowsky, F. (1946). Tiyatro ve Bizler (çev. Sabri Esat Siyavuşgil). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Şener, S. (2003). İnsanı GeçitIerde Sınayan Sanat Dram Sanatı. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları.
• Şengül, A. (2002). Tiyatro edebiyatımızda Osmanlı öncesi Türk tarihi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 51-67.
• Şengül, A. (2009). Türk tiyatrosunda tarih. Turkish Studies, 4(1-2), 1931-1987.
• Taşer, S. (1953). Tiyatro ve eğitim. Devlet Tiyatrosu Aylık Sanat Dergisi, 9, 26-28.