Kuşan ve Köktürk Sikkelerinin Bazı Benzer Yönleri Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 309 - 330, 25.12.2023

Gaybullah Babayar

https://doi.org/10.5281/zenodo.10417292

Öz

Kuşan Devleti’nin kuruluş tarihi kaynakların yetersiz olmasından dolayı bilinememektedir. Ancak arkeolojik veriler sayesinde M.S 1. yüzyılı işaret eden buluntular mevcuttur. M.S 120-160 yılları arasında Hindistan’ın kuzey bölgesini zapt ettikleri bilinmektedir. Özbekistan sınırları içerisinde bulunan Ceyhun nehri kıyılarındaki Kuşan yerleşimleri bizlere dönem hakkında bazı ip uçları vermektedir. Batı Köktürk Kağanlığının temelleri ise 582 yılında İstemi Yabgu’nun oğlu Tardu Kağan tarafından atılmıştır. Döneme ait sikkeler Köktürk Kağanlığı tarihine ışık tutmaktadır. Kuşan ve Köktürk Kağanlığının arasında üç yüzyıldan fazla zaman bulunmaktadır. Sikke kullanımı her iki devlette de yaygındır ve benzerlikler de oldukça dikkat çekicidir. Bunun yanı sıra Köktürk Kağanlığının sikke darbı geleneği konusunda Kuşanları örnek almış olma ihtimali bulunmaktadır. Bu çalışmada Köktürk Devleti ile Kuşan sikkeleri üzerindeki tasvirler değerlendirilerek aralarındaki benzerliklere değinilecek olup, ikonografik, damga ve unvanlar açısından benzerlik ve farklılıklar üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Sikkeleri incelediğimiz zaman özellikle Atlı tasvirlerin birbirine çok benzediği görülmekte olup Kuşanların ilk bastırdıkları sikkelerde de benzer figürlerin bulunduğu göze çarpmaktadır. Ayrıca paralar üzerinde bulunan damgalarda birbirine yakınlık göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Köktürkler,, Kuşanlar, Sikke, Damga

Kaynakça

• Babayar G., Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, TİKA, Ankara 2007.
• Babayarov G., Drevnetyurskie Monetı Çaçskogo Oazisa (VI-VIII vv), Taşkent 2007.
• Babayarov G., Kubatin A., K. Voprosu Vzaimosvyazey Mejdu Kuşanami i Drevnimi (Ha Osnove Numizmatiçeskogo Materiala), Traditsionnıy IV Mejdunarodnıy Tyurkologiçeskiy Kongress Posvyaşennıy 20-letiyu Nezavisimosti Respubliki Kazahstan, A. Yasaui Atındığı HKTU, Turkistan 2011, s. 492-499.
• Babayarov G., Kubatin A., “Old Turkic titles used before the Turkic Qaghanate,” Yalım Kaya Bitigi Osman Fikri Sertkaya Armağanı, ed. Hatice Şirin User, Bülent Gül, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 2013. s. 153-165.
• Babayarov G., Kubatin A., K Voprosu Monetnogo Çekana Zapadno-Tyurskogo Kaganata, (Na Osnove Numizmatiçeskih Materialov Taşkentskogo Oazisa)”, Tyurkologiya, 6 (2005), s. 97-105.
• Belenitskiy A. M., Zoomorfnıe Tronı v İzobrazitelnom İskusstve Sredney Azii, İzvestiya AN TacSSR, № 1 (28). Duşanbe 1962, s. 24-25.
• Сribb J.E., Bopearachchi O., “Greеk hero-god, Heracles”, The Crossroads of Asia, Transformation in Image and Symbol in the Art of Ancient Afghanistan and Pakistan, Cambridge, 1992.
• Clauson G., An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972.
• Clauson G., “Turk, Mongol, Tungus”, Asia Major, vol. VIII. London 1960/1961.
• Donuk A., Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Unvan ve Terimler, İstanbul 1988.
• Drevnetyurskiy Slovar, Leningrad 1969.
• Esin, E. “Bağdaş ve Çökmek, Türk Töresinde İki Oturuş Şeklinin Kadim İkonografisi”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul 1970, s. 231-242.
• Esin E., “Kün-Ay (Ay Yıldız Motifinin proto-Türk Devrinden Karahanlılara Kadar İkonografisi)”, VII. TTK Bildirileri, C. I, Ankara 1972.
• Golden P. G., Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. O. Karatay, Karam, Çorum 2002.
• Göbl R., Dokumente zur Geschihte der İranischen Hunnen in Baktrien und İndien, Band I, Wiesbaden 1967.
• Rtveladze E., İstoriya i Numizmatika Çaça (Vtoraya Polovina III- Seredina VIII v. n. E, Taşkent 2006.
• Rtveladze E. V., Monetı Çaça s İzobrajeniem Pravitelya Vossedayuşego na Zoomorfnom Trone, Taşkent: Vçera i Segodnya, Taşkent 2007.
• Rtveladze E. V., Rtveladze L. L., Gorodişe Hanabad, v. Kn. Drevnosti Taşkenta, Taşkent 1976.
• Rtveladze E. V., Drevnie i Rannesrednevekovıe Monetı İstoriko-Kulturnıh Oblastey Uzbekistana, Tom 1, Taşkent 2002.
• Tenişev, Edhem Rahimoğlu, Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov, Pratyurskiy Yazık-Osnova.
• Kartina Mira Pratyurskogo Etnosa Po Dannım Yazıka, Moskva 2006.
• Tezcan M., “Kuşanların Menşei”, Türkler, C. I, Ankara 2002, s. 789-814.
• Zeymal E. V., Drevnie Monetı Tacikistana, Duşanbe 1983.
• Zuev Yu. A., Rannie Tyurki: Oçerki İstorii i İdeologii, Almatı 2002.
• http://www.zeno.ru – Pre-Islamic Central Asia – Kushans 41660; 43679; 61794.