Bağımsızlık Dönemi Kazak Edebiyatında Jeltoksan Ayaklanması

Yıl 2021, Sayı: 34, 309 - 327, 19.05.2021

Gülmira Ospanova

https://doi.org/10.20427/turkiyat.815150

Öz

Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla birlikte yaşamın her alanında olduğu gibi edebiyatta da yenilikler yer almaya başlamıştır. Bu yeniliklerin önemli bir kısmı, daha önce sıkı rejimin dile getirilmesini yasakladığı veya çarpıtarak gösterdiği birçok konunun araştırılarak gün ışığına çıkarılmasıyla ilgilidir. Bu konulardan biri de, tarihe Jeltoksan Ayaklanması adıyla geçen, 1986 yılının Jeltoksan (Aralık) ayında totaliter rejime karşı haklı düşünce ve taleplerini dile getirmek üzere barışçıl yürüyüşe çıkan binlerce Kazak gencinin acımasızca bastırılmasıyla kanlı bir şekilde sonuçlanan özgürlük mücadelesi olmuştur.
Çalışmada, Kazakistan’ın bağımsızlığını ilan ettiği 1991 yılından sonra yazılan, Jeltoksan Ayaklanmasının doğrudan işlendiği veya dolaylı bir şekilde değinildiği bazı roman, hikâye, şiir, poem ve tiyatro eserleri üzerinde durulmuştur. Eserlere bakıldığında konunun Kazak yazar ve şairleri tarafından çeşitli yönleriyle ele alınarak değerlendirildiği görülmektedir. Ayrıca bu dönemde yazılan edebî eserlerde göze çarpan bağımsız ve özgür düşünmenin verdiği rahatlık, yeni soluk ve üslubun yanı sıra bu eserlerin birer çağdaş millî edebiyat örneği oluşu dikkat çekicidir.
Çalışmada edebî eserlerin dışında, Jeltoksan’a katılan kişileri ve ayaklanmayı belgelerle anlatan bazı kitaplar da yazarlarıyla birlikte zikredilmiştir.
Bu çalışmayla, Kazakistan dışındaki Türk Dünyasında yeterince bilinmeyen Jeltoksan Ayaklanması ve önemine bir kez daha dikkat çekilmesi, bu konuda Kazak Türkçesiyle yazılan edebî eserlerin gerek lehçeler arası çevirilerine gerek bilimsel olarak araştırılmasına zemin hazırlanması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kazak Edebiyatı, Jeltoksan Ayaklanması, bağımsızlık mücadelesi, bağımsız Kazakistan

The Jeltoksan Riot in the Kazakh Literature of the Independence Period

Öz

Innovations started to take place in literature as in all areas of life upon the collapse of the Soviet Union. A significant part of these innovations is related to investigating and shedding light on many issues that the strict regime had previously prohibited or distorted. One of these issues was the struggle for freedom which was known in history as the Jeltoksan Riot, and ended in a bloody way due to the brutal suppression of thousands of Kazakh young people who went on a peaceful march against the totalitarian regime in December 1986 to express their righteous thoughts and demands.
In the study, some novels, stories, poems and plays written after the independence of Kazakhstan in 1991 and directly or indirectly mentioning of the Jeltoksan Riot are analyzed. When the works are taken into consideration, it is seen that the subject is evaluated by Kazakh writers and poets from various aspects. In addition, it is remarkable that these works stand out as examples of contemporary national literature in addition to reflecting the comfort of thinking freely and having a new style of independent and free thinking.
Apart from the literary works, some books describing with documents the people who participated in Jeltoksan and the riot have also been mentioned in the study.
The aim of this study is to draw attention to the Jeltoksan Riot, which is not sufficiently known in the Turkic World outside Kazakhstan, and its importance once again, and to prepare the ground for both inter-dialect translations and scientific research of literary works written in Kazakh Turkish.

Anahtar Kelimeler

Kazakh literature, Jeltoksan Riot, independence struggle, independent Kazakhstan

Kaynakça

• Asqarova, A. Ş. ve Bayaziytov, B. B. (2015). Täwelsizdik Jıldarındağı Qazaq Romanı. Gazi Türkiyat, 17, 147-155.
• Baltabayeva, G. S. (2010). Täwelsizdik Kezeŋindegi Qazaq Prozasınıŋ Körkemdik Älemi (Povester men Äŋgimeler). Aftoreferat (Doktora Tez Özeti). Qazaq Memlekettik Qızdar Pedagogikalıq Universiteti, Almatı.
• Başaran, D. (2017). Jeltoksan Ayaklanması ve Bu Ayaklanmanın Kazakistan’ın Bağımsızlığındaki Rolü. Ankasam Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1 (1), 57-88.
• İbragim, D. (2013). Kazak Hikâyeciliğine Genel Bir Bakış. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 50, Erzurum, 157-174.
• Qazaq Ädebiyetiniñ Tariyxı. Täwelsizdik Kezeñi (1991-2001) (C. 10) (2006). Almatı: QazAqparat.