The Mevlevihane of Cankırı

Yıl 2015, Cilt: 23 Sayı: 23, 149 - 175, 01.12.2015

Halit Çal

Öz

Atabey Cemaleddin Ferruh had built a hospital (Darüssifa) in 1235 in Cankırı, and a madrasah (Darülhadis – known today as Tas Mescit) adjacent to this from its north in 1242. The north wall of the Darüssifa is also the south wall of the Darülhadis. This case implies the idea that when the Darülhadis was built, the Darüssifa was out of use because of an unknown reason. In 1892 with the appointment of Mustafa Nuri Dede to the Mevlevihane of Cankırı it has opened and a house for the sheikh, semahane, stable and kitchen was built in the place of the Darüssifa, the Darülhadis was used a masjid just like before. The administration of the Mevlevihane had used the foundation incomes of the Darüşşifa and the Darülhadis but these incomes have been transferred to the treasury in 1916 after an investigation result showing that this Mevlevihane had no relation with these two foundations. The history of Mawlawiyah in Cankırı is complicated. Even though there is a record in 1430 about the Mevlevihane of Kasim Bey of the Candaroglu, there exists no information about Mawlawiyah in the chater of wakfs of the two zaviye built by Kasım Bey. There isn’t any relation determined to Kasim Bey about the Darüssifa and Darülhadis. No information dating earlier than 1892 about the relation between these two buildings and the Mevlevihane were found. The base walls of the octagonal semahane and wall bases of which we think belongs to the Darüssifa have been revealed with the excavation.

Anahtar Kelimeler

Darüssifa (Hospital), darülhadis (madrasah), Mawlawihouse (tekkeh), excavation, repair

ÇANKIRI MEVLEVİHANESİ

Öz

Atabey Cemaleddin Ferruh Çankırı’da, 1235 yılında bir darüşşifa, bu yapının kuzey bitişiğine ise 1242 yılında bir medrese (darülhadis – günümüzdeki Taş Mescit) yaptırmıştır. Darüşşifanın kuzey duvarı, aynı zamanda darülhadisin güney duvarıdır. Bu durum, darülhadis yaptırıldığında darüşşifanın bilemediğimiz bir sebeple kullanılamaz hale geldiğini düşündürüyor. 1892 yılında Çankırı Mevlevihanesi’ne Mustafa Nuri Dede’nin atanmasıyla Darüşşifanın yerine şeyh evi, semahane, ahır ve mutfak yaptırılmış, öncesinde olduğu gibi Darülhadis mescit olarak kullanılmış ve Çankırı Mevlevihanesi hizmete açılmıştır. Mevlevihane yönetimi, Darüşşifa ve Darülhadis’in vakıf gelirlerini bir süre kullanmış ancak bir soruşturma sonucunda bu vakıfların Mevlevihane ile ilgisinin belirlenemediği gerekçesiyle 1916 yılında bu gelirler hazineye aktarılmıştır. Mevleviliğin Çankırı’daki tarihi karışıktır. 1430 yılında Candaroğlu Kasım Bey’in Çankırı’daki Mevlevihanesi kaydına karşılık Kasım Bey’in yaptırdığı iki zaviyenin vakfiyesinde Mevlevilik hakkında bilgi yoktur. Kasım Bey’in Darüşşifa ve Darülhadisle ile bir ilgisi de belirlenememiştir. Bu iki yapının Mevlevihane ile ilgisi hakkında 1892 yılı öncesine ait bir bilgi de bulunamamıştır. Kazı sonucunda sekizgen semahanenin temel duvarları ile Darüşşifaya ait olduğunu düşündüğümüz duvar temelleri ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Darüşşifa, darülhadis, mevlevihane, kazı, onarım

