From Militia to Acceptable Subjects: Circassian Immigrants in the Ottoman Army during the Russo-Ottoman War of 1877-1878

Yıl 2015, Cilt: 23 Sayı: 23, 85 - 123, 01.12.2015

Mehmet Beşikçi

Öz

Within the context of the Ottoman irregular warfare experience in the Russo-Ottoman War of 1877-1878, this article focuses on the issue of Circassian immigrants’ voluntary military service in the Ottoman army. This voluntary service shaped a specific relationship between Circassian immigrants and the Ottoman state, and this article aims to analyze the military and social dimensions of this relationship in a synthetic way. The article investigates why and how Circassian volunteers were employed as auxiliary troops in the Ottoman army and what sorts of roles they undertook during the war. The issue of voluntary military service is situated within a framework of an alliance that began to shape between Circassian immigrants and the Ottoman state during the war. On the one hand, the state sought possible ways of using this potentially anti-Russian population for military purposes, and, on the other hand, Circassians themselves regarded their voluntary support to the Ottoman army as a catalyst of their integration into their new homeland, a means of increasing their social status, and a promoter of their dialogue with the Ottoman state. However, this article does not take this alliance as taken-for-granted, but problematize it as a process of negotiation, in which Circassian immigrants also had a certain degree of agency vis-à-vis the state authority.

Anahtar Kelimeler

Russo-Ottoman War of 1877-1878, Circassian immigrants, irregular warfare, voluntary military service, auxiliary troops, Militia

BAŞIBOZUK SAVAŞÇIDAN ‘MAKBUL’ TEBAAYA: 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI’NDA OSMANLI ORDUSUNDA ÇERKEZ MUHACİRLER

Öz

Bu makalede, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndaki Osmanlı gayrinizami harp tecrübesi bağlamında, Çerkez muhacirlerin gönüllü askerlik hizmeti üzerinden Osmanlı devletiyle girdikleri ilişkinin askeri ve sosyal boyutları bir arada incelenmektedir. Çerkez muhacirlerin Osmanlı ordusunda gayrinizami destek birlikleri (asakir-i muavine) olarak nasıl kullanıldığı ve ne tür roller üstlendikleri mercek altına yatırılmaktadır. Savaşın Tuna ve Kafkas cephelerinde nasıl bir askeri işgücü ihtiyacı ortaya çıkardığı analiz edilmekte, Çerkez gönüllülerin bu ihtiyaca ne tür bir cevap verdiği irdelenmektedir. Makale Çerkez muhacirlerin gönüllü askerlik hizmetini, devletle muhacirler arasında şekillenen bir ittifak çerçevesi içerisine yerleştirerek ele almaktadır. Bir yanda devlet, Rusya karşıtı bu insangücünden faydalanma yolları ararken, diğer yanda Çerkezler, Osmanlı savaş organizasyonuna verecekleri desteği, yeni yurtlarına yerleşmelerini kolaylaştıracak, sosyal statülerini yükseltecek ve devletle bir siyasi ittifaka girmelerini sağlayacak kestirme bir yol olarak görüyordu. Öte yandan, makalede bu ittifaka verili bir durum olarak değil, devletle muhacirler arasında, savaş tecrübesi içerisinde şekillenen ve devam eden bir müzakere süreci olarak yaklaşılmaktadır. Ayrıca, Çerkez muhacirler bu müzakere sürecinde pasif aktörler değillerdi; belli bir faillik ortaya koyarak devlete karşı beklentilerini ve tepkilerini dile getirme yolları aramışlardı.

Anahtar Kelimeler

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, 93 Harbi, Çerkez muhacirler, gayrinizami harp, gönüllü askerlik, asakir-i muavine, başıbozuklar

