ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE SES SEMBOLİK UNSURLAR

Yıl 2023, Sayı: 38, 59 - 84, 16.05.2023

Osman Akteker

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1206496

Öz

Ses sembolizmi hipotezi, ses ve anlam arasında sistematik bir ilişki olduğu varsayımına dayanmaktadır. Bu hipotez, Platon’un ses sembolizminin ilk eleştirel çalışması sayılan Kratylos adlı eserinden bu yana felsefe, dil bilimi ve psikoloji başta olmak üzere birçok disipline konu olmuştur. Ses sembolizmi hipotezi, konvansiyonalizm ve natüralizm akımlarının başlıca uğraşı olmuştur. Sözcüğün biçimiyle anlamı arasında bir bağlantı olduğunu iddia eden görüşe natüralizm; sözcükleri uzlaşımsal kabul edip ses-anlam korelasyonunu reddeden görüşe ise konvansiyonalizm denir. Ses sembolizminin tarihi, bu iki karşıt görüşün çetin mücadelesine sahne olmuştur.
Bu çalışma, artsüremli bir bakış açısıyla Eski Anadolu Türkçesindeki ses sembolik unsurları saptamayı amaçlamaktadır. Artsüremli çalışmalar, biçim-anlam korelasyonunun tarihi süreçteki evrimine ışık tutması bakımından ses sembolizmi için önemlidir. Çalışma, ses sembolizminin tarihini ve tipolojisini ele aldıktan sonra ses sembolizmini bir sözcük türetme yöntemi olarak gören yeni bir yaklaşım önermektedir. Bu yeni yaklaşım; ses sembolizminin tipolojisini kavram sesleri, ses kümeleri, yansımalar ve ünlemler ile sınırlandırmaktadır. Çalışmanın inceleme bölümünde ise Eski Anadolu Türkçesindeki ses sembolik unsurlar, taranan eserlerden elde edilen verilerle örneklendirilmiştir.
Anahtar kelimeler: Ses sembolizmi, Eski Anadolu Türkçesi, yansımalar, ünlemler, kavram sesleri.

Anahtar Kelimeler

Ses sembolizmi, Eski Anadolu Türkçesi, yansımalar, ünlemler, kavram sesleri

Sound Symbolic Elements in Old Anatolian Turkish

Öz

The premise underlying the sound symbolism theory is that there is a non-arbitrary connection between speech sounds and meaning. Since Kratylos' work regarded as the first critical examination of Plato's sound symbolism, sound symbolism has been the focus of numerous academic fields, particularly philosophy, linguistics, and psychology. The fundamental preoccupation of the conventionalism and naturalism movements has been the sound symbolism theory. Conventionalism denies the idea that a word's form and meaning are related, contrary to naturalism. These two opposing viewpoints have engaged in a vigorous debate throughout the history of sound symbolism.
From a diachronic standpoint, this work has identified the sound-symbolic components of Old Anatolian Turkish. Sound symbolism relies on diachronic research to illuminate the development of the relationship between form and meaning throughout history. The paper taking into account the history and typology of sound symbolism, suggests a novel strategy that takes sound symbolism into account as a way of morphological derivation. The typology of sound symbolism is constrained in this new method to ideophones, phonesthemes, onomatopoeic words, and interjections. The Old Anatolian Turkish sound-symbolic components were sampled using the information from the research in the study's result section.

Anahtar Kelimeler

Sound symbolism, Old Anatolian Turkish, Onomatopeic Words, interjections, ideophones