Kaynakça

• Anonim. (1554). 291 Numaralı Tahrir Defteri. Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Arslan, Y. (2006). Kengırı Mevlevihânesi Sene 1892-1893 (308-309) Tamirat Defteri. Çankırı Araştırmaları Dergisi, 1, 67-121.
• Arslan, Y. (2012). Mevlevilik ve Çankırı Mevlevihanesi (2011 yılında Prof. Dr. Halit Çal Bilimsel Başkanlığında Yürütülen Çankırı Mevlevihanesi Kurtarma Kazısı için Hazırladığı Tarih Raporu).
• Aşkar, M. (2005). Çankırılı Astarlızade Mehmet Hilmi Efendi. İstanbul.
• Ata, F. (1995). Çankırı Mevlevihanesi (Konya Mevlana Müzesi Arşivinde 69,70 nolu Zarflardaki Belgelere Göre). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Ata, F. (2006). Mevlana Müzesi’ndeki Arşiv Belgeleri Işığında Çankırı Mevlevihanesi. Çankırı Araştırmaları Dergisi, 1, 37-44.
• Beyoğlu, S. (2010). Çankırı’nın Sıhhi İçtimai Coğrafyası. Çankırı Araştırmaları, 5-6, 31-58.
• Cantay, G. (1992). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Elibol, A. (2008). XIX. Yüzyıl Başlarında Çankırı. Ankara: Çankırı Belediyesi Kültür Yayını.
• Gökmen, A. (1995). Çankırı’nın 22 Nolu Şer’iyye Siciline göre XIX. Yüzyıl Başlarında (H.1218-1223, M. 1803-1808) Çankırı Sancağı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Gökoğlu, A. (1952). Paphlagonia-Paflagonya- Kastamonu, Sinop, Çankırı, Safranbolu, Bartın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve Civarı Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi, 1. Kastamonu.
• Görür, M. (2014). Çankırı Taş Mescit 2011 Yılı Kazısı. Turkish Studies, 9(10), 597-614.
• Gündüz, S. (2006). Osmanlı Beyliği Mimarisinde Anadolu Selçuklu Geleneği. Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Haksever, A. (2012). Çankırı’da Mevleviler ve Mesnevihanlar. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(22), 29-46.
• Kankal, A. (1993). Tapu Tahrir Defterlerine göre 16. yüzyılda Çankırı Sancağı. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kankal, A. (2004). Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. yüzyıllar arası Şehir Hayatı). Ankara: Kastamonu Belediyesi Yayını.
• Kaya, K. (2002). 5 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre XVII. Yüzyıl Sonlarında (H.1109-1110 M. 1697-1698) Çankırı Sancağı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kılıç, A. (2012). Çankırı Cemaleddin Ferruh Darülafiyesi. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Şefkat Abideleri Şifahaneler içinde (ss. 145-152), İstanbul: Medicalpark Yayını.
• Köse, U. (2009). H.1063-1065 (1058), M. 1653-1655 Tarihli Çankırı Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Önge, Y. (1962). Çankırı Darüşşifası. Vakıflar Dergisi, 5, 251-255.
• Özkılınç, A. ve diğerleri. (1994). 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937 / 1530) II Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Koca-ili Livâları Dizin ve Tıpkı Basım. Defter-i Hakani Dizisi:1, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayını.
• Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16. yüzyıla kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Sözen, M. (1972). Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Talay, A. (1991). Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid. İstanbul: Risale Yayınları.
• Tanrıkorur, B. (2000). Türkiye Mevlevihanelerinin Mimari Özellikleri. Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Toruk, F. (1999). Çankırı Darüşşifası. Vakıf ve Kültür, 6, 20-24.
• Toruk, F. (2002). Çankırı Darülhadisi. Vakıf ve Kültür Dergisi, 19(Vakıf Haftası Özel Sayısı), 77-81.
• Üçok, A. K. (Hacı Şeyh Oğlu). (1930). Çankırı Tarihi. Çankırı Vilayet Matbaası.
• Üçok, A. K. (2002). Çankırı Coğrafyası.( Ali Birinci, Ed.) Ankara: Okuyan Adam Yayınları.
• Ünver, S. (1938). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Zamanında Vakıf Hastanelerin Bir Kısmına Dair. Vakıflar Dergisi, 1, 17-23.
• Yıldız, İ. (2008). XVIII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Çankırı (Şeriye Sicillerine Dayalı Bir Karşılaştırma Denemesi). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Yücel, Y. (1980). XIII-XV. Yüzyıllar Kuzey-Batı Anadolu Tarihi Çoban-Oğulları Candar-Oğulları Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arşiv Belgeleri
• Vakıflar Genel Müdürlüğü
• Melik Kasım ibn-i Melik İsfendiyar Vakfı. H.633/M.1236 tarihli Arapça vakfiyesi defter no:593, s.247, sıra 195, Türkçesi defter no: 242-249; Çankırı’da Şeyh Cemaleddin Vakfı ve Taş Mescid Cami-i Şerif Vakfı.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri. Y.A. HUS. 286/ 32 (4 Cemaziyelahir 1311 - 13 Aralık 1893).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri. Y. MTV. 35/10 (4 Muharrem 1306 – 11 Eylül 1888).