PETRO’NUN ALTIN DÜŞLERİ: İVAN DMİTRİEVİÇ BUHGOLTS’UN YARKEND KEŞİF SEFERİ (1714-1716)

Yıl 2020, Sayı: 32, 187 - 202, 20.03.2020

Murat Özkan

https://doi.org/10.20427/turkiyat.593902

Cited By: 1

Öz

Öz: XVIII. yüzyılda Çar I. Petro’nun Türkistan üzerine düzenlemiş olduğu seferlerin çıkış noktası, ülke ekonomisine katkı sağlayacak altının elde edilme arzusudur. Petro; Astrahan, Sibirya valiliklerinin ve Türkistan’dan gelen kişilerin verdiği bilgilere dayanarak bölgede altın yataklarının var olduğunu öğrendi. Yüzyılın başında Rusların devlet hazinelerini boşaltan savaşlara girmesi, bu bilgiyi önemsemesine ve ekonomisini düzeltmek amacıyla Türkistan’a çeşitli seferler düzenlemesine neden oldu. Bunlardan biri de Sibir Valisi Matvey Petroviç Gagarin’in telkinleriyle Yarkend bölgesindeki altın yataklarına ulaşmak için düzenlenen ve İvan Dmitrieviç Buhgolts’un komutanlığını yürüttüğü seferdir. Sefer, hedeflenen ekonomik sonuçlara ulaşamamasına rağmen hudutlara ve stratejik noktalara askerî üsler kuran Rusların Orenburg hattını ele geçirme amaçlarına uygun olarak Omsk Kalesi’ni inşa etmelerine yol açtığı için önemlidir.
Çalışmada Yarkend’e düzenlenecek bu seferin nedenleri ele alınacak olup Rusların bölgeye ulaşmasından sonra Cungarlar tarafından yenilmesi ile seferin sonuçları da ayrıntılı bir şekilde değerlendirilecektir.
Anahtar kelimeler: Çarlık Rusya, Sibirya, Türkistan, I. Petro, Yarkend, İvan Dmitrieviç Buhgolts, Matvey Petroviç Gagarin, Cungarlar.

Anahtar Kelimeler

Çarlık Rusya, Sibirya, Türkistan, I. Petro, Yarkend, İvan Dmitrieviç Buhgolts, Matvey Petroviç Gagarin, Cungarlar.

The Golden Fantasies of Peter: The Yarkand Expedition of Ivan Dmitrievich Buhgolts (1714-1716)

Öz

Abstract: The eighteenth century expeditions organized by Tsar Peter I to Turkestan was to obtain gold that would have contributed to the national economy. Peter was informed about the gold deposits of the region from the governors of Astrakhan, Siberia and from natives of Turkestan. At the turn of the century, the state treasures of the Russians were emptied due to wars. Tsar Peter relied on the information received and organized several trips to Turkistan to improve the country’s economy. One of these trips was organized upon the suggestion of the Governor of Siberia, Matvey Petrovic Gagarin, commanded by Ivan Dmitrievich Buchholz, aiming at the gold deposits in the Yarkend region. Although the campaign did not reach the targeted economic results, it fulfilled the Russian goal of capturing the Orenburg line, which established military bases on borders and strategic points and led to the construction of the Omsk Castle.
This study discusses, the reasons of the expedition to Yarkand, the defeat of the Russians by the Dzungars after their arrival to the region and the results of the campaign.
Keywords: Tsarist Russia, Siberia, Turkestan, Peter I, Yarkand, Ivan Dmitrievich Buchholz, Matvey Petrovich Gagarin, Dzungars.

Anahtar Kelimeler

Tsarist Russia, Siberia, Turkestan, Peter I, Yarkand, Ivan Dmitrievich Buchholz, Matvey Petrovich Gagarin, Dzungars.

