Yağlık Ayçiçeği (Helianthus annuus, L.) Üretiminde İşletme Büyüklük Gruplarına Göre Girdi Kullanım Etkinliğinin Analizi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 227 - 243, 23.04.2022

Arif Semerci

https://doi.org/10.30910/turkjans.903082

Öz

Bu araştırmanın amacı; Türkiye’nin Avrupa kıtasını oluşturan Trakya kesimindeki tarım işletmelerinde kuru şartlarda (rainfed conditions) yapılan yağlık ayçiçeği üretiminde işletme büyüklük gruplarına göre kullanılan fiziki üretim girdilerinin belirlenmesi, üretimde yer alan faktörlerin kaynak kullanım etkinliğinin tespit edilmesi ve ürün maliyetine etkisinin incelenmesidir. Araştırmada kullanılan veriler “Tabakalı Örnekleme Yöntemi” ile belirlenen 53 yerleşim birimindeki 571 tarım işletmesinden anket yoluyla elde edilmiştir. Araştırmada yağlık ayçiçeği üretim alanına göre işletmeler küçük (>9.9 ha), orta (10-19.99 ha) ve büyük (>20 ha) olmak üzere 3 grupta değerlendirilmiştir. İncelenen işletmelerde yağlık ayçiçeği üretiminde ortalama 1772.87 kg ha-1 verim elde edebilmek için; 3815 gr tohum, 196.43 kg kimyasal gübre, 1307.10 cc tarım ilacı, 49.46 saat işgücü, 98.12 lt mazot girdisine ihtiyaç duyulmuştur. Üretim fonksiyonu kullanılarak elde edilen yağlık ayçiçeği üretimine ilişkin denklemin belirlilik katsayısı (R2) 0.907 olup, yağlık ayçiçeği üretiminde ölçeğe azalan getiri söz konusudur (∑βi: 0.932). İşletme geneli dikkate alındığında marjinal etkinlik katsayılarına göre; yağlık ayçiçeği üretiminde tohum ve tarımsal mücadele ilacı girdilerinin (0.03) fazla kullanıldığı, gübre girdisinin optimum düzeyde (1.03), işgücü girdisinin ise optimuma yakın (0.86) düzeyde kullanıldığı anlaşılmıştır. İşletmelerin geneline göre yağlık ayçiçeği üretim maliyeti 873.29 USD ha-1 olup, en düşük maliyet 866.20 USD ha-1 ile büyük işletmelere, kg başına en düşük maliyet ise 0.48 USD ha-1 ile orta büyüklükteki işletmelere aittir. İşletmelerin geneli bağlamında yağlık ayçiçeğinin üretim değeri 1134.64 USD ha-1 olup, Brüt kar 559.74 USD ha-1, Net Kar 261.35 USD/ha olarak hesaplanmıştır. Üretim değeri ortalaması (1163.08 USD/ha), Brüt Kar değeri ortalaması (580.89 USD ha-1) ve Net Kar değeri ortalaması (289.42 USD ha-1) en yüksek işletmeler orta büyüklükteki işletmelerdir. İşletmelerin ortalaması baz alındığında brüt kar değerinin üretim değerine oranı %49.33, Nispi Kar değeri ise 1.30 olarak hesaplanmıştır. Fayda/Masraf oranı en düşük olan değer 1.25 ile büyük işletmeler, en yüksek değer ise ise 1.33 ile orta büyüklükteki işletmelere aittir. Yapılan çalışma incelenen işletmelerde girdi kullanımının etkin olmaması nedeniyle ürün maliyetinde artış, üretici gelirinde azalma olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Yağlık Ayçiçeği, Girdi Kullanımı, Etkinlik, Üretim Maliyeti, Türkiye

