Determination Of Morpho-Agronomic Characteristics Of Some Dry Bean Genotypes In Central Anatolian Ecological Conditions

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 767 - 778, 24.07.2024

Ömer Sözen , Ufuk Karadavut

https://doi.org/10.30910/turkjans.1458797

Öz

This research was carried out to reveal the morpho-agronomic characteristics of some dry bean genotypes grown for dry seed production in the ecological conditions of the Central Anatolia Region. In the study carried out for two years in 2022 and 2023, 12 materials, including 7 dry bean varieties (Adabeyazı, Zirve, Zülbiye, Şahin-90, Yunus-90, Önceler-98 ve Göynük-98) and 5 dry bean genotypes (A-27, A-40, A-130, K-1044 ve K-1084), were used. In the study, phenological characteristics (50% flowering day period, 50% pod setting day period and vegetation period) and agronomic characteristics (plant height, first pod height, number of branches per plant, number of pods per plant, number of seeds per pod, number of seeds per plant, hundred seed weight and seed yield) were examined. As a result of the study, it was revealed that dry bean genotypes were significantly or very significantly affected in terms of the examined phenological and agronomic characteristics. According to the two-year averages, grain yields varied between 84.47-142.59 kg/ha. Genotypes A-27, K-1084, A-130 and K-1044 had high grain yields in both years. These results indicate that A-27, K-1084, A-130 and K-1044 genotypes are potential candidates for dry bean production in Central Anatolia Region.

Anahtar Kelimeler

Dry bean, Central Anatolian Region, Variety, Genotype, Yield

İç Anadolu Ekolojik Koşullarında Bazı Kuru Fasulye Genotiplerinin Morfo-Agronomik Özelliklerinin Belilrlenmesi

Öz

Bu araştırma, İç Anadolu Bölgesi ekolojik koşullarında kuru tane üretimi için yetiştirilen bazı kuru fasulye genotiplerinin morfo-agronomik özelliklerinin ortaya konulması amacıyla yürütülmüştür. 2022 ve 2023 yıllarında iki yıl süre ile yürütülen çalışmada araştırma enstitüleri tarafından geliştirilen 7 adet kuru fasulye çeşidi (Adabeyazı, Zirve, Zülbiye, Şahin-90, Yunus-90, Önceler-98 ve Göynük-98) ile seleksiyon yoluyla seçilerek ileri düzeye kadar getirilen 5 adet kuru fasulye genotipi (A-27, A-40, A-130, K-1044 ve K-1084) olmak üzere 12 adet materyal kullanılmıştır. Çalışmada kuru fasulye genotiplerinde %50 çiçeklenme ve bakla bağlama gün süresi (gün) ile vejetasyon süresi (gün) gibi fenolojik özellikler ile bitki boyu (cm), ilk bakla yüksekliği (cm), bitkide dal sayısı (adet), bitkide bakla sayısı (adet), baklada tane sayısı (adet), bitkide tane sayısı (adet), yüz tane ağırlığı (g) ve tane verimi (kg/da) gibi agronomik özellikler incelenmiş olup yürütülen çalışma sonucunda kuru fasulye genotiplerinin incelenen fenolojik ve agronomik özelliklerin çoğundan önemli ya da çok önemli derecede etkilendikleri ortaya konulmuştur. İki yıllık ortalamalara göre, dekara tane verimleri 84.47-142.59 kg/da arasında değişmiştir. Çalışmada yer alan tüm kuru fasulye çeşitlerini geçen A-27, K-1084, A-130 ve K-1044 genotipleri her iki yılda da yüksek tane verimine sahip olmuşlardır. Bu sonuçlar, A-27, K-1084, A-130 ve K-1044 genotiplerinin İç Anadolu Bölgesi'nde kuru fasulye üretimi için potansiyel adaylar olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kuru fasulye, İç Anadolu Bölgesi, Çeşit, Genotip, Verim