Kaynakça

• Akdoğan, Y. ve Kutsal, N. (2019). İskendernâme. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Altınörs, A. (2016). İdealar ve Dil Bağlamında Locke ile Leibniz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Aristoteles. (2018). Yorum Üzerine. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ateş, A. (1954). Vesīletü’n-Necāt. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ay, D. A. (2017). Ses Sembolizmi ve Ses-Anlam Uyumunun Farklı Bir Sınıflandırma Denemesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57(57), 17-27.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayraktar, N. (2014). Dil Bilimi. Ankara: Nobel.
• Biltekin, H. (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Bozkurt, F. (1995). Türkiye Türkçesi. İstanbul: Cem.
• Cemiloğlu, İ. (2000). 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiyā Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Chomsky, N. (2009). Bilgi Sorunları ve Dil. İstanbul: bgst Yayınları.
• Chomsky, N. (2020). Biz Ne Tür Yaratıklarız. İstanbul: bgst Yayınları.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2014). Türk Dili. Ankara: Grafiker.
• Dilçin, C. (1991). Sühey ü Nev-Bahār. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Doke, C. (1935). Bantu Linguistic Terminology. Londra: Longmans Green.
• Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut Kitabı-1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gencan, T. N. (1982). Dilbilgisi. İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Hinton, L., J. Nichols ve J. J. Ohala (Ed.). (1994). Sound Symbolism. Cambridge: Cambridge University Press.
• Jendraschek, G. (2001). Semantic and Structural Properties of Turkish Ideophones. Turkic Languages, 5, 88-103.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ.
• Kırmıt, D. (2017). Hamzanāme (53. Cilt, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi) Gramer İncelemesi- Transkripsiyonlu Metin-Sözlük-İndeks (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kahramanmaraş.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Köhler, W. (1992). Gestalt Psychlogy. New York: Liveright.
• Leibniz, G. W. (2021). Anlama Yetisi Üzerine Yeni Denemeler. Ankara: Fol.
• Liu, N.F., Levow, G. ve Smith, N.A. (2018). Discovering Phonesthemes with Sparse Regularization. Proceedings of the Second Workshop on Subword/Character Level Models içinde (ss. 49-54). New Orleans: Association for Computational Linguistics.
• Locke, J. (2020). İnsan Anlığı Üzerine Bir Denem. Ankara: Serbest Kitaplar.
• Magnus, M. (2013). The Oxford Handbook of the History of Linguistics (K. Allan, Ed.). Oxford: Oxford Unıversity Press.
• Mansuroğlu, M. (1947). Anadolu Türkçesi (XIII. Asır) Dehhani ve Manzumeleri (Sayı 2). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Mezunları Cemiyeti Yayını.
• Mansuroğlu, M. (1956). Çarhnama. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ohala, J. J. (1997). Sound Symbolism. Proceedings of the 4th Seoul International Conference on Linguistics (SICOL) 11-15 August içinde (ss. 98-103). Seoul, South Korea: Linguistic Society of Korea.
• Özmen, M. (2001). Ahmed-i Dā'i Dīvānı I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Perrot, J. (2006). Dilbilim. Ankara: Dost.
• Platon. (2018). Kratylos (C. Karakaya, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Ramachandran, V.S. ve Hubbard, E.M. (2001). Synaesthesia-A Window Into Perception, Thought and Language. Journal of Consciousness Studies, 8(12), 3-34.
• Saussure, F. D. (1998). Genel Dilbilim Dersleri (B. Vardar, Çev.). İstanbul: Multilingual.
• Taş, İ. (2017). Yûsuf ve Zelîhâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tatcı, M. (1990). Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Toparlı, R. ve Yücel, D. (2018). İlm-i Sarf-ı Türkî Süleyman Hüsnü Paşa (Türkçe Yapı Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk, V., Doğan, Ş. ve Şerifoğlu, Y. (2013). Eski Anadolu Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit.
• Türkay, K. (2018). Halit Ziya Bey Kavâid-i Lisân-ı Türkî (Türkçenin Dil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Wittgenstein, L. (2016). Tractatus Logico-Philosophicus (O. Aruoba, Çev.). İstanbul: Metis.
• Wittgenstein, L. (2017). Felsefi Soruşturmalar (H. Barışcan Çev.). İstanbul: Metis.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa Garipnâme (Tıpkıbasım, Karşılaştırmalı Metin ve Aktarma) I/1. İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• Yavuz, K. (2007). Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-Nāme) Metin ve Aktarma. Kırşehir: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Zülfikar, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler inceleme-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.