Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lûgati’t-Türkiyye Hakkında Bazı Açıklamalar

Yıl 2016, Sayı: 32, 1 - 20, 01.06.2016

Zeki Kaymaz Raghed Mohammad

Öz

Türkoloji araştırmalarında Mısır - Suriye sahasında yazılan eserlerin temsil ettiği dil, genel olarak “Memlûk Kıpçakçası” olarak adlandırılır. Memlûkler döneminde Türkçenin büyük bir önem kazanması sebebiyle 14-15. yüzyıllarda Araplara Türkçe öğretmek amacıyla sözlük ve gramerler hazırlanmıştır. Bunlar arasındaki Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fil-Lûgati’t-Türkiyye de Memlûk Kıpçakçasının önemli eserlerinden birisidir. Üzerinde çok sayıda çalışma yapılan bu eser, ilk kez 1945 yılında Besim Atalay tarafından yayınlanmıştır. Bu yazıda Et-Tuhfetü’zZekiyye fil-Lûgati’t-Türkiyye’nin önceki yayınlarında yanlış değerlendirildiğini düşündüğümüz, gözden kaçan ve soru işâretiyle bırakılan kelimeler üzerinde durulmuştur. İncelemenin amacı, önceki yayınların ışığında söz konusu eserin daha iyi anlaşılması için yeni önerilerle katkıda bulunmaya çalışmaktır

Anahtar Kelimeler

Memlûk Kıpçakçası, Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fil-Lûgati’tTürkiyye, Türkçe kelimeler, Arapça kelimeler, sözlükçülük

Some Explanations for Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lûgati’tTürkiyye

Öz

In Turkology research, language used in the studies on Egypt and Syria is mainly refered to as Mamluk Kiptchakish. Dictionaries and grammars were prepared in the 14th and-15th centuries to teach Turkish Language to the Arabs as Turkish Language gained great importance during the period of Mamlukes. Among these works, Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fil-Lûgati’t-Türkiyye was one of the most important works written in Mamluk Kiptchakish. The work on which a lot of study h done so far was first introduced in 1945 by Besim Atalay. This study focuses on the words thought to be misinterpreted, unnoticed and left unanswered in the previous research. The aim of this study is to better understand the so called work in the light of the former studies and to contribute to a thorough interpretation

Anahtar Kelimeler

Mamluk Kiptchakish, Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fil-Lûgati’t-Türkiyye, Turkish words, Arabic words, lexicography

