Ergenlerde Riskli Davranışların Yordayıcısı Olarak Kişilik Özellikleri

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 207 - 227, 31.05.2022

İhsan Akeren

https://doi.org/10.33907/turkjes.927330

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinin sahip oldukları kişilik özelliklerinin onların riskli davranışları üzerindeki yordayıcı etkisini incelemektir. Araştırmanın katılımcıları 2018-2019 eğitim öğretim yılı içerisinde Erzincan ili Tercan ilçesinde bulunan dört lisede eğitimine devam eden toplam 347 lise öğrencisidir. Katılımcıların 180’ i kız, 167’ si erkek; 104’ ü birinci sınıf, 83’ ü ikinci sınıf, 90’ ı üçüncü sınıf, 70’ i dördüncü sınıf öğrencisidir. Araştırmada öğrencilerin kişilik özelliklerini ölçmek için Beş Faktör Kişilik Ölçeği; riskli davranışlarını ölçmek için Riskli Davranışlar Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analiz edilmesinde SPSS 22.0 Paket Programı kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde Pearson Korelasyon Testi, çoklu regresyon analizi ve basit doğrusal regresyon analizi teknikleri kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre lise öğrencilerinde nörotisizmin beslenme alışkanlarını pozitif yönde ve düşük düzeyde, antisosyal davranışları ve intihar eğilimini pozitif yönde ve orta düzeyde, yumuşak başlılığın antisosyal davranışı, sigara kullanımını ve okul terkini negatif yönde ve düşük düzeyde, öz denetimin intihar eğilimini negatif yönde ve orta düzeyde, dışadönüklüğün intihar eğilimini negatif yönde düşük düzeyde, deneyime açıklığın intihar eğilimini negatif yönde ve düşük düzeyde yordadığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kişilik özellikleri, riskli davranışlar, beş faktör, ergen, lise öğrencileri.

