A Polish in Turkish Provinces: Bronisław Grąbczewski

Yıl 2019, Sayı: 38, 209 - 222, 31.12.2019

Radosław Andrzejewski Cem Erdem

Öz

In this study, information is given about Russian General Bronisław Grąbczewski of Polish origin. Grąbczewski learned much about the region through his travels to Central Asia in the 19th century and published these information in the last years of his life. Grąbczewski, who became a fluent speaker of Turkish and Persian by attending a course on Eastern languages, made important contributions about the language, folklore and geography characteristics of Turkish communities in his reviews. During these journeys, he made topographic measurements and determined the surface shapes and climates of the regions. The geographic coordinates of 14 points were determined astronomically and the height of 158 points were determined by barometric methods. In addition, 81 points (at the mountain passes and other interesting places) were controlled by barometric measurements and boiling water. He collected data on the region's climate, conducting meteorological measurements three times a day in the regions where he was. Zoological, ethnographic and mineralogical collections were collected. More than 265 photographs, including ethnographic and geographical material, were taken. In addition to the entomological collection of 36 thousand insects, Grąbczewski brought other zoological, geological and botanical collections to Russia. Grąbczewski provided information on language, religious ceremonies, marriage and divorce traditions, commercial activities, schools, mosques, tombs, religious foundations in the Kashgar region, Altai Mountains, Osh, Samarkand and Margilan regions, as well as little known Karategin and Dervaz provinces of the Bukhara Emirate. In particular, he shared detailed information on the lives of the Kyrgyz people in Pamir. He made the observations that reflect the general situation of the Kashgar and Uighurs. 2000 words for Burushaski dictionary and 200 words for Wakhi dictionary were collected and many materials were brought from physical geography and ethnographic geography. This study is an attempt to introduce the works of Polish orientalist Bronisław Grąbczewski and his works, which greatly contributed to the Central Asian studies.

Anahtar Kelimeler

Bronisław Grąbczewski, Central Asia, Orientalist, Turcology

Türk İllerinde Bir Polonyalı: Bronİsław Grąbczewski

Öz

Bu çalışmada Polonya asıllı Rus General Bronisław Grąbczewski hakkında bilgi verilmektedir. Grąbczewski, 19. yüzyılda Orta Asya’da yaptığı gezilerle bölgeye dair pek çok bilgi edinmiş ve bu bilgileri hayatının son dönemlerinde yayımlamıştır. Doğu dilleri kursuna giderek Türkçe ve Farsçayı akıcı bir şekilde konuşur hale gelen Grąbczewski, derlemelerinde Türk topluluklarının dil, folklor ve yaşadıkları coğrafya özelliklerine dair önemli tespitlerde bulunmuştur. Yine bu yolculukları boyunca topografik ölçmeler yaparak bölgelerin yüzey şekilleri ve iklimlerine ilişkin tespitlerde bulunmuştur. 14 noktanın coğrafi koordinatları astronomik yolla, 158 noktanın yüksekliği ise barometrik yolla tespit edilmiştir. Bunun dışında 81 nokta (geçitlerde ve diğer ilginç yerlerde) barometrik ölçümler ve su kaynatma yoluyla kontrol edilmiştir. Bulunduğu bölgelerde günde üç defa meteorolojik ölçümler gerçekleştirerek bölge iklimine dair veriler toplamıştır. Zoografi, etnografi ve mineraloji koleksiyonları toplanmıştır. Etnografik ve coğrafi malzeme içeren 265’ten fazla fotoğraf çekilmiştir; 36 bin böcek içeren entomolojik koleksiyonun yanı sıra diğer zoolojik, jeolojik ve botanik koleksiyonları Rusya’ya getirmiştir. Buhara Emirliğinin az bilinen Karategin ve Dervaz bölgeleri yanında Kaşgar, Altay Dağları, Oş, Semerkent ve Margilan bölgelerindeki Türk halklarının dil, dini törenler, evlenme ve boşanma gelenekleri, ticari faaliyetler, camiler, türbeler, vakıflar, mektepler ve mekteplerdeki öğretim faaliyetlerine dair bilgiler sunmuştur. Özellikle Pamir’deki Kırgızların yaşam tarzlarına dair ayrıntılı bilgiler paylaşmıştır. Kaşgar ve Uygurların genel durumunu detaylı bir biçimde ele alan gözlemler gerçekleştirmiştir. Kancutça sözlük için 2000 kelime; Vahanca sözlük için 200 kelime toplanmış ve fiziki coğrafya ve etnografik coğrafyadan birçok malzeme getirilmiştir. Bu çalışmada yaptığı derlemelerle Türkoloji ve Orta Asya araştırmalarına büyük katkıda bulunan Polonyalı doğu bilimci Bronisław Grąbczewski ve eserleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bronisław Grąbczewski, Orta Asya, Doğubilimci, Türkoloji

