Non-Muslim Women in Kadi Court: Sofia XVIIth Century

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 21, 41 - 66, 01.12.2014

İbrahim Etem Çakır

Öz

Some studies have been conducted regarding women in Ottoman Empire. In addition to studies conducted based on kadi (muslim judge) records, sources such as şer‘iyye (court) records, fatwa sources, estate, judgement, complaint and foundation records were used in studies based on legal sources. Number of studies examining directly non-muslim women is quite little. This study investigated practice of non-muslim women regarding the use of kadi (muslim judge) court in Sofia. Non-muslim women went to the Ottoman court for numerous subjects such as marriage, divorce, inheritance, bail, alimony, buying-selling, receivables and payables. While muslim women generally carried out their transactions in the court with help of a proxy, non-muslim women preferred to directly use the court.

Anahtar Kelimeler

Sofia, zimmi, woman, şer‘iyye record, court.

ZİMMİ KADINLAR KADI MAHKEMESİNDE: SOFYA XVII. YÜZYIL

Öz

Osmanlı Devleti’nde kadınları konu alan bazı çalışmalar yapılmıştır. Osmanlı toplumunda Müslim ve gayrimüslimlerin her türlü hukukî sorunların araştırıldığı çalışmalarda kaynak olarak şer‘iyye sicilleri, fetva kaynakları, tereke, ahkâm, şikâyet ve vakıf defterleri gibi veriler kullanılmıştır. Bu çalışmada Sofya’da zimmi kadınların kadı mahkemesini kullanma pratiği ele alınmıştır. Evlenme, boşanma, miras, kefalet, nafaka, alım-satım, alacak-verecek gibi pek çok konuda zimmi kadınlar Osmanlı mahkemesine başvurmuşlardır. Müslüman kadınlar genellikle vekil aracılığı ile mahkemede işlerini yürütürken zimmi kadınlar ise mahkemeyi doğrudan kullanmayı tercih etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Sofya, zimmi, kadın, şer‘iyye sicili, mahkeme.

