Konu İçeriği ve Öğrenme Etkinlikleri Açısından 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Coğrafya

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 165 - 185, 25.06.2021

Meryem Hayır-kanat , Kadriye Çelik , Mehmet Bali

Öz

Sosyal Bilgiler; tarih, coğrafya, sosyoloji, psikoloji, sanat tarihi gibi pek çok sosyal bilimin tek bir potada eritildiği çok disiplinli bir çalışma alanıdır. Bu çalışma alanın ilk ve orta öğretimde 1968 yılından itibaren sosyal bilgiler dersi olarak yer almaktadır. Derslerde kullanılan kitaplar MEB tarafından onaylanmış olan yardımcı ders materyalleridir. Ders kitapları öğretmenlerin anlattıklarının derli toplu yer alması, sözlü olarak anlattıklarının tamamlanması ve eksikliklerin giderilmesi, öğrencilerin her zaman elinin altında yer alan bir kaynak olması bakımından oldukça önemli materyallerdir.
Bu çalışmada 2018 öğretim programına göre hazırlanmış ve Milli Eğitim Bakanlığına tarafından onaylanmış olan 3 adet ders kitabından birisi olan Şahin’in (2018) 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders kitabı coğrafya konuları açısından içerik analizine tabi tutulmuştur. Öğrenme alanlarında coğrafya konu içerikleri ve konuların aktarımındaki kullanılan yöntemler eleştirel bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme tekniği kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre; İnsanlar Yerler ve Çevreler, Üretim, Dağıtım ve Tüketim, Küresel Bağlantılar öğrenme alanlarında coğrafya konuları kapsamındaki öğrenme etkinliklerinin yeterli sayıda olduğu görülmüştür. Etkinliklerde kullanılan görsellerin ve etkinlik içeriklerinin kazanımlara uygun olduğu tespit edilmiştir. Fakat kavram haritalarında, karikatürlerde, fotoğraflarda ve metinlerde yer alan içerikler arasında ilişki kurma etkinliklerine yeterince yer verilmediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı, içerik analizi, coğrafya konuları, öğrenme etkinlikleri, coğrafya görselleri

Geography in the 5th Grade Social Studies Textbook in Terms of Subject Content and Learning Activities

Öz

Social studies; It is a multidisciplinary field of study, which includes many social sciences such as history, geography, sociology, psychology, and art history are melted in one pot. This field of study has been included as a social studies course in primary and secondary education since 1968. The books which are used in the courses are supplementary course materials approved by the Ministry of National Education. Textbooks are very important materials in terms of covering orderly what teachers tell, completing what they tell verbally and overcoming learning weaknesses and being a resource that students always have at hand.
In this study, the 5th Grade Social Studies Textbook of Şahin (2018), one of the x number of textbooks prepared according to the 2018 curriculum and approved by the Ministry of National Education, was subjected to content analysis in terms of geography subjects. Geography curriculum and methods used in the transfer of topics in the learning areas were discussed with a critical perspective. Document analysis technique, one of the qualitative research methods, was used in the research. According to the findings obtained; It has been observed that there are sufficient numbers of learning activities within the scope of geography subjects in the area of People Places and Environments, Production, Distribution and Consumption, Global Connections. It has been determined that the images and content of the events used in the activities are suitable for the achievements. However, it has been determined that the activities of establishing relationships between the contents in mind maps, cartoons, photographs and texts are not sufficiently included.

