Mareşal Fevzi Çakmak’ın Vefatının Türk Basınına Yansıması ve Radyoevi Hadisesi

Yıl 2021, Sayı: 35, 125 - 154, 10.12.2021

Hacı Veli Gök

https://doi.org/10.20427/turkiyat.873389

Öz

Millî Mücadelenin önemli isimleri arasında yer alan Mareşal Fevzi Çakmak, gerek Osmanlı Devleti gerekse Türkiye Cumhuriyeti döneminde ordu içerisinde çok önemli vazifeler ifa etmiştir. Uzun yıllar başarılı hizmetlerde bulunduktan sonra 12 Ocak 1944'te Genelkurmay Başkanı iken ordudan emekli olmuştur. 1946’da milletvekili seçilerek siyaset sahnesine atılan Mareşal, Demokrat Parti safında bağımsız aday olarak İstanbul Milletvekili sıfatıyla Meclise girmiştir. Daha sonra 1948’de Millet Partisi'nin Fahri Başkanlığını kabul ederek çalışmalarını burada sürdüren Çakmak, 10 Nisan 1950'de vefat etmiştir. Vefatının ardından cenaze merasiminde çıkan karışıklıklar sebebiyle resmi tören düzenlenememiştir. Bunun üzerine, Çakmak'ın tabutu top arabası yerine büyük bir kalabalık tarafından eller üzerinde taşınarak Eyüp Sultan Mezarlığında son yolculuğuna uğurlanmıştır. Mareşalin vefatından sonra ülke genelinde yas günü ilan edilmemiştir. Hükûmetin, Çakmak’ın vefatından sonraki sürece gereken önemi göstermediği ve radyoların müzik yayını başta olmak üzere normal yayın akışlarına devam ettikleri gibi iddialar nedeniyle çeşitli hadiseler meydana gelmiştir. Çalışmada başta Cumhuriyet Arşivi olmak üzere dönemin süreli yayınları taranarak sağlıklı bir sonuca ulaşılması hedeflenmiştir. Bunun yanında elde edilen bilgi ve belgeler telif ve tetkik eserlerle desteklenerek çalışmada bütünlük sağlanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda ağırlıklı olarak birinci el kaynaklardan elde edilen veriler Mareşal Fevzi Çakmak’ın vefatı ve radyoevi hadisesi ile ilgili ayrıntılı bilgi edinilmesini sağlamıştır. Ayrıca bu çalışma, dönem hükümetinin ve basınının Çakmak’ın vefatına, cenaze törenine ve törende çıkan hadiselere bakış açısının her yönü ile ortaya konulmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Fevzi Çakmak, Mareşal, cenaze merasimi, Radyoevi, Genelkurmay Başkanlığı

The Reflection of Marshal Fevzi Çakmak’s Death on the Turkish Press and the Radio House Incident

Öz

One of the important figures of the National Struggle, Marshal Fevzi Cakmak performed important duties in the army both in the Ottoman and in Turkish Republic eras. After serving successfully for many years, he retired from the army as the Chief of General Staff on January 12, 1944. Subsequently, he entered the political scene as an independent candidate for the Democrat Party and was elected Member of Parliament for Istanbul in 1946. Çakmak, who later accepted the Honorary Presidency of the Nation Party in 1948 and continued his work there, passed away on April 10, 1950. After his death, no official ceremony was held due to confusion with regard to the funeral ceremony. Thus, Çakmak’s coffin instead of being carried on a cannon cart, was led to his last journey in Eyüp Sultan Cemetery on hands of a large crowd. After the Marshal's death, no official mourning was declared across the country. Various incidents occurred due to the allegations that the government did not show the necessary respect to Çakmak's death and that the radio channels continued their regular broadcast streams, especially the music broadcast. As a result of the events, many people were detained and a judicial process was initiated against them. This study, utilizes contemporary periodical publications stored in the Republican Archives, analyzed and contrasted with the findings of modern scholarship. Finally, based on information with regard to the death and the broadcasting of the funeral rites of Marshal Fevzi Çakmak, the paper aims to discuss the contrast between the governmental and journalistic perspectives versus the people’s reaction.

Anahtar Kelimeler

Fevzi Çakmak, Marshal, Funeral, Radio House, Chief of General Staff

Kaynakça

• Anadol, C. ve Uzun, E. (2001). Büyük Türk Mareşali Fevzi Çakmak. İstanbul: Kuvayı Milliye Yayınları.
• Balcıoğlu, A. R. (1977). Fevzi Çakmak. İstanbul: Toker Yayınları.
• Baycan, N. (1989). Fevzi Çakmak. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 5(16), 178-206.
• Çiftçi, A. (2019). Mareşal Fevzi Çakmak’ın 1946-1950 Yılları Arasındaki Siyasal Faaliyetleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 967-985.
• Ebediyete İntikalinin 46’ncı Yıldönümünde Mareşal Fevzi Çakmak. (1996). İstanbul: Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları.
• Engin, V. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarihi Devamlılık. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Hacıfettahoğlu, M. (2015). Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi Siyasal Rejim ve Anayasal Düzen (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Haytaoğlu, E. (1999). Mareşal Fevzi Çakmak’ın Siyasi Hayatı ve Ölümü (1876-1950). Türk Yurdu Dergisi, 19(147), 31-50.
• Koloğlu, O. (2002). Mareşal Fevzi Çakmak Atatürk'ün Genelkurmay Başkanı. Popüler Tarih Dergisi, (20), 44-51.
• Külçe, S. (1953). Mareşal Fevzi Çakmak Askeri Hususi Hayatı. İzmir: Cumhuriyet Matbaası.
• Levent, R. (2013). Askeri Üst Komuta Kademesinin Siyaset Üzerindeki Etkisi: Kazım Karabekir ve Fevzi Çakmak Örneği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Özçelik, A. (1993). Çakmak, Fevzi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 8, ss. 190-192).
• Topçu, S. (2017). Mareşal Fevzi Çakmak. İstanbul: Halk Kitapevi.
• Ural, S. ve Hangül, N. (2018). Kazım Karabekir’in Vefatının Türk Basınındaki Akisleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (61), 273-285.
• Urhal, Ö. (1997). Mareşal Fevzi Çakmak'ın Hayatı, Askeri ve Siyasi Faaliyetleri (1876-1950) (Basılmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yılmaz, V. (2006). Fevzi Çakmak. İstanbul: Kastaş Yayınevi.