Karamanoğulları Medreselerine Tarihsel Bir Yaklaşım: Ermenek Tol, Karaman Hatuniye / Melek Hatun ve Niğde Ak Medreseleri

Yıl 2011, Cilt: 14 Sayı: 14, 95 - 118, 01.06.2011

Nermin Şaman Doğan , Ebru Bilget Fataha

Öz

Karamanoğulları Beyliği, Anadolu’da 14-15. yüzyıllarda varlık gösteren Anadolu Beylikleri içinde önce Ermenek, Karaman ve Konya, daha sonra tüm Orta Anadolu Bölgesi ile Akdeniz’deki bazı yerleşimlere yayılan geniş coğrafyaya sahiptir.

Anadolu Beylikleri arasında en uzun hüküm süren Karamanoğulları’nın siyasi yaşamı Selçuklu, İlhanlı ve özellikle Osmanlı Beyliği ile yapılan mücadelelerle geçmiştir. Karamanoğulları’nın yerleşim merkezlerinde imar faaliyetlerinin çokluğu ve çeşitliliği dikkati çeker. Özellikle inşa edilen mimari yapıtlar aracılığı ile beyliğin kuruluş, gelişme ve dağılma süreçleri izlenir. Karamanoğulları’nın eğitimi önceledikleri, çok sayıda anıtsal medrese yaptırmalarından anlaşılmaktadır. Bu yapılara Ermenek Tol, Karaman Hatuniye/Melek Hatun ve Niğde Ak medreselerini örnek verebiliriz. Ermenek Tol ve Niğde Ak medreseleri dönemin beyleri, Karaman Hatuniye ise sultan eşi/ailesi tarafından yaptırılmıştır. Medreseler kitabe, vakfiye, bani, sanatçı, plan, mimari ögeler, malzeme- teknik ve süsleme anlayışları ile öne çıkar. Örneklerden Hatuniye Medresesi’nin tarihsel verileri Osmanlı, taç kapı süslemeleri ise İlhanlı yapıları ile kesişir. Orta Çağ Türk sanatının en anıtsal örneği Niğde Ak Medrese’nin ön cephe tasarımı ve bezemeleri Osmanlı yapıları ile örtüşür.

Karamanoğulları medreselerinde ön cephe-taç kapı oran ilişkisi değişerek yeni uygulamalar ortaya çıkar. Medrese taç kapılarında daralma ve uzama, bir başka deyişle yükseklik etkisi artırılmıştır.

14-15. yüzyıllarda inşa edilen medreselerin yaygınlığı dönemin eğitim ve kültürel yaşamına katkı sunar. Karamanoğulları’nın anıtsal medreseleri de eğitim politikası içinde önem taşır.

Anahtar Kelimeler

Karamanoğulları, Beylikler, eğitim, medrese, mimari, Anadolu, Osmanlı, İlhanlı, Ermenek, Tol Medresesi, Karaman Hatuniye/Melek Hatun Medresesi, Niğde Ak Medrese