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Katalogu (ORH).
• Matbu Kaynaklar
• 1293 Senesinde Kars’ın Düşme Sebepleri Hakkında Kurmay Yarbay Atıf Bey’in Raporu. (2002). Askeri Tarih Dergisi, 53(Ağustos), 177-192.
• Ahmed Midhat Efendi. (2015). Zübdetü’l-Hakâyık: 93 Harbi’nin Arka Planı, Harbin Zuhûru, Safahâtı ve Neticeleri Üzerine Diplomatik Yazışmalar. (Ömer Faruk Can, Ed.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmed Saib. (1910). Son Osmanlı Rus Muharebesi. Kahire: Hindiye Matbaası.
• Akad, M. T. (2015). Tarihten Bugüne Gayrinizami Savaş: Gayrinizami Savaşlarla İlgili Teorik Yaklaşımlar ve Yakın Tarih Ağırlıklı Olarak Mücadelelere Genel Bir Bakış. İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• Aksakal, M. (2011). ‘Holy War Made in Germany’? Ottoman Origins of the 1914 Jihad. War in History, 18(2), 184-199.
• Akyüz-Orat, J. ve Tanrıverdi, M. (2014). Kafkaslardan Kars’a Hüzünlü Yolculuk. 1864 Kafkas Tehciri: Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, (M. Hacısalihoğlu, Ed.) içinde (ss. 219-244). İstanbul: Balkar ve Ircica.
• Ali Fuad. (1910). Musavver 1293-1294 Osmanlı-Rus Seferi. İstanbul: Kitabhane-i İslam ve Askeri.
• Allen, W. E. D. ve Muratoff, P. (1953). Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border. Cambridge: Cambridge University Press.
• Argyll, Duke of. (t.y.). The Eastern Question: From the Treaty of Paris to the Treaty of Berlin 1878, And to the Second Afghan War, Cilt 1. Londra: Strahan and Company Limited.
• Arielli, N. ve Collins, B. (2013). Transnational Military Service since the Eighteenth Century. Transnational Soldiers: Foreign Military Enlistment in the Modern Era, (N. Arielli ve B. Collins, Ed.) içinde (ss. 1-12). Londra: Palgrave Macmillan.
• Averyanov, P. İ. (2010). Osmanlı İran Rus Savaşlarında Kürtler (19. Yüzyıl) (İ. Kale, Çev.). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Aydın, M. (1994). 93 Harbi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 9, ss. 498-499).
• Ayın, F. (1994). Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Askere Alma Kanunları, (1839–1914). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Badem, C. (2010). The Ottoman Crimean War (1853-1856). Leiden: Brill.
• Bağırgan, S. (2008). Osmanlı Basınında 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi (93 Harbi). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi.
• Bamann, R. F. (2011). Universal Service Reform: Conception to Implementation, 1873-1883. Reforming the Tsar’s Army: Military Innovation in Imperial Russia from Peter the Great to the Revolution, (D. S. Van der Oye ve B. W. Menning, Ed.) içinde (ss-. 11-33). Cambridge: Cambridge Univesity Press.
• Barkawi, T. (2010). State and Armed Force in International Context. Mercenaries, Pirates, Bandits and Empires: Private Violence in Historical Context, (L. Colás ve B. Mabee, Ed.) içinde (ss. 33-54). Londra: Hurst and Company.
• Barry, Q. (2012). War in the East: A Military History of the Russo-Turkish War 1877-78. West Midlands: Helion & Company.
• Baumann, R. F. (2002). The Russian Army, 1853-1881. The Military History of Tsarist Russia, (F. W. Kagan ve R. Higham, Ed.) içinde (ss. 137-150). New York: Palgrave.
• Bayıl, Y. (2013). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun İkmal ve İaşesi. History Studies, 5(1), 17-38.
• Berzeg, N. (2010). Çerkesler: Kafkas Sürgünü, Vatansız Bırakılan Bir Halk (5. Bsk.). İstanbul: Çiviyazıları.
• Beşikçi, M. (2014). Mobilizing Military Labor in the Age of Total War: Ottoman Conscription Before and During the Great War. Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour, 1500-2000, (Erik-Jan Zürcher, Ed.) içinde (ss. 547-580). Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Beşikçi, M. (2015). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Black, J. (2009). War in the Nineteenth Century, 1800-1914. Cambridge: Polity Press.
• Chochiev, G. (2007). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuzey Kafkas Göçmenlerinin Toplumsal Uyarlanmasına Dair Bazı Görüşler. Kebikeç, 23, 407-456.
• Çakaloğlu, C. (2011). Mihrali Bey. İstanbul: Kitabevi.
• Dadyan, S. (2013). Dört Devre Şahitlik Etmiş Bir Osmanlı Paşası: Müşir Deli Fuat Paşa. Toplumsal Tarih, 229, 22-28.