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• Sofya Şer‘iyye Sicilleri
• St. Cyril and Methodius National Library of Sofia (NBKM), Oriental Department, Sofya-Bulgaristan.
• S 344 957/1550
• S 1bis 1026-1027/1617-1618
• S 308 1028-1029/1619
• S 12 1082-1089/1671-1678
• S 85 1090-1092/1680-1681
• S 149 1094-1095/1683-1684 B. Kaynak ve İnceleme Eserleri
• Abacı, N. (2001). Bursa Şehrinde Osmanlı Hukukunun Uygulanması. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Acar, H.İ. (2000). İddet. DİA, XXI, 466-471.
• Adıyeke, H. (2001). XVII. Yüzyıl Girit (Resmo) Kadı Sicillerinde Zımmi Davaları. Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof.Dr. Nejat Göyünç içinde (ss. 77-95). Ankara: Sota-Yeni Türkiye Yayınları.
• Aktan, H. (1992). İslam Aile Hukuku. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II içinde (ss. 396-433). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yay.
• Akyılmaz, G. (2003). Osmanlı Devletinde Gayrimüslimlerin Hukuki Statüsü. Ermeni Araştırmaları Birinci Türkiye Kongresi Bildirileri içinde (C. II, ss. 171-187). Ankara.
• Apaydın, Y. (2002). Kefâlet. DİA, XXV, 168-177.
• Argıt, B.İ. (2005). Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III(5), 575-621.
• Aydın, M.A. (1985). İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul.
• Aydın, M.A. (2003). Mehir. DİA, XXVIII, 389-391.
• Aydın, M.A. (2013). Türk Hukuk Tarihi (10. Bsk.). İstanbul: Beta Yay.
• Bardakoğlu, A. (1998). Hidâne. DİA, XVII, 467-471.
• Barkan, Ö.L. (1943). XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları Kanunlar. İstanbul.
• Bozkurt, G. (1989). Alman- İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839- 1914). Ankara: TTK Yay.
• Cin, H. (1976). Eski Hukukumuzda Boşanma. Ankara.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (1995). Türk Hukuk Tarihi, II. İstanbul.
• Crampton, R.J. (2007). Bulgaristan Tarihi (N. Ekici, Çev.). İstanbul: Jeo Politika Yay.
• Çiçek, K. (2001). Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmilerin Yargı Tercihi. Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof.Dr. Nejat Göyünç içinde (ss. 31-49). Ankara: Sota&Yeni Türkiye Yay.
• Ekinci, E.B. (2008). Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yay.
• Emecen, F. (1997). Unutulmuş Bir Cemaat: Manisa Yahudileri. İstanbul: Eren Yay.
• Erbay, C. (2006). Nafaka. DİA, XXXII, 282-285.
• Ercan, Y. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukukî Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Erdoğan, M.K. (2011). 1166-1167/1752-1754 Tarihli (R 37 Numaralı) Rusçuk Şer‘iyye Sicili’nin Tanıtımı ve Fihristi. (M. Bayrak Ferlibaş, Ed.), Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Rusçuk içinde (ss. 443-478). İstanbul.
• Erdoğru, M.A. (2002). Onaltıncı Yüzyılda Sofya Şehri. Tarih İncelemeleri Dergisi, XVII(2), 1-15.
• Evliya Çelebi. (1999). Seyahatnâme, III. S. A. Kahraman, Y. Dağlı (Haz), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Faroqhi, S. (2009). Orta Hâlli Müslümanlar 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri’de Ev Sahipleri ve Evler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Fayda, M. (2013). Zimmî. DİA, 428-434.
• Gerber, H. (1980). Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa, 1600-1700. International Journal of Middle East Studies, XII(3), 231-244.
• Gradeva, R. (1997). Orthodox Christians in the Kadi Courts: The Practice of the Sofia Sheriat Court. Seventeenth Century. Islamic Law and Society, IV(1), 37-69.
• Gradeva, R. (2005). Towards the Portrait of “the Rich” in Ottoman Provincial Society: Sofia in the 1670s. Provincial Elite in the Ottoman Empire, 10-12 Ocak 2003 Rethymno içinde (ss. 147-197), Crete University Press.
• Heyd, U. (1973). Studies in Old Ottoman Criminal Law (V. L. Ménage, Ed.). Oxford Clarendon Press.
• Ivanova, S. (1993). Marriage and Divorce in the Bulgarian Lands (XV-XIX c.). Bulgarian Historical Review, 2(3), 49-83
• Ivanova, S. (2001). The Sicills of The Ottoman Kadis. Observations over the Sicill Collection at the National Library in Sofia, Bulgaria. (K. Çiçek, Ed.), Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç içinde (ss. 51-76). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Ivanova, S. (2009). Hristiyan Rumeli Kadınları Evlilik Sorunları ve Kadı Sicilleri (17. ve 18. Yüzyıllar). A. Buturovic, I. Cemil Shick (Der.), Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih içinde (ss. 163-209). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• İçli, G. (2005). Sosyolojiye Giriş. Ankara: Anı Yay.
• İnalcık, H. (1991). The Status of the Greek Orthodox Patriarch Under the Ottomans. Turcica, XXI, 427.
• Jennings, R. (1973). Loans and Credit in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Social History of the Orient, XVI(2-3), 168-216.
• Jennings, R. (1975). Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Social History of the Orient, XVIII(1), 53-114.
• Jennings, R.C. (1975). The Office of Vekil (Wakil) in 17th Century Ottoman Sharia Courts. Studia Islamica, 42, 147-169.
• Jennings, R. (1978). Zimmis (Non-Muslims) in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Social History of the Orient, XXI(3), 225-293.
• Karaman, H. (2007). Anahatlarıyla İslam Hukuku. İstanbul.
• Kenanoğlu, M.M. (2005). İslam-Osmanlı Hukukunda Zımmîler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III(5), 553-574.
• Kenanoğlu, M.M. (2012). Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yay.
• Laiou, S. (2009). Osmanlı Dünyasında Hristiyan Kadınlar: Rum Cemaatinin Şer‘iye Mahkemelerinde Açtıkları Kişilerarası Davalar ve Aile Davaları (17 ve 18. Yüzyıllar). A. Buturovic ve I. Cemil Shick (Der.), Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih içinde (ss. 253-280). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Najwa al-Qattan. (1996). Textual Differentiation in the Damascus Sijill, Religious Discrimination or Politics of Gender. (A. El Azhary Sonbol, Ed.), Women, the Family and Divorce Laws in Islamic History içinde (ss. 191-201). Syracuse: Syracuse University Press.
• Özkaya, Y. (1980). Sofya’da Millî Kütüphane “National Biblioteque” deki Şer‘iyye Sicilleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, XIII(24), 21-29.
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II. İstanbul.
• Peirce, L. (2005). Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Selçuk, H. (2012). Vidin’de Toplumsal Hayat: 13 Numaralı Şer‘iyye Sicili’ne Göre (1698-1699). Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, IV(14), 27-46.
• Şahin, İ. (2009). Sofya. DİA, XXXVII, 344-348.
• Todorov, N. (1979). Bulgaristan Tarihi (V. Atayman, Çev.). İstanbul: Öncü Kitabevi Yay.
• Todorov, N. (1983). The Balkan City 1400-1900. Seattle and London: University of Washington Press.
• Zilfi, M.C. (1997). Women in the Ottoman Empire Middle Eastern Women in the Early Modern Era (M. C. Zilfi, Ed.). New York.
• Zilfi, M.C. (1997). Zilfi, We Don’t Get Along. (M. C. Zilfi, Ed.), Women in the Ottoman Empire Middle Eastern Women in the Early Modern Era içinde (ss. 264-296). New York.