The Audience in Eşeğin Gölgesi and Multi-Criticisms of Haldun Taner

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 7 - 16, 01.12.2013

Refika Altıkulaç Demirdağ

Öz

Can a written text give the message by itself just like a theatre play which is assisted with the items such as decor, music and etc. on stage? We may reach different conclusions when we try to search for the answer to this question in Eşeğin Gölgesi that constitutes a good example of Haldun Taner’s political criticism. The audience has a different significance within the play because of the formal structure of Eşeğin Gölgesi. The author aims to make the audience critical with the help of various indicators. Doing so, the author, with this method, provides the spread of this criticism beginning from the audience towards the broader segments of the society. Hence, we may talk about a sequence of criticisms triggered by the author. In addition, in order to force the audience to think, there is a various kind of indicators which are used consciously by Taner and that can be adaptable to each era when the play is displayed. Therefore, it can be said that the written text, which conveys the message on stage, is independent of variable external factors (player, decor, music, dance, etc.). We reach the conclusion due to the "open format" structure of the text that can be re-written in every era when they are displayed, on stage. The main purpose, here, is to provide the audience to associate indicators with life presented to them and to take action; to realize the ironic position in life, distortions in social relations and selfishness in mentalities. The author's purpose in the final point is to provide the audience to criticize themselves.

Anahtar Kelimeler

Haldun Taner, Eşeğin Gölgesi, theatre, audience, ritique.

EŞEĞİN GÖLGESİ’NDE SEYİRCİ VE HALDUN TANER’İN ÇOKLU ELEŞTİRİSİ

Öz

Tiyatro oyununun sahnede, dekor, müzik vb. ögelerle desteklenmesiyle ortaya çıkan mesajını yazılı metin tek başına verebilir mi? Bu sorunun cevabını Haldun Taner’in politik eleştirisine örnek bir oyun olan Eşeğin Gölgesi’nde aramaya çalıştığımızda farklı sonuçlara ulaşabiliriz. Seyircinin konumu Eşeğin Gölgesi’nin biçimsel yapısı nedeniyle farklı bir öneme sahiptir. Yazar, çeşitli göstergelerin yardımıyla seyircinin eleştirel olmasını sağlamaya çalışmaktadır. Yazarın bunu yaparken kullandığı yöntem eleştirisinin, seyirciden başlayarak toplumun daha geniş kesimlerine doğru yayılmasını sağlamaktadır. Dolayısıyla yazarın birbirini tetikleyen eleştiriler silsilesinden bahsedebiliriz. Bunun yanı sıra, Taner’in seyircileri düşünmeye zorlamak amacıyla kullandığı göstergelerin de bilinçli bir tercihle oluşturulmuş, oyunun sergilendiği her çağa uyum sağlayabilecek bir yapısı vardır. Bu nedenle yazılı metnin sahnede de verilen mesajı yönlendirdiği ve değişken dış etmenlerden (oyuncu, dekor, müzik, dans vb.) bağımsız olduğu söylenebilir. “Açık biçim” yapısı nedeniyle metnin, sergilendiği her dönemde, sahnede, yeniden yazılabildiği sonucuna ulaşmaktayız. Buradaki asıl amaçsa seyircinin kendisine sunulan göstergeleri yaşamıyla ilişkilendirmesi ve harekete geçebilmesidir: Yaşamdaki ironik konumunu, toplumsal ilişkilerdeki çarpıklıkları ve zihniyetlerdeki bencilliği fark etmek. Yazarın nihaî noktadaki amacı ise seyircinin kendi kendisini de eleştirebilmesini sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Haldun Taner, Eşeğin Gölgesi, tiyatro, seyirci, eleştiri.

Kaynakça

• Bayrak, Ö. (2012). Tarihten Modern Düzene Yansıyan Politik Bir Eleştiri: ‘Eşeğin Gölgesi’. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 18-28.
• Brecht, B. (1997). Epik Tiyatro. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Çamurdan, E. (1996). Çağdaş Tiyatro ve Dramaturji. İstanbul: MitosBOYUT Yayınları.
• Çamurdan, E. (2006). Haldun Taner Seyir Defteri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Çevik, M. (2008). Lucianus Kimdir?. Samsatlı Lucianus Sempozyumu Bildirileri 17-19 Ekim, Adıyaman içinde (ss. X-XII).
• Esen, N. (2010). Acıyı Balla Yoğurmak: Haldun Taner’in Hikâyelerinde İçerik-Anlatım İlişkisi. Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar içinde (ss. 158-171). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Esslin, M. (1996). Dram Sanatının Alanı (Ö. Nutku, Çev.). Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Genette, G. (2011). Anlatının Söylemi Yöntem Hakkında Bir Deneme (F.B. Baydar, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Pavis, P. (1999). Gösterimlerin Çözümlenmesi Tiyatro Dans Mim Sinema. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Selçuk, B. (2008). Samsatlı Lucianus’a Göre Edebi Metin ve Tarihi Metin. Samsatlı Lucianus Sempozyumu Bildirileri, 17-19 Ekim, Adıyaman içinde (ss.77-87).
• Şener, S. (1998). Cumhuriyet’in 75.Yılında Türk Tiyatrosu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şener, S. (2000a). Dram Sanatının Alanı. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Şener, S. (2000b). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Taner, H. (1995). Eşeğin Gölgesi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tekerek, N. (1993). Batı Tiyatrosuyla Geleneksel Tiyatromuzu Birleştirme Çabalarından İki Örnek: Eşeğin Gölgesi ve Şahları da Vururlar. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 16, 47-57.
• Yalçın, S. D. (1995). Haldun Taner’in Hikâyeleri ve Hikâyeciliği. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yüksel, A. (1986). Haldun Taner Tiyatrosu. İstanbul: Bilgi Yayınevi.