Kaynakça

• AKA, İ., ERSAN, M., KHELEJANİ, H. A. (2013), Reşidüddin Fazlullah Camiu’t-Tevarih (İlhanlılar Kısmı), Ankara: TTK. Yay.
• AL-TURK, G. (2006), Et-Tuhfetü’z-Zekiyye f’il-Lugati’t-Türkiyye Üzerine Bir Dil İncelemesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dil ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• AL-TURK, G. (2012), Kitābu Bulgatü’l-Müştak fî Lugati’t-Türk ve’l-Kıfçak Üzerine Dil İncelemesi,Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dil ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• ARAT, Reşid R. (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, İndeksi neşre hazırlayanlar: Kemal Eraslan-Osman F. Sertkaya-Nuri Yüce, İstanbul: TKAE Yay.
• ATALAY, B. (1945), Ettuhfet-üz-Zekiyye Fil-Lûgat-it-Türkiyye, İstanbul: TDK Yay.
• ATALAY, B. (1948), “«Ettuhfet-üz-Zekiyye» Çevirmesi’nin Tenkidi Dolayısiyle”, A. Ü. Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.VI, S. 1-2, Ocak-Nisan, Ankara: 87-126.
• ARGUNŞAH, M., GÜNER, G. (2015), Codex Cumanicus, İstanbul: Kesit Yayınları.
• BATTAL, A. (1997), İbni Mühennâ Lûgati (İstanbul nüshasının Türkçe bölümünün indeksi), Ankara: TDK Yay.
• DOERFER, G. (1963-1975), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, 1-4, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2013), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Eski ve Yeni Harflerle, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• CAFEROĞLU, A. (1931), Kitâb al-İdrâk li-Lisân al Atrâk, İstanbul: Evkaf Matbaası..
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: At The Clarendon Pres.
• ERCİLASUN, A. B., AKKOYUNLU, Z. (2015), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin, Ankara: TDK Yay.
• ESEDİ, Muhammed, H. (1988), Mevsu‘at Ḥaleb el-Muḳārene, 7 cild, Halep: Halep Üniversitesi Basımevi.
• FAZILOV, E., ZİYAYEV, İ. (1978), İzıskkannıy Dar Tyurkskomy Yazıku (Grammatiçeskiy taraktat, XIV v. na arabskom yazıke), Taşkent: İzdatel’stvo “Fan”.
• HALASI KUN, T. (1947), Philologica I, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi,C.V, S 1, Ocak Şubat, Ankara:1-57.
• HALASI KUN, T. (1949), Philologica II, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. VII, S. 2, Haziran, Ankara: 415-465.
• İNAN, A. (1991), “XIII. – XVI. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve «Halis Türkçe»”, Makaleler ve İncelemeler, II.Cilt, TTK. Yay, Ankara: 82-96.
• İZBUDAK, V. (1936), El-İdrak Haşiyesi, İstanbul: TDK. Yay.
• KARAMANLIOĞLU, A. F. (1989), Seyf-i Sarâyî, Gülistan Tercümesi, Ankara: TDK. Yay.
• KAYMAZ, Zeki (2013), “İbni Mühennâ Lügati’ndeki Bazı Kelimeler Hakkında”, Altaistics and Turkology, S. 3, Astana: 6-27.
• KOÇ, K. , BAYNİYAZOV, A. , BAŞKAPAN, V. (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Türkistan: Turan Baspası.
• LESSİNG, D. F. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük 1 A-N, 2 O-C(Z), (Çev. Günay KARAAĞAÇ) Ankara: TDK Yay.
• Mu‘cemu’l-Vāsit (2004), El-Tab‘a 4., Kahire: Menşurât Mektebetü’ş -Şuruk’ul Duveliyye
• NASKALİ, E. G., DURANLI, M. (1999), Altay Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• PEKACAR, Çetin (2006), Kumuk Türklerinin Atasözleri İnceleme-Metin-Dizinler, Ankara: Meyil Matbacılık.
• POPPE, N. N. (1938), Mongol’skiy Slovar’ Mukadimat Al-Adab, Cast I-II, Moskva- Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.Trudı İnstuta Vostovedeniya XIV.
• RADLOFF, W. (1960), Versuch Wörterbuches der Türk Dialecte, I-V, Gravenhage: Mouton & Co.
• RÄSÄNEN, M. (1969), Versuch eines Etymologischen Wörtebuchs der Türksprachen, Helsinki: Soumalais-Ugrilainen Seura.
• SALAN, Musa (2010), Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lugati’t-Türkiyye’de Fiil, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dil ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Tarama Sözlüğü I-VI (1963-1972), Ankara: TDK Yay.
• TOPARLI, R., Çögenli,S., Yanık N.H. (2003), El-Kavânînü’l-Külliyye Li-Zabti’l-Lügati’t- Türkiyye, Ankara: TDK. Yay.
• TOPARLI, R. (1992), İrşâdü ’l-Mülûk ve ’s-Selâtîn, Ankara: TDK Yay.
• TOPARLI, R. (2003), Ed-Durretü’l-Mudiyye Fi’l-Lugati’t-Türkiyye, Ankara: TDK Yay.
• TOPARLI, R., VURAL, H., KARAATLI, R. (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• TOPARLI, R., ÇÖGENLİ, S., YANIK, N.H. (2000), Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Ankara: TDK Yay.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (I-XI), (1963-1979), Ankara: TDK Yay.
• UĞURLU, M. (1987), Münyetü’l Guzât, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• YUDAHİN, K. K. (2011), Kırgız Sözlüğü (Çev: Abdullah TAYMAS), Ankara: TDK. Yay.
• ZAJACKOWSKİ, A. (1958), V o c a b u l a i r e Arabe-Kiptchak de l’epoque de l’Etat Mamelouk,Bulğat al- Muştaq fı luğat at-Turk wa’l Qifçaq, I Le nom, Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe.
• ZÜBEYR, H., REFET, İ. (1932), Anadilden Derlemeler, İstanbul: C.H.F Neşriyatından.