Kaynakça

• ANDRZEJEWSKI, Radosław (2009). Ismail Gasprinski i jego podróże po Azji Środkowej a spojrzenie ówczesnych badaczy polskich. Yayınlanmamış Master Tezi, Poznań.
• BAZYLOW L., Historia Rosji. Tom II, Warszawa: PWN.
• BLOMBERGOWA, M. M. (1993). Badania archeologiczne Polaków na terytorium Imperium Rosyjskiego w XIX i początku XX wieku, Łódź.
• BLOMBERGOWA, Maria Magdalena (2012). Bronisław Grąbczewski (1855-1926). W służbie cara i nauki. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2012-09-24].
• BONVALOT G. (1986). Przez Kaukaz i Pamir do Indii, Łódź.
• CEGIELSKI, Max. (2015). Wielki Gracz. Ze Żmudzi na Dach Świata. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
• SAİD, Edward, (1979). Orientalism, New York.
• GİEYSZTOROWA, Irena. (1973). Polscy podróżnicy, [w:] Wkład Polaków do kultury świata, red. M. Krępiec, Lublin.
• GRĄBCZEWSKİ Bronisław. (1924). Na służbie Rosyjskiej. Fragmenty wspomnień. Warszawa-Kraków-Lublin-Łódź-Paryż-Poznań-Wilno.
• GRĄBCZEWSKİ Bronisław. (1958). Podróże po Azji Środkowej, Warszawa.
• GRĄBCZEWSKİ, Bronisław. (1891). “Podróż Kapitana Grąbczewskiego w Środkowej Azji (z kartą), (Wstępne słowo dr F. Chłapowskiego i list kapitana Grąbczewskiego)”. Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, t. XVIII, z.1 i 2: 201-223.
• GRĄBCZEWSKI, Bronisław (1958). Podróże po Azji Środkowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• GRĄBCZEWSKİ, Bronisław (1924). Przez Pamir i Hindukusz do źródeł rzeki Indus, Warszawa-Kraków-Lublin-Łódź.
• GRĄBCZEWSKİ, Bronisław (1924). W pustyniach Raskemu i Tybetu.
• GRĄBCZEWSKİ, Bronisław (1923). “Wspomnienia myśliwskie w Azji Środkowej”, Przegląd Myśliwski, 1923, nr. 6.
• OLSZEWİCZ B. (1959-1960). “Grąbczewski Bronisław [w:]” Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, Wrocław-Kraków-Warszawa: 557-560.
• OLSZEWİCZ B. (1924). “Generał Bronisław Grąbczewski podróżnik polski po Azji Środkowej”, Naokoło Świata, , nr 25 (maj): 89-103.
• OLSZEWİCZ B. (1927). Generał Bronisław Grąbczewski Polski Badacz Azji Środkowej (1855-1926), Poznań.
• POPIEL-MACHNICKI, Wawrzyniec, Adam Pleskaczyński (et alii) (2017). Podróże nieodkryte: „Dziennik ekspedycji” Bronisława Grąbczewskiego 1889-1890 jako świadectwo historii i element dziedzictwa kulturowego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• SİMPSON, John, ORİENS, Latin (2005). Oxford English Dictionary, Oxford.
• SŁABCZYŃSCY W. i T. (1960). “Bronisław Grąbczewski [w:]” Słownik Podróżników Polskich, Warszawa, 1960: 126-130.
• SŁABCZYŃSKİ W. (1973). Polscy podróżnicy i odkrywcy, Warszawa.
• SMİRNOV, İ. S. (1989). “Vse Videt, Vse Ponyat”. Zapad i Vostok Maksimiliana Voloşina, Moskova: Vostok-Zapad, 1989: 175.
• PETR, Şastitko, Vostokovedeniye v Rossii, Entsiklopediya Krugosvet, http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/VOSTOKOVEDENIE_V_ROSSII.ht ml
• TALKO-HRYNCEWİCZ J. (1930). Z przeżytych dni (1850-1908), Warszawa.