The Social Base of Ottoman Ilmiye Novices According to the Mulazemet Ruznamçe Records of the First Quarter of the 18th Century

Yıl 2021, Sayı: 34, 107 - 131, 19.05.2021

Tacettin Demirel

https://doi.org/10.20427/turkiyat.753594

Cited By: 2

Öz

18. Yüzyılın İlk Çeyreğine Ait Mülâzemet Rûznâmçe Kayıtlarına Göre Osmanlı İlmiye Mesleğine Dâhil Olan Mülâzımların Sosyal Tabanı

Öz

Mülâzemet sistemi, Osmanlı ilmiye teşkilatı bünyesinde ve mesleğe girişte önemli bir rol üstlenmektedir. Sistem hakkında bugüne değin birçok çalışma yapılmış olmakla birlikte hala yeterli seviyeye erişilememiştir. Bunun haricinde yapılan çalışmaların çok azında mülâzımların sosyal tabanı üzerinde durulmaktadır.
Bu çalışmada Osmanlı toplum yapısı içerisinde 18. yüzyıl başlarında ilmiyeye giren mülâzımların daha çok hangi aile kökenlerine mensup olduğu, hangi şehir ve coğrafi bölgelerden mesleğe dâhil oldukları tespit edilmeye çalışılmıştır. Özellikle, sistemin 16. ve 17. yüzyıldaki durumundan hareketle 18. yüzyıl içerisinde var olduğu düşünülen ilmiye teşkilatının içe kapalı ırsi yapısının ne aşamada olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Bunun için 18. yüzyılın ilk çeyreğinde Rumeli kazaskerleri tarafından tutulan mülâzemet ruznâmçeleri ana kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mülâzemet sistemi, Mülâzımların Sosyal Tabanı

