KAZDAĞI TÜRKMEN KÖYLERİNDE GELENEKSEL TÖREN VE RİTÜELLER: SÜRDÜRÜLEBİLİR KÜLTÜREL MİRAS TURİZMİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 394 - 419, 27.12.2024

Bedriye Çilem Soylu , Bayram Şahin , Beste Demir , İbrahim Misir

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1451855

Öz

Turizm, sadece ekonomik bir faaliyet olmanın ötesine geçerek kültürel mirasın korunması ve tanıtılması açısından da önemli bir rol üstlenmektedir. Özellikle somut olmayan kültürel miras unsurlarının turizm faaliyetlerinde değerlendirilmesi, yerel halkın ekonomik kalkınmasına ve kültürel değerlerin sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesine katkı sağlayabilir. Turizm faaliyetlerinin bölgeye daha fazla değer katabilmesi ve toplumun kültürel kimliğinin korunmasına katkı sağlayabilmesi açısından yerel halkın görüşleri ve sürece katılımı da son derece önemlidir. Bu kapsamda çalışmada Kazdağı yöresinde yaşayan Türkmenlerin tören ve ritüellerinin tespit edilmesi ve turistik bir ürün olarak değerlendirilmesine ilişkin yerel halkın görüşlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma desenlerinden fenomenoloji deseni kullanılmış ve veriler Kazdağı’nda bulunan sekiz köyde, on dört kişi ile gerçekleştirilen yüz yüze görüşmeler sonucu elde edilmiştir. Verilerin Maxqda 20 nitel veri analiz programı yardımıyla içerik analizi gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda Kazdağı Türkmen köylerine özgü ritüeller; doğum, askerlik, düğün, ölüm, özel günler, inanç ve ibadetlere yönelik olmak üzere altı başlık altında kategorize edilmiştir. Ayrıca araştırma sonucunda, yerel halkın sahip olduğu kültürel değerlerinin turistik ürün olarak kullanılmasına dair görüşlerinde hem tören ve ritüellere göre hem de kişilere göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Yerel halkın bu tören ve ritüellerin turizme nasıl entegre edilebileceği konusundaki görüşlerinin belirlenmesi gelecekte turistik ürünlerin geliştirilmesi ve sürdürülebilir turizm planlarının oluşturulması için önemli bir yol gösterici olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Somut olmayan kültürel miras, Turizm, Tören ve Ritüel, Türkmen Kültürü, Kazdağı

Etik Beyan

Araştırma gönüllülük esasına dayanmaktadır. Araştırma sürecinde kişi, kurum ya da çevreye zarar verilmemiş ve kişisel veriler korunarak üçüncü şahıslar ile paylaşılmamıştır.

Destekleyen Kurum

Balıkesir Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

BAP Projesi 2022/027

Teşekkür

Balıkesir Üniversitesi BAP birimine destekleri için teşekkür ederiz. Hakemlere katkıları için teşekkür ederiz.

Identification of Ceremonies and Rituals Specific to Kazdağı Turkmen Villages and Their Evaluation as a Touristic Product

Öz

Tourism is not only an economic activity but also plays an important role in protecting and promoting cultural heritage. In particular, the utilization of intangible cultural heritage elements in tourism activities can contribute to the economic development of local people and the sustainable management of cultural values. For tourism activities to add more value to the region and contribute to the preservation of the community's cultural identity, the opinions and participation of local people in the process are also extremely important. This study aims to identify the ceremonies and rituals specific to the Turkmen villages of Mount Ida and to reveal the views of the local people on their evaluation as a touristic product. Phenomenology design, one of the qualitative research designs, was used in the study and the data were obtained through face-to-face interviews with fourteen people from eight villages in Mount Ida. Content analysis of the data was performed with the help of the Maxqda 20 qualitative data analysis program. As a result of the research, rituals specific to Mount Ida Turkmen villages were categorized under six headings: wedding, death, birth, military service, special days, beliefs and worship. In addition, as a result of the research, it is seen that the opinions of local people on the use of rituals as touristic products differ according to rituals and individuals. It is believed that revealing the views of local people on integrating these ceremonial rituals into tourism will provide an important guide for future touristic product development and sustainable tourism plans.