Kaynakça

• Adilov, J. (2014). Ekspeditsiya Aleksandra Bekoviça-Çerkasskogo v Sredniyu Aziyu: İstoriografiçeskaya Dinamika. Ozbekiston Tarihi Jurnali, 4, 47-61.
• Atlasi, H. (1993). Sibir Tarihı (Tarihi). Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Baumann, R. F. (2002). Rusya’nın Türk Bölgelerinde Yayılması. Türkler. (N. Uslu, Çev.) (H. C. Güzel, K Çiçek vd., Ed.). içinde (ss. 577-586). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Doğan, O. (2004). Çarlık Rusya’sının Türkistan (Orta Asya) Siyaseti İle İlgili Önemli Bir Belge. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (11), 287-302.
• İz Zapiski o Poezdkah Knyazya Aleksandra Bekoviça-Çerkasskogo k Vostoçnomu Beregu Kaspiyskogo Morya i Suhoputnoy Ekspeditsii Ego v Hivu. Russko-Turkmenskiye Otnoşeniya v XVIII-XIX vv. (25), 1717. Mayıs 2019’da https://web.archive.org/web/20080421154039/http://www.vostlit.info:80/Texts/Dokumenty/M.Asien/XIX/Russ_turkmen/21-40/25.htm adresinden erişildi.
• Karamzin, N. (1843). İstoriya Gosudarstva Rossiyskago, IX. Sanktpeterburg: İzdanie İ. Eynerlinga.
• Koç, D. (2017). Buhara Hanlığı’na Gelen Rus Diplomat ve Askerler. Türk Dünyası Araştırmaları. 115 (227), 61-90.
• Kurat, A. N. (1965). Rus Hâkı̇mı̇yetı̇ Altında İdı̇l-Ural Ülkesı̇ (Eski Kazan Hanlığı ve Başkurt İli) (XIX. Yüzyıla Kadar). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. XXIII (3-4), 91-126.
• Levşin, A. (1832). Opisanie Kirgiz-Kazaçih Ord i Stepey, 2. Kısım. S. Peterburg: Tip. Karla Kraiya.
• Lizunov, V. V. & Solovyöv A. A. (2016). Ob İstorii Osnovaniya Yamıçeva Kak Predçestvennika Omska. Natsionalnıe Prioritetı Rossii, 2 (20), 4-26.
• Mamsik, T. S. (2013). Ekspeditsiya İ. B. Buholtsa i «Vosstanie» İçimskih Krestyan 1714 g. Gumanitarnıe Nauki v Sibiri. (2), 20-24.
• Miller, G. F. (2005). İstoriya Sibiri. Tom III. Moskva: Vostoçnaya Literatura.
• Muratova, S. R. (2013). Rol Sibirskih Gubernatorov v Upravlenii Pograniçnımi Delami v XVIII. v. Vestnik Universiteta. (11), 226-229.
• Özkan, M. (2018). Bekoviç Gibi Kaybetmek: Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy’in 1717 Hive Seferi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 93-111.
• Pamyatniki Sibirskoy İstorii XVIII. Veka, Kn. 2, (11), 36-37. PSZ, T. V, (2811) 105-106. Haziran 2019’da http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/China/XVII/1600-1620/Mezd_otn_centr_azii/81-100/84.htm adresinden erişildi.
• Polovtsov, A. A. (Red.) 1908. Buhgolts, İvan Dmitrieviç. Ruskiy Biografiçeskiy Slovar T. 3. içinde (ss. 564-565). S. Petersburg: Sankt-Peterburgskim İmperatorskim Russkim İstoriçeskim Obşestvom Pod Nablyudeniyem Ego Predsedatelya.
• Poslantsı Petra Velikogo Ekspeditsiya Buhgoltsa. Haziran 2019’da https://kzmap.ru/point/ust_kamenogorsk/lore/6 adresinden erişildi.
• Rudakov, V. E. (1981). Buhgolts, İvan. Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza ve Efrona. St. Petersburg: Semenovskaya Tipolitografiya.
• Sela, R. (2013). Seventeenth-Century Russian Diplomatic Mission to Central Asia. Writing Travel in Central Asian History. (N. S. Green, Ed.) içinde (ss. 69-88). Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
• Ünal, F. (2010). Rus Emperyalizmine Karşı Stepte Büyük Başkaldırı Sultan Kenesarı. İstanbul: İ̇lgi Kültür Sanat.
• Ünal, F. (2015). XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkilerinde Neplüyev (İstanbul’dan Orenburg’a). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Vasilyev, D. V. (2015). Stranitsa Aziatskoy Politiki Petra I: K İstorii Pohoda Bekoviça. Çerkasskogo v Hivu. İzvestiya Samarskogo Nauçnogo Tsentra Rossiskoy Akademii Nauk. Tom 17. (3), UDK 94 (47), 24-29.
• Veselovskiy, N. İ. (1891). İvan Daniloviç Hohlov. Jurnal Ministerstva Naradnago Prosvışeniya, Çast CCLXXIII. İçinde (ss. 50-72). Yanvar, St. Petersburg: Tip. V. S. Balaşeve.
• Vibe, P. P. (2016). Neobıknovennıy Gorod ili Razmış- Leniya İstorika Nakanune 300-Letnego Yubileya Goroda o Roli Petra I i ego Spodvijnikov v Osnovanii Omskoy Kreposti. Min-vo Kulturı Omskoy Oblasti. Omsk: OGIK Muzeiy.
• Yetişgin, M. (2002). Rusların Türkmen Topraklarını İstilaları. Türkler C. 18. içinde (ss. 596-606). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yevseyev, Y. (1966). İvan Buhgolts. Osnavatel Omska. Molodoy Sibiryak. 27 Maya, С. 3. Mayıs 2019’da http://lib.omsk.ru/ip/evseev/node/158 adresinden erişildi.
• Yevseyev, Y. (1974). Ekspeditsiya İ. D. Buholtsa i Osnovanie Omskoy Kreposti. Goroda Sibiri: (Ekonomika, Upravlenie i Kultura Gorodov Sibiri i Dosovetskiy Period): (Otdelnıy Ottisk). İçinde (ss. 47-59). Novosibirsk. Nisan 2019’da http://lib.omsk.ru/ip/evseev/node/175 adresinden erişildi.
• Yevseyev, Y. (1986). İvan Buholts: İstoriçeskiy Oçerk. Beçerniy Omsk. C. 3. içinde (ss. 30-31). Maya- 2, 3, 4, 5, 6, 7 İyonya. Nisan 2019’da http://lib.omsk.ru/ip/evseev/node/157 adresinden erişildi.