Çaka Bey and His Conquests as Reflected in the Oral Culture of Urla’s Özbek Village

Yıl 2023, Sayı: 39, 35 - 57, 07.12.2023

Mehmet Işık

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1245026

Öz

Özbek village, which acknowledges Emir Çaka Bey, the first conqueror of İzmir, as its founder, is one of the oldest Turkish villages in Anatolia. As, Çaka Bey therefore, is ingrained in the collective memory of the people of the Özbek village collecting and analyzing it could contribute to the understanding of the process of Turkish settlement in Western Anatolia. This study based on the methodology of oral history analyses data from interviews with elderly members of the community with regard to Çaka Bey. Orality traces the migration of the ambitious and clever commander, Çaka Bey with his tribe from Central Asia; his dream of Danişment Gazi who directed him to start his attacks in the sea; his capture by the Byzantines in one of his skirmishes; and his return to action after spending sometime as hostage in the Byzantine palace; the construction of ships in an area nera the village which is still called Gemi Yatağı (the Shipwreck); his defeating the byzantine fleet and the conquest of many places; and the birth of his son named Özbey or Özbek, from his marriage to a local woman. The memories entrenched in local imagination of the people of the Özbek village about Çaka Bey could be important in the research on the history of Smyrna.

Anahtar Kelimeler

Caka Bey, Byzantium, oral history, Turkish fleet, Urla, Özbek village

Proje Numarası

Proje kapsamında değil. Sadece Türk Tarih Kurumu'nun düzenlediği sempozyumda sunulmuştur.

URLA ÖZBEK KÖYÜ SÖZLÜ KÜLTÜRÜNDE EMİR ÇAKA BEY VE FETİHLERİ

Öz

İzmir’in ilk fatihi Emir Çaka Bey’i kurucusu olarak kabul eden Özbek, Anadolu’nun en eski Türk köylerinden biridir. Dolayısıyla, Özbek köyü halkının belleğinde Çaka Bey’in yeri vardır. Buna ilişkin anlatıların derlenmesi ve aktarılması, Türklerin Batı Anadolu’ya yerleşme sürecinin anlaşılmasına katkı sunacaktır. Bir sözlü tarih çalışması olarak tasarlanan bu makalede, Özbek köyü ileri gelenleriyle yapılan görüşmeler ele alınmış ve Emir Çaka Bey’e ilişkin verilerin analizi gerçekleştirilmiştir. Buna göre Özbek köyülülerinin anlatılarında Emir Çaka Bey şu şekilde yer bulmuştur: Çaka aşiretiyle birlikte Orta Asya’dan göç ederek Anadolu’ya gelmiş; çok hırslı ve zeki bir komutan, rüyasında gördüğü Danişment Gazi’nin kendisini yönlendirmesiyle denizlere doğru seferlere başlamış; Bizanslılarla yaptığı bir savaşta yaralanarak esir düşmüş; bir süre Bizans sarayında kaldıktan sonra esaretten kurtularak yeniden boyunun başına dönmüş; Özbek köyü yakınlarına gelerek halen Gemi Yatağı adıyla bilinen bölgede gemi yapımı işine başlamış; kurduğu donanmayla Bizanslıları yenerek birçok yeri fethetmiş; aynı köyden evlendiği bir bir kadından Özbey ya da Özbek adında bir erkek çocuğuna sahip olmuştur. Halk muhayyilesinde yer bulan bu anlatılar, İzmir tarihine ilişkin yapılacak araştırmalarda yerel rivayetlerin de göz önüne alınması gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Çaka Bey, Bizans, sözlü tarih, Türk Donanması, Urla, Özbek köyü

Destekleyen Kurum

Türk Tarih Kurumu

Proje Numarası

Proje kapsamında değil. Sadece Türk Tarih Kurumu'nun düzenlediği sempozyumda sunulmuştur.

Teşekkür

Çakabey hakkında bir sempozyum düzenleyerek bu araştırmanın hazırlanmasına ve sunumuna katkı sağlayan Türk Tarih Kurumu'na ve bilgilerini bizlerle paylaşan Özbek Köyü halkına teşekkürlerimizi sunarız.