Anahtar Kelimeler

Intangible Cultural Heritage, Tourism, Ceremony and Ritual, Turkmen Culture, Mount Ida

Proje Numarası

BAP Projesi 2022/027

Kaynakça

• Ar, H. (2015). Somut olmayan kültürel mirasın korunmasında turist rehberlerinin rolü. (Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Ar, H., & Çelik Uğuz, S. (2015). Somut olmayan kültürel mirasın korunmasında turist rehberlerinin rollerine yönelik turist algıları üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41).1406-1418.
• Aydın, K. (2022). Somut olmayan kültürel mı̇rasın turı̇zm alanında değerlendı̇rı̇lmesı̇: karabük ovacık ı̇lçesı̇ örneğı̇. (Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Aymankuy, Y., Aymankuy, Ş. Y., Kütüklü, D., & Demir, B. (2023). Çocuklu ailelerin masalların konaklama işletmelerinde kullanılmasına dair görüşleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(50), 807-828.
• Balcı, Y. (2023). Somut olmayan kültürel mı̇ras’ın korunması; Sı̇lı̇fke yöresı̇ halk oyunlarının turı̇zme kazandırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Baytok, A., Boyraz, M. & Başar, B. (2021). Somut olmayan kültürel miras konulu bilimsel yayınların veri görselleştirme tekniği ile bibliyometrik analizi. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 246-262.
• Cai, P. (2022). Spatial differentiation of intangible cultural heritage in South China and its influencing factors. Wireless Communications and Mobile Computing, 1-11.
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (çev. ed. Selçuk Beşir Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çalık, İ., & Ödemiş, M. (2015). Somut olmayan kültürel miras unsurlarının sürdürülebilir turizm kapsamında değerlendirilmesi: Gümüşhane ı̇li örneği, 16. Ulusal Turizm Kongresi, Çanakkale Üniversitesi 12-15 Kasım 2015, ss. 833-843.
• Çandarlı Şahin, A., (2022). Kazdağları’ndan Sandras’a tahtacı Türkmen kültüründe eski Türk dininin izleri. Folklor Akademi Dergisi, 5(2), 215-230.
• Çapar, G., & Yenipınar, U. (2016). Somut olmayan kültürel miras kaynağı olarak yöresel yiyeceklerin turizm endüstrisinde kullanılması. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 4(Özel Sayı 1), 100-115.
• Çetin, T. & Hamzaoğlu, E. (2022). Kazdağı’nda nadir bitkiler ve botanik turizmi. M.A., Yolcu (Ed.), Kazdağları ve geleneksel ekolojik bilgi içinde (157-176). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Çetin, T. (2009). Beypazarı’nda turist-yerli halk etkileşimi ve turizmin sosyal, kültürel ve ekonomik etkileri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9(1), 15-32.
• Çetin, T. (2010). Cumalıkızık köyünde kültürel miras ve turizm algısı. Milli Folklor, 11(87), 181-190.
• Çıblak Coşkun, N. (2019). Tahtacı yol ve erkanında dört kapılı ahiret kardeşliği. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 19, 49-80.
• Duman, A. Z. & Taşçinten, H. (2020). Kazdağlarında bir tahtacı köyü Doyran: Ritüel ve inanç pratikleri. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 22, 239-334.
• Duman, A. Z. (2017). Aydın ili tahtacı Türkmenlerinde ölüm ve ölü ile ilgili rit ve ritüeller üzerine. A. Öztürk ve H. Yıldız (Yay. haz.). I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Sempozyumu (OTUDES) Bildiri Kitabı: Dil ve Folklor içinde (1-10). Ordu: Ordu Üniversitesi.
• Duman, H., & Avcıkurt, C. (2023). Evaluation of local dishes as an intangible cultural heritage value in terms of gastronomy tourism: The case of Ayvalık. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 6(2), 548-557.
• Duymaz, A. (2001). Kaz Dağı ve Sarıkız efsaneleri üzerine bir değerlendirme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(5), 88-102.
• Ekici, M. (2004). Bir sempozyumun ardından: somut olmayan kültürel mirasın müzelenmesi. Millî Folklor, 16(61), 5-13.
• Eryücel, Ö. (2018). Turizmde kültürel mirasın sürdürülebilirliği: Kazdağı Türkmen köyleri örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Gürel, D., & Çetin, T. (2017). An investigation of secondary school 7th grade students' awareness for intangible cultural heritage. Online Submission, 8(27), 75-84.
• Kahyaoğlu, S. (2022). Kaz Dağı Tahtacı Türkmenlerinde doğaya bakış ve Edremit’te geleneksel arazi kullanımı. M.A. Yolcu (Yay. haz.), Kazdağları ve geleneksel ekolojik bilgi içinde (149-156). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları
• Kılcan, B., & Çetin, T. (2017). Öğretmen adaylarının kültürel turizm ve Hacı Bektaş Velî’ye ilişkin düşünceleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (82), 71-89.
• Kim, S., Whitford, M., & Arcodia, C. (2019). Development of ıntangible cultural heritage as a sustainable tourism resource: the ıntangible cultural heritage practitioners’ perspectives. Journal of Heritage Tourism, 14(5-6), 422-435.
• Kolaç, E. (2009). Somut olmayan kültürel mirası koruma, bilinç ve duyarlılık oluşturmada Türkçe eğitiminin önemi. Milli Folklor, 21(82), 19-31.
• Köroğlu, A. Acun, A. Çözeli, F. E. & Oflaz, M. (2018). Tahtakuşlar mirasının keşfi: yerel halkın tutumları üzerine bir araştırma. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(3), 843-860.
• Krasojević, B., & Djordjević, B. (2017). Intangible cultural heritage as tourism resource of Serbia. Sociology and Anthropology, 5(6), 442-449.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2017). Edremit ve Burhaniye tahtacılarında hıdırellez. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(37), 275-292.
• Labadi, S. (2011). Intangible heritage and sustainable development: realistic outcome or wishful thinking? Heritage & Society, 4(1), 115-118.
• McKercher, B., & du Cros, H. (2002). Cultural tourism: The partnership between tourism and cultural heritage management. New York: The Haworth Hospitality Press,
• Meriç, C. (2018). Bayramiç yöresi tahtacı Türkmenlerinde ölüm etrafında oluşan inanış ve ritüeller. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 70-80.
• Metin Basat, E. (2013). Somut ve somut olmayan kültürel mirası birlikte koruyabilmek. Milli Folklor, 23, 61-71.
• Meydan Uygur, S. & Baykan, E. (2007). Kültür turizmi ve turizmin kültürel varlıklar üzerindeki etkileri. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (2), 30-49.
• Mustafa, S. & Saleh, Y. (2017). An overview on intangible cultural heritage in Malaysia. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 7(4), 1053-1059.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut olmayan kültürel miras ve kültürel ifade çeşitliliği. Milli Folklor Dergisi, 11(82), 6-12.
• Oğuz, Ö. (2018). Somut olmayan kültürel miras nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Öğüt Eker, G. (1998). Karakeçili Türk Düğünü. (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özyurt, P. M., & Sarıibrahimoğlu, S. (2022). Doğu Karadeniz’e özgü Kalandar kutlamalarının kültürel miras turizmi kapsamında incelenmesi. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16(33), 263-284.
• Pietrobruno, S. (2009). Cultural research and intangible heritage. Culture Unbound, 1(1), 227-247.
• Soylu, B. Ç. (2023). Ziyaretçi motivasyonu, SOKÜM algısı, deneyim ve sadakat ilişkisi. (Doktora Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Şahin, H. İ. (2014). Kazdağlarında ayin ve şiir: Tahtacı Türkmenlerinin sazandarlık/zâkirlik geleneği üzerine. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, (10), 141-165.
• Tan, N., Anwar, S., & Jiang, W. (2023). Intangible cultural heritage listing and tourism growth in China. Journal of Tourism and Cultural Change, 21(2), 188-206.
• Türker, A. & Çelik, İ. (2012). Somut olmayan kültürel miras unsurlarının turistik ürün olarak geliştirilmesine yönelik alternatif öneriler, Yeni Fikir Dergisi, 4(9), 86-98.
• Uluocak, Ş. (2014). Kazdağı tahtacı Türkmen kozmolojisinde “hakka yürümek”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (71), 55-82.
• Uslu, A. & Kiper, T. (2006). Turizmin kültürel miras üzerine etkileri: Beypazarı/Ankara örneğinde yerel halkın farkındalığı, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(3), 305-314.
• Uygur, S. M. & Baykan, E. (2007). Kültür turizmi ve turizmin kültürel varlıklar üzerindeki etkileri, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (2), 30-49.
• Wu, J., Ju, L. H., Lin, P. H., & Lyu, Y. (2022). The relationship between form and ritual in cultural sustainability. Sustainability, 14(15), 9157.
• Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zhang, G., Chen, X. Law, R. & Zhang, M. (2020). Sustainability of heritage tourism: a structural perspective from cultural identity and consumption intention. Sustainability, 12, 9199,1-17.