Kaynakça

• Acun, H. (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akdağ, M. (1979a). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I (3.bs.). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Akdağ, M. (1979b). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi II (2.bs.). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Aslanapa, O. (1977). Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Aşıkpaşa. (1985). Âşıkpaşaoğlu Tarihi. N. Atsız (Haz.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bilget, E. (2010). Karamanoğulları Beyliği Yapılarında Mimari Süsleme. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Bilici, K. (1985). Karamanoğlu Beyliği’nin Mimari Tezyinatı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Cantay, G. (1992). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Demiralp, Y. (1999). Erken Dönem Osmanlı Medreseleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Diez, E., Aslanapa, O. ve Koman, M. M. (1950). Karaman Devri Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Durukan, A. (1988). Balat İlyas Bey Camii. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Durukan, A. (1989). Karaman Hatuniye (Melek Hatun) Medresesi. Kültür ve Sanat, 1/4, 51-53.
• Dülgerler, O. N. (2006). Karamanoğulları Dönemi Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Emecan, F. (1994). Kuruluştan Küçük Kaynarca’ya Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi I. (E. İhsanoğlu, Ed.). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• Erdemir, Y. (1999). Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi. Beyşehir: Beyşehir Vakfı Yayınları.
• Gabriel, A. (1931). Monuments Turcs D’Anatolie I, Kayseri- Niğde. Paris: Du Ministere Turc de L’Instruction Publique.
• Gündoğdu, H. (1986). Dulkadırlı Beyliği Mimarisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi. (1992). Tacü’t-Tevarih V. İ. Parmaksızoğlu (Yalınlaştıran), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Karabiberoğlu, Ü. (1997). Kastamonu İsmail Bey Külliyesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Koca, S. (2002). Anadolu Türk Beylikleri. Türkler, Cilt 6 içinde (ss. 703-755), (H. C. Güzel, K. Çiçek, ve S. Koca, Ed.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Konyalı, İ. H. (1967). Abideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Abideleri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Köprülü, F. (1988). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu (3.bs.). Ankara: Türk tarih Kurumu Basımevi.
• Kuran, A. (1969). Karamanlı Medreseleri. Vakıflar Dergisi, 8, 209- 223.
• Merçil, E. (1991). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mehmed Neşri. (1987a). Kitâb-ı Cihan-Nümâ I. F.R.- Unat, M. A. Köymen (Yay.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mehmed Neşri. (1987b). Kitâb-ı Cihan-Nümâ II. F.R. Unat, M. A. Köymen (Yay.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mülayim, S. (1991). Anadolu Türk Sanatında 14. Yüzyıl. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10, 2-14.
• Oruç Beğ. (1972). Oruç Bey Tarihi. N. Atsız (Haz.), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Yayınları.
• Ögel, S. (1958). Bir Selçuklu Portalleri Grubu ve Karaman’daki Hatuniye Medresesi Portalı. Yıllık Araştırmalar Dergisi, 2, 115- 119.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önge, Y. (1973). Konya’nın Meram Mesiresindeki Mimari Bir Manzume. Vakıflar Dergisi, 10, 368- 383.
• Özkarcı, M. (2001). Niğde’de Türk Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından 16. Yüzyıl Sonlarına Kadar Anadolu Türk- İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sözen, M. (1965). Oba Pazarı Çevresi ve Oba Medresesi. Sanat Tarihi Yıllığı, I, 143- 154.
• Sözen, M. (1970). Anadolu Medreseleri, Selçuklu ve Beylikler Devri 1. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Sözen, M. (1972). Anadolu Medreseleri, Selçuklu ve Beylikler Devri 2. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Şaman Doğan, N. (2000). Karaman’daki Yapıların Taş Süslemesinde Etkileşim. Z. Yasa Yaman (Yay. Haz.), Sanatta Etkileşim/Interactions in Art içinde (ss. 230- 235), Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Şaman Doğan, N. (2001). Bursa Murad Hüdavendigar Camii ve Niğde Ak Medrese’nin Düşündürdükleri. (M. Denktaş, Y. Özbek Ed.). Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları içinde (ss. 211- 220), Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Personel ve Eğitim Dairesi Başkanlığı Kültür Yayınları.
• Şaman Doğan, N. (2006). Kültürel Etkileşim Üzerine: Karamanoğulları- Memluklu Sanatı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23(1), 131- 149.
• Şikari. (1946). Karamanoğulları Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi.
• Tekindağ, M. Ş. (1955). Karamanlılar. İslam Ansiklopedisi, VI, 316-330.
• Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar. Ankara.
• Turan, O. (2005). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Uluçay, M. Ç. (1985). Padişahların Kadınları ve Kızları (2.bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,
• Uzunçarşılı, İ. H. (1942). Niğde’de Karamanoğlu Ali Bey Vakfiyesi. Vakıflar Dergisi, 2, 55- 69.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri (4.bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ülgen, A. S. (1942). Niğde’de Ak Medrese. Vakıflar Dergisi, 2, 81-82.
• Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.