• Dennis, B. (2011). Patterns of Conflict and Violence in Eastern Anatolia Leading Up to the Russo-Turkish War and the Treaty of Berlin. War and Diplomacy: The Russo-Turkish War of 1877-1878 and the Treaty of Berlin, (M. H. Yavuz ve P. Sluglett, Ed.) içinde (ss. 273-301). Salt Lake City: The University of Utah Press.
• Dobreva, M. (2013). Circassian Colonization in the Danube Vilayet and Social Integration (Preliminary Notes). OTAM, 33, 1-30.
• Er, S. (2012). Osmanlı Ordusu’nda Seferberlik Planı: Balkan Harbi Örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü.
• Erinç, E. T. (2015). Osmanlı Müelliflerine Göre 93 Harbi’nin Kaybedilme Sebepleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademile Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (SAREN).
• Fedakâr, C. (2014). Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı: Kırım’a Giden Yolda Anapa Kalesi (1781-1801). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ferris, J. (2012). Small Wars and Great Games: The British Empire and Hybrid Warfare, 1700-1970. Hybrid Warfare: Fighting Complex Opponents from the Ancient World to the Present, (W. Murray ve P. R. Mansoor, Ed.) içinde (ss. 199-224). Cambridge: Cambridge University Press.
• Furneaux, R. (2012). Plevne Savunması Tanıklarının Kaleminden: Tuna Nehri Akmam Diyor (Ş. Türkömer ve D. Türkömer, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gazi Ahmed Muhtar Paşa. (1999). Sergüzeşt-i Hayatımın Cild-i Sanisi, Anılar 2. (N. Akbayar, Ed.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Genov, R. (2007). ‘Horrors of War Absolutely Limitless’: The Russo-Turkish War of 1877-78 in the Early British and American Accounts and Interpretations. The Otoman-Russian War of 1877-78, (Ömer Turan, Ed.) içinde (ss. 291-305). Ankara: TDV Yayınları.
• Greene, F. V. (1879). The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878. New York: D. Appleton and Company.
• Gülsoy, U. (2000). Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni. İstanbul. Simurg.
• Heinzelmann, T. (2009). Cihaddan Vatan Savunmasına: Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik Yükümlülüğü, 1826-1856 (T. Noyan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hotko, S. H. (2007). Importance of Russian-Turkish War of 1877-1878 for the Circassian History. The Otoman-Russian War of 1877-78, (Ömer Turan, Ed.) içinde (ss. 221-226). Ankara: TDV Yayınları.
• Hülagü, M. (2008). Yaralı Mareşal: Gazi Osman Paşa (3. Bsk.). İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Hüseyin Râci Efendi. (2012). Zağra Müftüsünün Hatıraları: Târîhçe-i Vak’a-i Zağra (4. Bsk.). (M. E. Düzdağ, Ed.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• İpek, N. (1999). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (2. Bsk.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İpek, N. (2002). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı. Türkler Ansiklopedisi içinde (C. 13, ss. 15-24).
• İpek, N. (2014). 1864 Kafkasya Göçü Araştırmalarında Kaynaklar ve Yöntem Sorunu. 1864 Kafkas Tehciri: Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, (M. Hacısalihoğlu, Ed.) içinde (ss. 45-70). İstanbul: Balkar ve Ircica.
• Jones, M. (2012). Fighting ‘This Nation of Liars to the Very End’: The German Army in the Franco-Prussian War, 1870-1871. Hybrid Warfare: Fighting Complex Opponents from the Ancient World to the Present, (W. Murray ve P. R. Mansoor, Ed.) içinde (ss. 171-198). Cambridge: Cambridge University Press.
• Keha, M. (2013). 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi’ne Kadar Yaşanan Kırım Kafkas Göçleri ve Erzurum’un Durumu. EKEV Akademi Dergisi, 57, 91-106.
• Kızıltoprak, S. (2004). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’na Katılan Mısır Ordusu. Karadeniz Araştırmaları, 3, 94-106.
• Köremezli, İ. (2012). “Kitap / Eleştiri: James J. Reid, Crisis of the Ottoman Empire: Prelude to Collapse 1839-1878,” Kebikeç, 34(2012), 55-58.
• Köremezli, İ. (2013). Osmanlı-Rus Harpleri (1768-1878). Osmanlı Askeri Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri, 1792-1918, (Gültekin Yıldız, Ed.) içinde (ss. 181-204). İstanbul: Timaş.
• Kurat, Y. T. (1962). 1877-78 Osmanlı-Rus Harbinin Sebepleri. Belleten, 26(103), 567-592.
• Kutlu, T. C. (1986). Çerkes Musa Kundukhov Paşa (1818-1889). Tarih ve Toplum, 36, 47-51.
• Kuvve-yi Umumiye-yi Askeriyeye Dair Nizamname. (1869). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mahmud Celaleddin Paşa. (1983). Mir’at-ı Hakikat, Cilt 1-2-3. (İsmet Miroğlu, Ed.). İstanbul: Berekât Yayınevi.