Destekleyen Kurum

Tarım ve Orman Bakanlığı

Proje Numarası

Tagem 08/AR-GE/6

Teşekkür

Çalışma kapsamında yer alan; “Ayçiçeği Tarımında Verimlilik ve Destekleme Politikalarının Etkinliğinin Belirlenmesi (Proje No: Tagem 08/AR-GE/6 )” isimli projeyi destekleyen Tarım ve Orman Bakanlığı’na teşekkür ederim. Anket uygulaması aşamasında sorularımızı sabırla dinleyip, içtenlikle cevaplayan; Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale ve İstanbul ili üreticilerine şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Akcay, Y., Uzunöz, M. 1999. Tarım işletmelerinde kaynak kullanımı etkinliği üzerine bir araştırma: niksar ovası örneği, Tarım ve Mühendislik Dergisi, 59: (29-38).
• Alemdar, T., Seçer, A., Demirdöğen, A., Öztornacı, B., Aykanat, S. 2014. Çukurova Bölgesinde Başlıca Tarla Ürünlerinin Üretim Maliyetleri ve Pazarlama Yapıları. GTHB Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE) (Proje No: Ç.Ü.-ZF2011BAP7). TEPGE Yayın No: 230. Haziran. Ankara. 134 s. (access: http://arastirma.tarim.gov.tr/tepge/Lists/Duyuru/Attachments/10/CukurovaBolgeBaslicaTarlaMaliyetPazarlamaYap%C4%B1.pdf).
• Bayramoğlu, Z. Göktolga, Z.G. ve Gündüz, O., 2005. Tokat İli Zile İlçesinde Yetiştirilen Bazı Önemli Tarla Ürünlerinde Fiziki Üretim Girdileri Ve Maliyet Analizleri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(2): 101-109.
• Çiçek, A., Erkan, O. 1996. Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. GOP Ün. Ziraat Fak. Yay. No:12, Ders Notları Seri No:6, Tokat, 118 s., Türkiye.
• Dalchiavon,F.C., Lorenzon, L.A., Perina, R.A., Oliveira, R.A., Santos, J.A. 2019. Economic Opportunity for Investment in Soybean and Sunflower Crop System in Mato Grosso, Brazil. Journal of Experimental Agriculture International, 29(5): 1-12 (Article no.JEAI.45695).
• Debertin, L.D. 2012. Agricultural production economics. (2.Baskı.). Pearson Education. Upper Saddle River, N.J., 427 s.USA. Düğmeci, H.Y., Çelik, Y. 2020. Konya İli Çumra İlçesinde Yağlık Ayçiçeği Üretim Maliyetinin Tespiti Üzerine Bir Araştırma. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 7(3): 682–690.
• FAO. 2020. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü. FAOSTAT. Erişim: http://www.fao.org/faostat/en/#data [Erişim tarihi:10.02.2020].
• Gujarati, D.N., Porter, D. 2014. Temel Ekonometri. Literatür Yayıncılık. (5.Basımdan Çeviri). 915 s., Istanbul, Türkiye.
• Güngör, H., Semerci, A. 1999. Tekirdağ İli Ayçiçeği Üretiminde Verimlilik Analizleri. MPM Verimlilik Dergisi, S.1999/3, s.193-202, Ankara.
• Irugu,S.D., Suhasini, K., Prabhakar, B.N. 2017. Resource Use Efficiency of Sunflower in Kurnool district of Andhra Pradesh. Research Journal of Agricultural Sciences, 8(1): 91-94.
• Heady, E.O., Dillon, J. L. 1961. Agricultural Production Functions. Iowa State Universty Press, Ames, Iowa, USA. 667 s.
• Kıral, T., Kasnakoğlu, H., Tatlıdil, F.F., Fidan, H., Gündoğmuş, E. 1999. Tarımsal Ürünler İçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve Veri Tabanı Rehberi (Cost Calculation Methodology for Agricultural Products and Database Guide). Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın No: 37, Ankara, Türkiye.
• Mobtaker, H.G., Keyhani, A., Mohammadi, A., Rafiee, S., Akram, A. 2010. Sensitivityanalysis of energy inputs for barley production in Hamedan Province of Iran. Agric Ecosyst Environ, 137(3-4):367-372.