Kaynakça

• Ayönü, Y. (2009). İzmir'de Türk Hâkimiyetinin Başlaması. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, IX(1), 1-8.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I. MEB Yayınları.
• Baum, W. K. (1977). Transcribing and Editing Oral History. Rowman Altamira.
• Baykara, T. (1990). Çeşme Kalesi. Belleten, 54(210), 603-630.
• Boran, B. (1992). Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki. Sarmal Yayınevi.
• Bostan, İ. ve Özbaran, S. (2009). Giriş. İ. Bostan ve S. Özbaran (Ed.), Türk Denizcilik Tarihi içinde (ss.11-16). Deniz Kuvvetleri Basım Evi.
• Caunce, S. (2011). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi (B. B. Can ve A. Yalçınkaya, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Chandler, R. (1971). Travels in Asia Minor, 1764-1765. British Museum.
• Daş, M. (2009). Türklerin Bizans ve Venedik’le Denizlerdeki İlişki ve Mücadeleleri (XI-XIV. Yüzyıllar). İ. Bostan ve S. Özbaran (Ed.), Türk Denizcilik Tarihi içinde (ss. 49-61). Deniz Kuvvetleri Basım Evi.
• Gencer, A. İ. (1997). Türk Denizcilik Araştırmaları. Marmara Yayınları.
• Geyikoğlu, H. (2003). Selçuklular’ın Deniz Politikası ve Denizcilik Faaliyetleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10(22), 251-267.
• Gordlevski, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti (A. Yaran, Çev.). Onur Yayınları.
• Gül, M. ve Balcıoğlu, M. (1990). Anadolu Selçuklularında Denizcilik Faaliyetleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 57-64.
• Hatipoğlu, H. N. (2005). Orta Çağda Akdeniz’de Deniz Güçlerinin İncelenmesi: Anadolu’da İlk Türk Denizciliği (Umur Bey’in Epir Harekatı). Deniz Kuvvetleri Basım Evi.
• Hoffman, A. M. (1996). Oral History: How and Why It was Born. D. K. Dunaway and W. K. Baum (Ed.), Oral history: An Interdisciplinary Anthology içinde (ss. 87- 93). Altamira Press.
• Işık, M. ve Eşitti, Ş. (2013). Özbek Köyü Taş Ocağı Eyleminin, Habermas’ın Kamusal Alan Kavramlaştırması Bağlamında Değerlendirilmesi. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 21-42.
• İlgürel, M. (1994). Çaka Bey. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. VIII; ss.186-188). Türkiye Diyanet Vakfı.
• İnalcık, H. (2013). İzmir’i Fetheden Bizansı Titreten Türk Çaka Bey. NTV Tarih Dergisi, (48), 51-54.
• Kadıoğlu, M. (2016). Türk Denizcilik Tarihi. E-Pub Kitap.
• Kafesoğlu, İ. (1973). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1984). Selçuklu Çağındaki İzmir Türk Beyi’nin Adı: Çaka mı, Çağa mı, Çakan mı?. DÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (34), 55-60.
• Keleş, H., Şahin, M., Aktaş, Ö. ve Erol, N. (2013). Tarih Öğretmen Adaylarının Türk Denizcilik Tarihi ile İlgili Olayların Önemine İlişkin Düşünceleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(4), 1575-1592.
• Komnena, A. (1996). Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası. İnkılap Kitabevi.
• Kurat, A. N. (1966). Çaka Bey: İzmir ve Civarındaki Adaların İlk Türk Beyi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kurat, A. N. (1972). IV–XV. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyinde Türk Kavimleri ve Devletleri. Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Kuşçu, A. ve Erdem, D. (2002). Türkiye Selçuklularında Ordu ve Donanma. Türkler içinde (C. VII; ss. 176-188). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (2000). XV ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Merçil, E. (2006). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Merçil, E. (2007). Gazneliler Devleti Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Merçil, E. (2009). Selçuklular Döneminde Türk Denizcilik Faaliyetleri. İ. Bostan ve S. Özbaran (Ed), Türk Denizcilik Tarihi içinde (ss. 21-31). Deniz Kuvvetleri Basım Evi.
• Milioris, N. E. (2002). 1922 Öncesinde Urla (T. Caymaz, Çev.). Urla.
• Nevins, A. (1996). Reliability and Validity in Oral History. D. K. Dunaway and W. K. Baum (Ed.), Oral history: An Interdisciplinary Anthology içinde (ss. 29- 38). Altamira Press.
• Ocak, A. Y. (1994). Danişmendname. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. VIII, ss. 478-480). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Önal, M. N. ve Çelepi, M. S. (2014). Türk Halk Anlatılarında Rüya. C. Gökşen (Ed.), Prof. Dr. Ali Çelik Armağanı içinde (ss. 393-420). Akçağ Yayınevi.
• Ritchie, D. A. (Ed.). (2012). The Oxford Handbook of Oral History. Oxford University Press.
• Runciman, S. (2008). Haçlı Seferleri Tarihi - I. Cilt (F. Işıltan, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sevim, A. (1988). Anadolu’nun Fethi: Selçuklular Dönemi (Baslangıçtan 1086'ya Kadar). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sevim, A. ve Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. Türk Tarih Kurumu.
• Sitton, T., Mehaffy, G. L. ve Davis, O. L. (2011). Oral History: A Guide for Teachers (and Others). University of Texas Press.
• Sommer, B. W. ve Quinlan, M. K. (2009). The Oral History Manual. Rowman & Littlefield.
• Tezel, H. (1973). Anadolu Türklerinin Deniz Tarihî. Kastaş Yayınları.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih (Ş. Layıkel, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. Turan Neşriyat Yurdu.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye. Turan Neşriyat Yurdu.
• Turan, O. (1980). Selçuklular ve İslamiyet. Nakışlar Yayınevi.
• Ülkekul, C. ve Can, A. H. (2007). Piri Reis'in Yaşamı, Yapıtları ve Bahriyesinden Seçmeler. Piri Reis Araştırma Merkezi.
• Yow, V. R. (2005). Recording Oral History: A Guide for the Humanities and Social Sciences. Rowman & Littlefield.
• Zonaras, I. (2008). Tarihlerin Özeti (B. Umar, Çev.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.