HALKBİLİMSEL METAETİK KURAM İLE KAZAK ABDAL TAŞLAMALARINDA KÜLTÜREL ERGONOMİ ÇERÇEVESİNDE ETİK KODLAR

Yıl 2022, Sayı: 37, 143 - 168, 27.12.2022

Sacide Çobanoğlu

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1145210

Öz

Kültürel ergonomi; bir toplumun sosyo-kültürel kodlarına bağlı olarak yapılanan kültür yasasının farklı kültürel bağlamlarda sürdürülebilir bir şekilde insana uyumlaştırılma sürecidir. Türk toplumları kültür yasasını ortaya koymuş, kültürel ergonomik yapısını tamamlamış toplumlardır. Fakat günümüzde kaydedilen teknolojik gelişmelerin olumsuz bir getirisi olarak etik değerlerimizin yitirildiği görülmektedir. Etik problemlerimizin çözümünde halk felsefemizden yola çıkarak kültürel etik kodlarımızla yapılandırdığımız, kültürel ergonomimize uygun çözümler ortaya koymamız bir gerekliliktir. Bu düşüncelerimiz doğrultusunda Halkbilimsel Metaetik Kuramı ortaya koymuş ve kuramın çalışma yöntemi Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemini geliştirmiş bulunmaktayız.
Halk edebiyatı eserleri, Türk halk felsefesinin, etik kodlar dahilinde kültürel ergonomiye uygun olarak yansıtıldığı, etik değerlerimizin güncellenmesinde bize fayda sağlayacak kültürel ürünlerimizdir. Bu sebeple çalışma evrenimiz olarak; Âşık tarzı şiir geleneğinin önemli temsilcilerinden Kazak Abdal’ın, olumsuz etik eylemleri dile getirerek olumlu etik değerlere dikkat çektiği Beğenmez redifli taşlamasını seçmiş bulunmaktayız.
Çalışmamızın konusu, Halkbilimsel Metaetik Kuram’ın inceleme yöntemi Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemi ile Kazak Abdal’ın beğenmez redifli taşlamasındaki etik anlayışı, etik kodlar dahilinde belirlemek ve âşığın olumsuz etik eylemlerle çağrıştırdığı olumlu etik değerlerin Türk halk felsefesindeki yerini ortaya koymaktır. Çalışmamız, âşık tarzı şiir geleneğinde, kültürel ergonomiye uygun olarak yapılanmış halk felsefesini belirlemek noktasında yeni bir bakış açısı ortaya koymak amacını taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Metaetik, Kültürel ergonomi, Etik kod, Etik değerler, Kuram, Metaethics, cultural ergonomics, ethical code, ethical values, theory.

The Ethical Codes of Kazakh Abdal’s Satire according to the Cultural Ergonomics of the Metaetics Theory of Folklore

Öz

Cultural ergonomics refers to the process of individual adaptation of cultural codes, constructed according to a society's socio-cultural norms, within diverse cultural contexts. Turkish societies are examples of societies that have fully realized their cultural ergonomic structure and have disclosed the law of culture.
However, it is clear that today our ethical principles have eroded as a result of harmful technical advancements. Thus, it is imperative to develop answers to our ethical issues compatible to our cultural ergonomics, which is based on our folk philosophy and is organized with our cultural ethical norms. In accordance with these ideas, we developed the Folklore Justification Metaethic Analysis Method, a method for studying the Metaethic Theory of Folklor. Therefore, we chose the satire “Do not like” by Kazak Abdal, one of the major figures in the history of minstrel poetry. In this work, Kazak Abdal highlights ethical virtues through the description of immoral behaviour.
This paper will examine based on the Metaethics Theory of Folklore, Folklore Justification, Metaethics Analysis Method, and Metaethics Analysis of Folklore, Kazak Abdal's ethical codes in satire of disliked redif (tail rhymes) to analyze the place of his positive ethical values associated with negative ethical actions in Turkish folk philosophy. Our research intends to provide a fresh viewpoint on the folk philosophy that has been built around cultural ergonomics in the minstrel poetry tradition.

Anahtar Kelimeler

Metaethics, cultural ergonomics, ethical code, ethical values, theory.