Kaynakça

• Adams, M. W. 1967. Basis on yield component compensation in crop plant with special reference to the field beans (Phaseolus vulgaris L.). Crop Science, (7): 505-510.
• Adams, M. W., Coyne, D. P., Davis, J. H. C., Graham, P. H. ve Francis, C. A. 1985. “Grain legume crops (Phaseolus vulgaris L.).” Edited by: R.J. Summer Field and E.H. Roberts. Collins Professional and Technical Books, London, 433-477 p.
• Akçin, A. 1988. Yemeklik Tane Baklagiller. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Konya. 8-43 s.
• Akdağ, C. ve Şahin, M. 1994. Tokat şartlarına uygun fasulye çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Gazi Osmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11: 101-111.
• Anlarsal, A. E., Yücel, C. ve Özveren, D. 2000. Çukurova koşullarında bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde tane verimi ve verimle ilgili özellikler ile bu özellikler arası ilişkilerin saptanması. Turkish Journal Agriculturel Forestry, 24: 19-29 s.
• Atıcı, Ö. F. 2013. Giresun İlinde Toplanan Yerel Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Genotiplerinin Bazı Bitkisel Özellikleri ile Verim ve Verim Öğelerinin Belirlenmesi. Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ordu, 78 s.
• Aydoğan, C. 2017. İleri İspir Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Hatlarında Verim ve Kalite Çalışmaları. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 96 s.
• Azkan, N. ve Yürür, N. 1987. Bazı fasulye çeşitlerinin Bursa yöresinde ikinci ürün olarak değerlendirilmesi üzerinde araştırmalar. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 6: 155-163 s.
• Barampama, Z. ve Simard, E. R. 1994. “Oligosaccharides. Antinutritional factors and protein digestibility of dry beans as affected by processing”. Journal of Food Science, 59 (4): 833-838 p.
• Baran, A. 2016. Kayseri Ekolojik Koşullarında Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Değerlendirilmesi. Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 52 s.
• Baran, İ. 2018. Bazı Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Çeşitlerinin ve Ahlat Yerel Popülasyonunun Van-Gevaş Ekolojik Koşullarında Verim ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Van, 41 s.
• Bildirici, N. ve Baran, İ. 2018. Determine of yield and yield components of some dry bean (Phaseolus vulgaris L.) varieties and Ahlat local population in Van-Gevaş ecological conditions. International Journal of Research in Agricultural and Food Sciences, 10 (1): 1-10 p.
• Bozkurt, A. 2020. Farklı Ekim Sıklıkları ve Ekim Zamanlarının Kuru Fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) Tane Verimi ve Bazı Verim Öğeleri Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, 95 s.
• Bozoğlu, H. 1995. Kuru Fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) Bazı Tarımsal Özelliklerin Genotip x Çevre İnteraksiyonu ve Kalıtım Derecelerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi, Samsun.
• Bozoğlu, H. ve Gülümser, A. 1999. Kuru Fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) Bazı Tarımsal Özelliklerin Korelasyonları ve Kalıtım Derecelerinin Belirlenmesi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt III, Çayır-Mera Yem Bitkileri ve Yemeklik Baklagiller, Adana, 360-365 s.
• Bozoğlu, H. ve Gülümser, A. 2000. Kuru fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) bazı tarımsal özelliklerin genotip çevre interaksiyonları ve stabilitelerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Turk J Agric For, 24: 211-220 p.
• Bozoğlu, H. ve Sözen, Ö. 2007. Some agronomic properties of the population of local common bean (Phaseolus vulgaris L.) collected from Artvin province. Turkish Journal of Agricultural and Forestry, 31: 327-334 p.
• Ceyhan, E., Önder, M. ve Kahraman, A. 2009. Fasulye genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 23 (49): 67-73 s.
• Çakır, G. 2019. Bazı Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Genotiplerinin Eskişehir Ekolojik Koşullarına Adaptasyonu İle Tarımsal ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 59 s.
• Çiftçi, V. ve Yılmaz, N. 1992. Van ekolojik koşullarında verimli fasulye çeşitlerinin belirlenmesi ve verim komponentlerinin tane verimine etkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1 (2): 135-146 s.
• Çiftçi, V., Şensoy, S. ve Türkmen, Ö. 2009. Van-Gevaş’ta Yaygın Olarak Yetiştirilen Yalancı Dermason Fasulye Popülasyonunun Seleksiyon Yöntemiyle Islahı. TÜBİTAK TOVAG 106O346 nolu Proje Sonuç Raporu.
• Demir, S. 2018. Hakkâri Ekolojik Koşullarında Bazı Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Van, 61 s.