• Manastırlı Mehmet Rıfat Bey. (2010). 93 Harbi Faciası. (Tahsin Yıldırım, Ed.). İstanbul: DBY Yayınları.
• Mansoor, P. R. (2012). Hybrid Warfare in History. Hybrid Warfare: Fighting Complex Opponents from the Ancient World to the Present, (W. Murray ve P. R. Mansoor, Ed.) içinde (ss. 1-17). Cambridge: Cambridge University Press.
• McCarthy, J. (1995). Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922. Princeton, NJ: Darwin Press.
• Mehmed Arif. (2006). Başımıza Gelenler: 93 Osmanlı-Rus Harbi. (Y. Kemal Taştan, Ed.). İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Moreau, O. (2010). Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu: Askeri Yeni Düzenin İnsanları ve Fikirleri 1826-1914 (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Murray, W. (2012). What the Past Suggests. Hybrid Warfare: Fighting Complex Opponents from the Ancient World to the Present, (W. Murray ve P. R. Mansoor, Ed.) içinde (ss. 289-308). Cambridge: Cambridge University Press.
• O’Connor, M. P. (1997). The Vision of Soldiers: Britain, France, Germany and the United States Observe the Russo-Turkish War. War in History, 4, 264-295.
• Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri. (2012). Cilt 1. İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Özel, O. (2003). Çürüksulu Ali Paşa ve Ailesi Üzerine Biyografik Notlar. Kebikeç, 16, 95-144.
• Pinson, M. (1970). Demographic Warfare: An Aspect of Ottoman and Russian Policy, 1854-1866. Basılmamış Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi (ABD).
• Reid, J. J. (2000). Crisis of the Ottoman Empire: Prelude to Collapse, 1839-1878. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Saydam, A. (2010). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876) (2. Bsk.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Schem, A. J. (1878). Illustrated History of the Conflict between Russia and Turkey with a Review of the Eastern Question. New York: H.S. Goodspeed and Co.
• Süer, H. H. (1993). 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Rumeli Cephesi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Tensikat-ı Cedide-i Askeriyeye Tevfikan Tanzim Olunan Kur’a Kanun-name-i Hümayunudur. (1870). Düstur-ı Askeri, (5 Zilhicce/8 Ağustos), 16-53.
• Topçu, M. (2014). Anadolu’da Kafkas Göçmenlerinin Etnik Yapısı Yerleşimi ve Nüfusu. 1864 Kafkas Tehciri: Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, (M. Hacısalihoğlu, Ed.) içinde (ss. 413-420). İstanbul: Balkar ve Ircica.
• Toumerkine, A. (2003). Suriye: Kafkas Süvarileri. Atlas, 120, 57.
• Tunalı, A. C. (2003). Tanzimat Döneminde Osmanlı Kara Ordusunda Yapılanma (1839-1867). Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Turan, O. (1978). 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi (93 Harbi). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi. (1985). Osmanlı Devri: 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi, Kafkas Cephesi Harekâtı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Uçarol, R. (1989). Gazi Ahmet Muhtar Paşa (1839-1919): Askeri ve Siyasi Hayatı (2. Bsk.). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Uyar, M. ve Erickson, E. J. (2009). A Military History of the Ottomans from Osman to Atatürk. Santa Barbara, CA: Praeger.
• Varoğulu, A. K. ve Uyar, M. (2008). The Impact of Asymmetric Warfare on the Military Profession and Structure: Lessons Learned from the Ottoman Military. Armed Forces and Conflict Resolution: Sociological Perspectives, (G. Caforio, G. Kümmel ve B. Purkayastha, Ed.) içinde (ss. 49-60). Bingley: Emerald Group Publishing Limited.
• Yapıcı, H. (2011). 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi’nde Kafkas Cephesi. Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
• Yıldız, B. (2014). Osmanlı Çerkesleri Yerleştirmekte Zorlandı. Atlas Tarih Dergisi, 24 (150. Yılında Kafkas Göçü Özel Sayısı), 54-61.
• Yıldız, G. (2009). Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti'nde Siyaset, Ordu ve Toplum 1826 – 1839. İstanbul: Kitabevi.
• Yıldız, G. (2013). Kara Kuvvetleri. Osmanlı Askerî Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri, 1792-1918, (G. Yıldız, Ed.) içinde (ss. 35-78). İstanbul: Timaş.
• Zürcher, E.J. (Ed.). (2014). Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour, 1500-2000. Amsterdam: Amsterdam University Press.