Anahtar Kelimeler

5th grade social studies textbook, content analysis, geography topics

Kaynakça

• Akengin, H., Tuncel, G., & Cendek, M. E. (2016). Öğrencilerde Harita Okuryazarlığının Geliştirilmesine İlişkin Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (34), 61-69.
• Aksoy, G. (2006). İşbirlikçi öğrenme yönteminin genel kimya laboratuvarı dersinde akademik başarıya, laboratuvar malzemesi tanıma ve kullanma becerisine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Akyol, H. (2011). Yeni Programa Uygun Türkçe Öğretim Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi.
• Aslan, B., Okumuş, O. & Koçoğlu, Y. (2015). Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarının Öğrencilerin Gelişim Düzeyine Uygunluğunun İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 37, 689-699.
• Ata, B. (2002) Tarih Derslerinde “Dokümanlarla Öğretim” Yaklaşımı. Türk Yurdu,(175), 80-86.
• Bell, A. (1993). “Principles for the design of teaching”. Educational Studies in Mathematics, 24(1), 5-34.
• Bransford, J. D., Brown, A. L., & Cocking, R. R. (Eds.). (2000). How people learn: Brain, mind, experience, and school. Washington, DC: National Academy Press.
• Connolly, T., Arkes, H., & Hammond, K. (2000). Judgment and Decision Making: an Interdisciplinary Reader. Second Edition.
• Buğdaycı, İ. & Bildirici, İ. Ö. (2009). Harita kullanımının coğrafya eğitimindeki önemi, 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 1, 1-8.
• Çakır, U. (2016), Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük Ders Kitabı Görsellerinin Bazı Özellikler Açısından İncelenmesi, Ihlara Eğitim ve Araştırma Dergisi, Ankara.
• Davis, B., & Summers, M. (2015, August). Applying Dale's Cone of Experience to increase learning and retention: A study of student learning in a foundational leadership course. In Engineering Leaders Conference 2014 on Engineering Education (Vol. 2015, No. 4, p. 6). Hamad bin Khalifa University Press (HBKU Press).
• Delice, A., & Taşova, H. İ. (2011). Bireysel ve grup çalışmasının modelleme etkinliklerindeki sürece ve performansa etkisi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. Yıl: 2011, Sayı: 34, Sayfa: 71-97
• Demirhan, C. & Demirel, Ö. (2003). Program geliştirmede proje tabanlı öğrenme yaklaşımı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.3(1),48-61
• Demirkaya, H. (2006). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncel Konular, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Ankara.
• Deveci, H. (2005). The Turkish Online Journal of Educational Technology – TOJET July 2005 ISSN: 1303-6521 volume 4, Issue 3, Article 21.
• Dewey, J. (1910). How We Think. Boston, MA: D.C. Heath & Company.
• Dewey, J. (1933). How We Think: A Restatement of The Relation of Reflective Thinking to the Educative Process. Boston, MA: D.C. Heath and Company.
• Doyle, W. (1992).”Curriculum and pedagogy”. In Jackson, P. (Ed), Handbook of Research on Curriculum (ss. 486-516). New York: McMillan.
• Dreyfus, T. & Tsamir, P. (2004). “Ben's consolidation of knowledge structures about infinite sets”. Journal of Mathematical Behavior, 23(3), 271-300.
• Eraslan, A. (2011). “İlköğretim matematik öğretmen adaylarının model oluşturma etkinlikleri ve bunların matematik öğrenimine etkisi hakkındaki görüşleri”. İlköğretim Online, 10(1), 364-377.
• Erdamar, G. K. & Demirel, H. (2010). Öğretmen adaylarının grup çalışmalarına ilişkin algıları, Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 3, Aralık 2010, Sayfa 205-223
• Erdem, M. (2002). Proje tabanlı öğrenme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22,172-179.
• Erdem, M. & Akkoyunlu, B. (2002). İlköğretim sosyal bilgiler dersi kapsamında beşinci sınıf öğrencileriyle yürütülen ekiple proje tabanlı öğrenme üzerine bir çalışma. İlköğretim Online, 1(1),2-11.
• Erhorn-Kluttig, H., Erhorn, H., Höfle, C., Görres, J., & Thomsen, K. E. (2016). EU Project" School of the Future"-Refurbishment of School Buildings Toward Zero Emission with High-Performance Indoor Environment. ASHRAE Transactions, 122, 315.
• Evirgen, Ö.F.; Özkan, J. & Öztürk, S. (2020). Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 5. MEB, Ankara
• Fidan, N. & Erden, M. ( 1993 ). Eğitime Giriş, Ankara: Alkım Yayınevi.
• Fidan, S., Çelen, S. & Hayır Kanat, M. (2018). Social Studies Prepared Accordingto 2017 Program Evaluation of Grade 5 Course Book in terms of Learning Activities, International Journalof Social Science Research, 7(2), 326-350.
• Gezgin, S. (1994). Basında Fotoğrafçılık. İstanbul: Der Yayınları
• Göçer, A. (2008). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarının Ölçme ve Değerlendirme Açısından İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, s. 197-210.
• Gündüz, Ş. & Odabaşı, F.(2004).“Bilgi Çağında Öğretmen Adaylarının Eğitiminde Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme Dersinin Önemi”, The Turkish Online Journal of Educational Technology, 3-1.
• Güneş, F. (2000), Okuma Yazma Öğretimi ve Beyin Teknolojisi, Ocak Yayınları, Ankara.
• Harut, S.B. (2020). Sosyal Bilgiler 5 Ders Kitabı, Ata Yayıncılık, Ankara
• Johnson, D. W. & Johnson, R. T. (2005). Cooperative Learning, R. M. Gillies and A. F. Ashman (Ed.) Student Motivation in Cooperative Groups, Social Interdependence Theory, London and New York, Taylor and Francis e-Library.