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları 1. Bab-ı Meşihat Şeyhülislamlık Arşivi Rumeli Kazaskerliği Ruznamçeleri, 239/62, 242/65, 244/67, 249/72, 255/78, 260/83. B. Kaynak Eserler Düstürü’l-Amel Li-slahi’l-Halel, (Kâtip Çelebi), Haz. Orhan Şaik Gökyay, Milli Klasikler Kâtip Çelebi’den Seçmeler I, (1997), MEB yay., İstanbul. Nushatü’s-Selâtin, (Gelibolulu Mustafa Âli), Haz. Faris Çerçi, (2015), Büyüyen Ay yay., İstanbul. Hadâ'iku'l-hakâ'ik Fî tekmilati'şışakâ'ik, (Nev'i-zade Atâî), C.I, Haz. Suat Donuk, (2017), Ed., Derya Örs, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı yay., İstanbul. Hırzü’l-Mülûk, Haz., Yaşar Yücel, (1988), Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar, TTK yay., Ankara. Koçibey Risalesi, Haz. Yılmaz Kurt, (2018). Akçağ yay., Ankara. Kâmus-ı Türkî, Şemseddin Sami, (1317), Dersaadet. Mehmet Zeki Pakalın, (1983.), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB. yay., C. 2, İstanbul. Tarih-i Raşid, (Raşid Mehmed Efendi), C. II, Haz. Abdülkadir Özcan, (2013). Klasik yay., İstanbul. Vekayiü'l-Fudalâ, (Şeyhi Mehmed Efendi), Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, C. 4, Haz. Abdülkadir Özcan, (1989). Çağrı yay., İstanbul.
• C. Araştırma Eserler Alan, Ercan, Atçıl, Abdurrahman, (2018). Erken Dönem Osmanlı İlmiye Teşkilatı Kaynakları XVI. Yüzyılda Ulema Defterleri, TÜBA, Ankara. __________, (2017). “Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Mülâzemet Sistemi”, Osmanlı Araştırmaları, XLIX. Atçıl, Abdurrahman, (2019). Erken Modern Osmanlı İmparatorluğunda Âlimler ve Sultanlar, Klasik yay., İstanbul. Avcılar, Suna Başak, (1999). “Osmanlı Tabakalaşma Sistemine İlişkin Görüşler Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı, C.4, Yeni Türkiye Yay., Ankara. Baltacı, Cahit, (1979). “Kazasker Ruznâmçeleri’nin Tarihi ve Kültürel Ehemmiyeti”, İslâm Medeniyeti Mecmuası, C. IV, S. 1, İstanbul. Bayram, Selahattin, (2019). Selanik Tereke Sicillerinde İlmiye Sınıfı, Sosyo-Ekonomik Bir Tahlil (1790-1852), Libra yay., İstanbul. Beyazıt, Yasemin, (2018). Kadıasker Atama Ruznamçelerinden “Çivizâde Mehmed Efendi Ruznâmçesi”, TTK. yay., Ankara. ________________, (2013)."Kazasker Ruznâmçelerinde Tipoloji ve Yeterlik” , Prof. Dr. Özer Ergenç'e Armağan, Bilge Kültür Sanat yay., Ed. Ümit Tekin, İstanbul. ________________, (2009)."Osmanlı İlmiye Bürokrasisinde Şeyhülislamlığın Değişen Rolü ve Mülâzemet Sistemi (XVI.-XVIII. Yüzyıllar)", Belleten, C. LXXIII, S. 267, Ankara. _______________, (2014). Osmanlı İlmiye Mesleğinde İstihdam (XVI. Yüzyıl), TTK. Yay., Ankara. Cengiz, Cihan, (2019). XVII. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı İlmiye Kanunnameleri ve Mülâzemet Sistemi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli. Danişmend, İsmanil Hami, (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye yayınevi, C. 5, İstanbul. Demirel, Tacettin, (2019). XVIII. Yüzyıl Başlarında İlmiye Düzenlemeleri ve Mülâzemet Sistemi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli. Faroqhi, Suraiya, (1973). "Social Mobility Among The Ottoman' Ulema In the Late Sixteenth Century", International Journal Of Midldle East Studies, 4, Printed In Great Britain. Fleischer, Cornell, (2013). Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın Ve Bürokratı, çeviren: Ayla Ortaç, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul. İnalcık, Halil, (2014). Devlet-i Âliye I, İş Bankası Kültür yay., İstanbul. ___________, (1990). “Osmanlı Toplum Yapısının Evrimi”, Türkiye Günlüğü Dergisi, sy. 11. İpşirli, Mehmet, (2001). " Mülâzemet ", DİA, C. 31, İstanbul. ____________, (Aralık 1997)."Osmanlı Devleti'nde Kazaskerlik ( XVII. Yüzyıla Kadar )", Belleten, LXI/232. ____________, (1988). "Osmanlı İlmiye Mesleği Hakkında Gözlemler (XVI. XVII. Asırlar)", Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. VII-VIII, İstanbul. Kuru, Levent, (2016). Kazasker Ruznamçelerine Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli’de Kadılık Müessesesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. Ortaylı, İlber, (1979-1980)."18. Yüzyılda İlmiye Sınıfının Toplumsal Durumu Üzerine Bazı Notlar ", ODTÜ Geliştirme Dergisi, Özel Sayı. Öz, Mehmet, (2007). “Osmanlı Toplumu”, DİA, C. 33., İstanbul. Parlatır, İsmail, (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı yay., Ankara. Tezcan, Baki, (2012). “Karanlığı Dağıtmak: Molla Ali’nin Yaşamı ve Eserleri Işığında 17. Yüzyıl Başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda “Irk” Sitaseti”, çev. Zeynep Nevin Yelçe, Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu, Der. Baki Tezcan-Karl K. Barbir, İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul. ____________, (2009). “The Ottoman mevâlî As ‘Lords Of The Law’”, Journal Of İslamic Studie 20, Oxford University. Unan, Fahri, (2000)."Osmanlı Medreselerinde Ulemanın Sosyal Tabanı ve Bunun İlmi Performans Üzerindeki Etkisi", XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. III, Ankara. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (2014). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, TTK. yay., B. 4, Ankara. Ünal, Mehmet Ali, (2010).Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi yay., B. 8, Isparta. _______________, (2014). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Fakülte Kitabevi yay., Isparta. Yılmaz, Coşkun, (1999). “Siyasetnameler ve Osmanlılarda Sosyal Tabakalaşma”, Osmanlı, C.4, Yeni Türkiye Yay., Ankara. Zilfi, Madeline C., (2008). Dindarlık Siyaseti, Osmanlı Uleması (Klasik Dönem Sonrası), Çev. Mehmet Faruk Özçınar, Birleşik yay., Ankara.