• Düzdemir, O. 1998. Kuru Fasulye Genotiplerinde Verim ve Diğer Bazı Özellikler Üzerine Bir Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Düzdemir, O. ve Akdağ, C. 2001. Türkiye kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) gen kaynaklarının karakterizasyonu: II. Verim ve diğer bazı özellikleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18 (1): 101-105 s.
• Ekincialp, A. ve Şensoy, S. 2013. Van gölü havzası fasulye genotiplerinin bazı bitkisel özelliklerinin belirlenmesi. J. Agr. Sci., 23 (2): 102-111 s.
• Elkoca, E. ve Çınar. T. 2015. The adaptation agronomical and quality characteristics of some dry bean (Phaseolus vulgaris L.) cultivars and lines under Erzurum ecological conditions. Anadolu Journal of Agricultural Sciences, 30: 141-153 p.
• FAO, 2022. Gıda ve Tarım Örgütü. http://www.fao.org/statistics. Son erişim tarihi: 09.02.2024.
• Girgel, Ü., Çokkızgın, A. ve Çölkesen, M. 2018. “Bayburt koşullarında organik olarak yetiştirilen bazı yerel fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin bazı morfolojik ve agronomik özellikleri belirlenmesi üzerine bir araştırma. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknolojik Dergisi, 6 (5): 530-535 s.
• Güneş, Z. 2011. “Van-Gevaş’ta Ümitvar Bulunan Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Hatlarında Verim ve Bazı Verim Öğelerinin Belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Gürcan, B. 2022. Seleksiyon Islahı ile Seçilmiş S2 Kademesindeki Fasulye Hatlarının Verim ve Verim Öğeleri Yönünden Karşılaştırılması. Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 53 s.
• İyigün T. ve Kayan, N. 2019. Bazı fasulye genotiplerinin Eskişehir koşullarına uyum yetenekleri. Akademik Ziraat Dergisi, 8 (2): 291-300 s.
• Kacar, B. 1995, Toprak Analizleri. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri: III. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, No: 3, Ankara, 705 s.
• Kahraman, A. 2014. Ekim zamanlarının kuru fasulye genotiplerinde (Phaseolus vulgaris L.) verim, verim unsurları ve kalite özellikleri üzerine etkileri. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Konya, 235 s.
• Karabacak, T. 2018. Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Çeşitlerinin Agro-Morfolojik Özelliklerinin Elazığ Koşullarında Araştırılması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Karadavut, U. 2022. A statistical alternative approach study in measuring the distance of the determinants of inter-species interaction. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 9 (1): 9-18 s.
• Konuk, A. ve Uzun, T. 2021. Kuru Fasulye Genotiplerinde Bazı Tarımsal Özelliklerinin Belirlenmesi. Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi, 10 (2): 161-168 s.
• Kuyucuoğlu, S. 2016. Farklı Ekim Zamanlarının Bazı Şeker Tipi Fasulye Genotiplerinde Agronomik Özellikler Üzerine Etkisi. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Öcal, M. 2021. Aksaray Ekolojik Koşullarında bazı Kuru Fasulye Çeşit/Hatların Morfo-Agronomik özellikleri ile özellikler Arası İlişkilerin Belirlenmesi. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, 84 s.
• Önder, M., Kahraman. A. ve Ceyhan, E. 2013. Response of dry bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes to water shortage”. Book of Abstracts. First Legume Society Conference. A Legume Odyssey, Novi Sad. Serbia.
• Özbekmez, Y. 2015. Ordu Ekolojik Koşullarında Bazı Kuru Fasulye Çeşit ve Genotiplerinin Verim, Verim Öğeleri ile Tohum ve Teknolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ordu, 84 s.
• Özçelik, H. ve Gülümser, A. 1988. Bazı bodur fasulye çeşitlerinde verim ve verim öğeleri üzerinde bir araştırma. Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3 (1): 99-108 s.
• Özçelik, H. ve Sözen, Ö. 2009, “Kelkit Vadisi Yerel Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Popülasyonlarının Toplanması, Karakterizasyonu, Morfolojik ve Agronomik Değişkenliklerin Belirlenmesi. TÜBİTAK TOVAG 108O013 nolu Proje Sonuç Raporu.
• Pekşen, E. 2005. Samsun koşullarında bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin tane verimi ve verimle ilgili özellikler bakımından karşılaştırılması. Ondokuzmayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (3): 88-95 s.
• Pekşen, E. 2012. Samsun koşullarında bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin tane verimi ve verimle ilgili özellikler bakımından karşılaştırılması. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 20 (3): 88-95 s.
• Sarıkaya, O. 2020. Orta Kızılırmak Vadisinden Toplanan Yerel Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Popülasyonları İçinden Teksel Seleksiyon Metodu ile Hat/Çeşit Geliştirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, 86 s.