• Jones, I. & Pratt, D. (2006). “Connecting the Equals Sign”. International Journal Computer Mathematics Learning 11: 301–325
• Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemi ( 18. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kızılçaoğlu, A. (2003). Orta Öğretim Coğrafya Ders Kitapları Değerlendirme Ölçütleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (8), S. 95. İstanbul.
• Korkmaz, H. & Kaptan, F. (2002). Fen eğitiminde proje tabanlı öğrenme yaklaşımının ilköğretim öğrencilerinin akademik başarı, akademik benlik kavramı ve çalışma sürelerine etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 22, 91-97.
• Kubinova, M., Novotna. J. & Littler. G. H. (1998). Projects and mathematical puzzles a tool for development of mathematical thinking. Inge Schwank (Ed.) Mathematics Education, Osnabrück
• Kuster, J., Huber, E., Lippmann, R., Schmid, A., Schneider, E., Witschi, U. & Wüst, R. (2015). What is a Project? In Project Management Handbook, Springer Berlin Heidelberg.
• Liman, S. (2007). İlköğretim I. Kademe Ders Kitabı İllüstrasyonlarının Tasarım İlkelerine ve Öğrencilerin Algı Düzeyine Uygunluğu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özden, Y. (2000). Ögrenme ve Ögretme. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Özey, R., Ünlü, M. & Üçışık, S. (2002). Coğrafya öğretiminde haritaların önemi, Marmara Coğrafya Dergisi, 5, 9-25.
• Özmantar, M.F., & Bingölbali, E. (2009) Etkinlik tasarımı ve temel tasarım prensipleri. İçinde Bingölbali, E., Özmantar, M.F. (Ed), İlköğretimde Karşılaşılan Matematiksel Zorluklar ve Çözüm Önerileri. Pegem Akademi, Ankara.
• Özyürek, L.(1983).“Öğretim İlke ve Yöntemleri”, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Yayınları
• Öztürk, C. & Otluoğlu, R. (2003). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler ve Yazılı Materyaller. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Shenhar, A. (2015). What is Strategic Project Leadership? Open Economics and Management Journal, 2(1).
• Solomon, G. (2003). Project-based learning: A primer. Technology And Learnıng Dayton, 23(6), 20-20.
• Swan, M. (2007). “The Impact of the Task-Based Professional Development on Teachers' Practices and Beliefs: A Design Research Study”. Journal of Mathematics Teacher Education, 10, 217-237.
• Şahin, E. (2018), Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitabı, Anadol Yayıncılık, Feryal Matbaası, Ankara.
• Şimşek, H. (2009). Methodical Problem In The Researches of Educational History. Journal of Faculty of Educational Sciences, (42), 1, 33-51. [Çevrimiçi:http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/1147/13450.pdf, Erişim tarihi: 12.01.2021].
• Taşdemir, M., & Taşdemir, A. (2011). Öğretmen adaylarının bilimsel araştırmaları inceleme yeterlikleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 344-53.
• Ubuz, B., Erbas, A.K¸ Çetinkaya, B. & Özgeldi, M. (2010). “Exploring the quality of the mathematical tasks in the new Turkish elementary school mathematics curriculum guidebook: the case of algebra”, ZDM Mathematics Education, 42: 483–491
• Ubuz, B. & Haser, Ç. (2002). Matematik öğretiminde rol yapılarının değişimi (Change of role structures in mathematics teaching ). V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Orta Doğu Üniversitesi Eğitim Fakültesi. http://www.fedu.metu.edu.tr/ufbmek-5/b_kitabi/b_kitabi.htm (p.1-5)
• Uğurel, I. & Bukova-Güzel, E. (2010). “Matematiksel Öğrenme Etkinlikleri Üzerine Bir Tartışma Ve Kavramsal Bir Çerçeve Önerisi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 39: 333-347
• Ulusoy, K., & Gülüm, K. (2009). Sosyal Bilgiler Dersinde Tarih Ve Coğrafya Konuları İşlenirken Öğretmenlerin Materyal Kullanma Durumları. Journal Of Kirsehir Education Faculty, 10(2).
• Ulusoy, K.(2009). Lise Öğrencilerinin Tarih Dersinin İşlenişi İle İlgili Düşünceleri (Ankara Örneği), Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,18, 1, 2009, (417–434).
• Uygun, K. & Çetin T. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yansıtıcı Düşünme Uygulamalarının Akademik Başarı ve Tutuma Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Uygun, K. & Bilgiç, C., İlköğretim Öğrencilerinin Problem Çözmeye Yönelik Yansıtıcı Düşünme Becerileri ve Sosyal Bilgiler Dersi Akademik Başarıları, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt/ Vol: 7, Sayı/Issue: 3, 2018 Sayfa: 1497-1515.
• Ünsal, Y. & Güneş B. (2002). Bir Kitap İnceleme Çalışması Örneği Olarak M.E.B İlköğretim 4. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabına Fizik Konuları Yönünden Eleştirel Bir Bakış. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı:3, s. 107-120.
• Yanpar Şahin, T. &Yıldırım, S. (1999). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Anı Yayıncılık
• Yeşilyurt, E. (2010). Öğretmen adayları niteliklerinin işbirliğine dayalı öğrenme yöntemine uygunluğunun değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2010), 25-37
• Yılmaz, M (2008), Türkçede Okuduğunu Anlama Becerilerini Geliştirme Yolları, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Hatay.
• Watson, A., & Mason, J. (2007). “Taken-as-shared: A Review of The Common Assumptions about Mathematical Tasks in Teacher Education”. Journal of Mathematics Teacher Education, 10, 205-21.