• MousaviAvval, S.H., Rafiee, S., Jafari, A., Mohammadi, A. 2011. Econometric modeling and sensitivity analysis of costs of inputs for sunflower production in Iran. International Journal Of Applied Engineering Research, 1 (4): 759-766.
• Nategh, N.A., Banaeian, N., Gholamshahi, A., Nosrati, M. 2020. Optimization of energy, economic, and environmental indices in sunflower cultivation: A comparative analysis. Environ. Prog. & Sustainable Energy. 2020e13505. (https://doi.org/10.1002/ep.13505).
• Oguz, C., Altıntaş, Ö. 2002. Kırıkkale İlinde Çerezlik ve Yağlık Ayçiçeği Yetiştiriciliğinin Üretim Maliyeti Ve Fonksiyonel Analizi. Selçuk Ün. Ziraat Fakültesi Dergisi 16 (29): 39-47.
• Rafiee, S., Mousavi Avval, S. H., and Mohammadi, A. 2010. Modeling and sensitivity analysis of energy inputs for apple production in Iran. Energy, 35(8): 3301-3306.
• Semerci, A. 2019a.Yağlık Ayçiçeği Üretiminin Ekonomik Analizi: Kırklareli İli Örneği, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 6(4): 616–623.
• Semerci, A. 2019b. Cost Analysis of Oily Sunflower Production: the Case of Tekirdag Province, Turkey. Custos e @gronegócio on line, 15(2):167-191.
• Semerci, A., Süzer, S. 2006. Trakya’da Ayçiçeği Üreten Tarım İşletmelerinde Girdi Kullanımı ve Destekleme Politikalarının Etkinliğinin Araştırılması (Proje No: TAGEM/TA/05/02/01/002). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. 152 s., Edirne.
• Semerci, A., Durmuş, E. 2021. Analysis of Oily Sunflower Production in Turkey. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 9(1): 56-62.
• Singh, G., Singh, S., and Singh, J. 2004. Optimization of energy inputs for wheat crop in Punjab. Energy Conversion and Management, 45 (3): 453-465.
• Sonawane, K.G., Pokharkar, V.G., Nirgude, R.R. 2019. Sunflower production technology: An economic analysis. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 8(3): 2378-2382.
• TEAE. 2001. Türkiye’de Bazı Bölgeler İçin Önemli Ürünlerde Girdi Kullanımı ve Üretim Maliyetleri, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 64, Ankara.
• TOB. 2020. Dünyada Ayçiçeği. Ürün Masaları (Ayçiçeği Bülteni). Tarım ve Orman Bakanlığı. Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü. Tarım Havzaları Daire Başkanlığı. Ankara. Erişim: https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/Belgeler/ M%C4%B0LL%C4%B0%20TARIM/%C3%9Cr%C3%BCn%20Masalar%C4%B1%20%C5%9Eubat%20Ay%C4%B1%20B%C3%BClteni/Ay%C3%A7i%C3%A7e%C4%9Fi%20%C5%9Eubat%20B%C3%BClteni.pdf [Erişim tarihi: 15.06.2020].
• TÜİK. 2020. Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri. Erişim: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn= 104&locale=tr [Erişim tarihi:10.02.2020].
• Unakıtan, G.; Aydın, B. 2018. comparison of energy use efficiency and economic analysis of wheat and sunflower production in Turkey: A case study in Thrace Region. Energy 149: 279-285.
• USDA. 2020. Amerika Birleşik Devletleri Tarım ve Orman Bakanlığı. Oilcrops Year Book. Erişim: https://www.ers. usda.gov/data-products/oil-crops-yearbook/oil-crops-yearbook/ [Erişim tarihi:10.02.2020].
• Uzundumlu, A.S.; Topcu, Y. Erzurum İlinde Çerezlik Ayçiçeği Üretim Maliyeti, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(2,Ek:A): 33-40. 2012.
• Yamane, T. Elementary Sampling Theory, Taro Yamane. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-. Hall, Inc., pp.405. USA,1967.
• Yüksek, E. Adana İlinde Yağlık Ayçiçeği Üretim Faaliyetinin Ekonomik Analizi. Kahramanmaraş Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 38 s. 2019.