Kaynakça

• Asa, B. A. (1996). Kitle İletişiminde Çözümleme Yöntemleri (M. Barkan, U. Demiray ve N. Bayram, Çev.), Eskişehir: Etam A.Ş.
• Ashkanasy, N. M., Falkus, S. ve Callan, V. J. (2000). Predictors of Ethical Code Use and Ethical Tolerance in the Public Sector. Journal of Business Ethics, (25), 237-253.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Çobanoğlu, S. (2021a). Halkbilimi Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin Halk Felsefesi ve Metaetiksel Çözümlemesi: İnceleme (Basılmamış Doktora Tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, C. 1, s. I- 814.
• Çobanoğlu, S. (2021b). Halkbilimi Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nin Halk Felsefesi ve Metaetiksel Çözümlemesi: İnceleme (Basılmamış Doktora Tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, C. 2, s. 814-1771.
• Çobanoğlu, S. (2022a). Halkbilimsel Metaetik Kuram ile ‘Kendini Övmek ve Kibirli Olmak Olumsuz Etik Değerleri’nin Halkbilimsel Temellendirmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(30), 168-192.
• Çobanoğlu, S. (2022b). Halkbilimsel Metaetik Kuram Bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri’nde ‘Söz Vermek Verdiği Sözü Tutmak’ Olumlu Etik Değeri’nin Mitolojik Arka Planı. İ. Gümüş (Ed.), Mitoloji Araştırmaları III içinde, (ss. 31-68). Pradigma Akademi.
• Çobanoğlu, S. (2022c). Kültürel Ergonomi ve Dede Korkut Etik Kodu’nun Evrenselliği Üzerine Tespitler. Çankırı Karatekin Üniversitesi I. Uluslararası Türkiyat Kongresi Bildiri Kitapçığı, (8-10 Haziran 2022) içinde (ss. 786-798).
• Çobanoğlu, S. (2022d). Halkbilimi ve Metaverse Yeni Dünyaların Beşiğinde. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çobanoğlu, S. (2022e). Halkbilimsel Metaetik Kuram ile ‘Husumet Oluşturmak’ ve ‘İftira Atmak’ Olumsuz Etik Değerleri’nin Çözümlemesi. Folklor/Edebiyat, (110), 347-370.
• Çobanoğlu, S. (2022f). Halkbilimsel Metaetik Kuram ve Türk Halk Felsefesinde ‘Sarhoş Olmak Olumsuz Etik Değeri’nin Dede Korkut Örneklemi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 130(256), 195-216.
• Çobanoğlu, S. (2022). Halkbilimsel Metaetik Kuram ile Kazak Abdal Taşlamalarında Olumsuz Etik Eylemlerle Çağrıştırılan Olumlu Etik Değerlerin Çözümlenmesi. Kapadokya Üniversitesi (28-29 Temmuz 2022) Âşık Sanatı Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı içinde (ss. 53-55). Nevşehir.
• Hume, D. (1976). İnsanı Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma (O. Aruoba, Çev.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, M. (2010). The Culture At Work: Cultural Ergonomics. Ergonomics, 38(3), 606-615.
• Karwowski, W. (2001). International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors. London and New York: Taylor and Francis.
• Kına, F, B. (2019). İnsan Doğası Ve Ahlakın Yapaylığı: ‘Arıların Masalı’. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (63), 619-625.
• Kuşeyrî, A. (2012). Kuşeyri Risâlesi, (S. Uludağ, Hz.). İstanbul: Dergâh Yay.
• Mandeville, B. (1988). The Fable of the Bees: or Private Vices, Publick Benefits (C. I - II) (F. B. Kaye, Ed.). Indianapolis: Liberty Fund.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. (2015). Mesnevî-i Ma’nevî (D. Örs ve H. Kırlangıç, Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Montaigne, (1999). Denemeler (S. Eyuboğlu, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Nietzsche, F. (2013). Tan Kızıllığı Ahlaksal Önyargılar Üzerine Düşünceler (Ö. Saatçi, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Rousseau, J, J. (2019). Narsist, (A. Kadir Paksoy, Çev.). İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Schopenhauer, A. (2017). Yaşam Bilgeliği Üzerine Aforizmalar (M. Tüzel, Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Sever, M. (2004). Türk Halk Şiiri. Ankara: Kurmay Yayınları.
• Smith-Jackson, T. L., Resnick, M. L. ve Johnson, K. T. (Ed.). (2014). Cultural Ergonomics, Theory, Methods and Applications. CRS Press, Taylor and Francis Group.
• Stevense, B. (1994). An Analysis of Corporate Ethical Code Studies: “Where do We Go From Here?”. Journal of Business Ethics, (13), 63-69.
• Yazır, E. H. (1979a). Hak Dini Kur’an Dili (3. Cilt: En’am Suresi). İstanbul: Eser Neşriyat.
• Yazır, E. H. (1979b). Hak Dini Kur’an Dili (6. Cilt: Zümer Suresi). İstanbul: Eser Neşriyat.
• Yunus Emre. (2013). Nasihatler Kitabı (Risâletü’n Nushiyye) (Z. Avşar, Haz.). Ankara: Sistem Ofset.