• Saylam, A. Ç. 2017. Kırşehir Ekolojik Koşullarına Uygun Bazı Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Çeşit/Hatların Verim ve Verimle İlgili Özelliklerinin Belirlenmesi. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, 78 s.
• Serengül, S. 2019. Bazı Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Genotiplerinin Bingöl Koşullarındaki Verim ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi. Bingöl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bingöl, 63 s.
• Singh, A. K. ve Saini, S. S. 1983. Heterosis and combining agabeylity studies in french bean. SABRAO Journal, 15 (1): 17-22 p.
• Sirat, A. 2020. Yerel kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin tane verimi, verim unsurları ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. ADÜ Ziraat Dergisi, 17 (2): 245-254 s.
• Soydemir, H. E. 2021. Bazı Kuru Fasulye Çeşit ve Hatlarının Farklı Lokasyonlardaki Verim ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
• Sözen, Ö. ve Karadavut, U. 2020. Farklı lokasyonlarda yetiştirilen kuru fasulye genotiplerinin (Phaseolus vulgaris L.) bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 7 (4): 1205-1217 s.
• Sprent, J. L. ve Sprent, P. 1990. Nitrogen fixing organisms. Pure and Applied Aspects, Chapman and Hall, London, 34.
• Şehirali, S. 1980. Bodur fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) ekim sıklığının verimle ilgili bazı karakterler üzerine etkisi. A.U. Ziraat Fakültesi Yayınları: 738, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler: 429.
• Şentürk, M. A. 2016. Çankırı koşullarında bazı kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin verim ve bitkisel özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir çalışma. Çankırı Karatekin Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çankırı, 53 s.
• Taşkesen, S. 2019. Bazı Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Genotiplerinin Erzincan Koşullarındaki Verim ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi. Bingöl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bingöl, 67 s.
• Tunalı, H. 2019. Bazı Yerel Fasulye Popülasyonlarının Özelliklerinin Belirlenmesi ve Seleksiyonu. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale, 113 s.
• Türkmen, B. 2020. İleri Düzey Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Genotiplerinin Agro-Morfolojik ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir.
• Ustaoğlu, Y. N. 2008. Tescilli kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde çeşitli fenolojik dönemler için toplam sıcaklık isteklerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Ülker, M. ve Ceyhan E. 2008. Orta Anadolu ekolojik şartlarında yetiştirilen fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 22 (46): 77-89 s.
• Varankaya, S. 2011. Yozgat Ekolojik Şartlarında Yetiştirilen Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Genotiplerinin Bazı Tarımsal Özelliklerinin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Varankaya, S. ve Ceyhan, E. 2012. Yozgat ekolojik şartlarında yetiştirilen fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimler Dergisi, 26: 27-33 s.
• Vural, H., Salk, A., Özzambak, E. ve Esiyok, D. 1986. Bazı önemli yerli fasulye çeşitlerinin Bornova koşullarında yetiştirilmeye uygunlukları üzerinde araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, (23).
• Wallace, D., Baudoin, J., Beaver, J., Coyne, D., Halseth, D., Masaya, P., Munger, H., Myers, J., Silbernagel, M. ve Yourstone, K. 1993. Improving efficiency of breeding for higher crop yield. TAG Theoretical and Applied Genetics, 86 (1): 27-40 p.
• Yıldız, E. 2015. Doğu Anadolu’nun Güneyinde Yetiştirilen Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Gen Kaynaklarının Toplanması ve Değerlendirilmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Yılmaz, S. 2008. Erzincan koşullarında kuru fasulye yetiştiriciliği için uygun ekim zamanı ve çeşitlerin belirlenmesi. Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Merkezi ile TAGEM ortak projesi.
• Yılmaz, N., Özkorkmaz, A. F., Açıkgöz, M. A. ve Uyanık, M. 2011. Ordu İli Akkuş İçesi Ekolojik Koşullarında Bazı Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Çeşit ve Ekotiplerinin Tohum ve Teknolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye IV. Tohumculuk Kongresi, Samsun, 168-174 s.
• Zeytun, A. ve Gülümser, A. 1988. Çarşamba ovasında yetiştirilen fasulye çeşitlerinin fenolojik ve morfolojik karakterlerinin tespiti üzerinde bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3 (1): 83-98 s.
• Zirek, İ. 2015. Türkiye’de tescil edilmiş bazı fasulye (Phaseolus vulgagis L.) çeşitlerinin verim ve bazı verim özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van.