Kaynakça

• Adler, A. (1970). Superiority and social interest: A collection of later writings. Evanston, Ill. Northwestern UP. Akbulut, Y. (2010). Sosyal bilimlerde SPSS uygulamaları. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Alikaşifoğlu, M., & Ercan, O. (2009). Ergenlerde riskli davranıŞlar. Turkish Pediatrics Archive/Turk Pediatri Arsivi, 44(1). Allport, G. W. (1961). Pattern and growth in personality.
• Arkar, H. (2010, April). Relationship between Attempted Suicide and Cloninger’s Personality Dimensions of Temperament and Character in Turkish Psychiatric Patients. In New/Yeni Symposium Journal (Vol. 48, No. 2, pp. 110-5).
• Arnett, J. (1992). Reckless behavior in adolescence: A developmental perspective. Developmental Review, 12(4), 339-373.
• Bahlmann, M., Preuss, U. W. & Soyka, M. (2002). Chronological relationship between antisocial personality disorder and alcohol dependence. European Addiction Research, 8(4), 195-200.
• Bandura, A. (1978). The self system in reciprocal determinism. American psychologist, 33(4), 344.
• Basım, H. N., Çetin, F. ve Tabak, A. (2009). Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Kişilerarası Çatışma Çözme Yaklaşımlarıyla İlişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 24(63).
• Becerra, B., Paez, F., Robles-Garcia, R. & Vela, G. E. (2005). Temperament and character profile of persons with suicide attempt. Actas Españolas De Psiquiatría, 33(2), 117-122.
• Bektaş, S. Ç., Yazıcı, H. ve Altun, F. (2013). Öğretmenlerin kişilik özellikleri ve kişisel sağlık davranışları ile depresif belirtileri arasındaki ilişkiler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), 127-142.
• Bettes, B. A. & Walker, E. (1986). Symptoms associated with suicidal behavior in childhood and adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 14(4), 591-604.
• Bjerregaard, B., & Lizotte, A. J. (1995). Gun ownership and gang membership. J. Crim. L. & Criminology, 86, 37.
• Borowsky, I. W., Ireland, M., & Resnick, M. D. (2002). Violence risk and protective factors among youth held back in school. Ambulatory pediatrics, 2(6), 475-484.
• Bulik, C. M., Sullivan, P. F. & Joyce, P. R. (1999). Temperament, character and suicide attempts in anorexia nervosa, bulimia nervosa and major depression. Acta Psychiatrica Scandinavica, 100(1), 27-32.
• Burger, J. M. (2006). Kişilik (çev. İD Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (15. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Brown, B. B., Feldman, S. S. & Elliott, G. R. (1990). At the threshold: The developing adolescent. Peer Groups. Harvard University Press, Cambridge, MA, 171-196.
• Cairns, R. B., Cairns, B. D., & Neckerman, H. J. (1989). Early school dropout: Configurations and determinants. Child development, 1437-1452.
• Cattell, R. B. (1973). Personality and mood by questionnaire. Jossey-Bass.
• Cervone, D., & Pervin, L. A. (2015). Personality: Theory and research. John Wiley & Sons.
• Cirhinlioglu, F. G. ve Üzeyir, O. K. (2010). İnanç ya da dünya görüşü biçimleri ile intihara yönelik tutum, depresyon ve yaşam doyumu arasındaki ilişkiler. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1), 1-8.
• Chioqueta, A. P. & Stiles, T. C. (2005). Personality traits and the development of depression, hopelessness, and suicide ideation. Personality And İndividual Differences, 38(6), 1283-1291.
• Cook, D. & Dayley, J. (2001). Developmental psychology-student netletter. Mesa www.mc.maricopa.edu/academic/psychology/dev/fall99/peer_pressure Community College sitesi adresinden, 18(04), 2001.
• Cook, V. D. (2005). An investigation of the construct validity of the Big Five construct of emotional stability in relation to job performance, job satisfaction, and career satisfaction.“https://trace.tennessee.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3333&context=utk_graddiss” adresinden.
• Costa Jr, P. T., & McCrae, R. R. (2008). The Revised NEO Personality Inventory (NEO-PI-R). Sage Publications, Inc.
• Deery, H. A. (1999). Hazard and risk perception among young novice drivers. Journal of safety research, 30(4), 225-236.
• Deniz, A. ve Erciş, A. (2008). Kişilik özellikleri ile algılanan risk arasındaki ilişkilerin incelenmesi üzerine bir araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 301-330.
• Demirkol, M. (2013). İntihar olasılığı: Kişilik özellikler, kontrol odağı ve ölüm algısı açısından bir değerlendirme. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, T. (2012). Beş faktör kişilik özellikleri ve öznel iyi oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
• Dowdell, E. B., & Santucci, M. E. (2004). Health risk behavior assessment: Nutrition, weight, and tobacco use in one urban seventh‐grade class. Public Health Nursing, 21(2), 128-136.
• Duberstein, P. R. (2001). Are closed-minded people more open to the idea of killing themselves?. Suicide and Life-Threatening Behavior, 31(1), 9-14.
• Duberstein, P. R., Conwell, Y. & Caine, E. D. (1994). Age differences in the personality characteristics of suicide completers: preliminary findings from a psychological autopsy study. Psychiatry, 57(3), 213-224. Duggan, C. (2004). Does personality change and, if so, what changes?. Criminal Behaviour and Mental Health, 14(1), 5-16. Dusek, J. B. (1987). Adolescent development and behavior. Prentice-Hall, Inc.
• Essau, C. A. (2004). Risk‐taking Behaviour among German Adolescents. Journal Of Youth Studies, 7(4), 499-512.
• Fergus, S., & Zimmerman, M. A. (2005). Adolescent resilience: A framework for understanding healthy development in the face of risk. Annu. Rev. Public Health, 26, 399-419.
• Flisher, A. J., Kramer, R. A., Hoven, C. W., King, R. A., Bird, H. R., Davies, M. & Schwab-Stone, M. (2000). Risk behavior in a community sample of children and adolescents. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 39(7), 881-887.
• Furnham, A. & Crump, J. (2005). Personality traits, types, and disorders: an examination of the relationship between three self‐report measures. European Journal of Personality, 19(3), 167-184.
• Freud, S. (1977). Introductory lectures on psychoanalysis. WW Norton & Company.
• Gençtanırım, D. & Ergene, T. (2014). Riskli davranışlar ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. International Journal of Social Science, 25(1), 125-138.
• Gullone, E. & Moore, S. (2000). Adolescent risk-taking and the five-factor model of personality. Journal Of Adolescence, 23(4), 393-407.
• Haase, C. M. & Silbereisen, R. K. (2011). Effects of positive affect on risk perceptions in adolescence and young adulthood. Journal of Adolescence, 34(1), 29-37.
• Hawton, K. (1987). Assessment of suicide risk. The British Journal of Psychiatry, 150(2), 145-153.
• Helsen, M., Vollebergh, W. & Meeus, W. (2000). Social support from parents and friends and emotional problems in adolescence. Journal Of Youth And Adolescence, 29(3), 319-335.
• Horzum, M. B., Ayas, T., & Padır, M. A. (2017). Beş Faktör Kişilik Ölçeğinin Türk Kültürüne Uyarlanması Adaptation of Big Five Personality Traits Scale to Turkish Culture. Sakarya University Journal of Education, 398-408.
• Jessor, R. (1991). Risk behavior in adolescence: a psychosocial framework for understanding and action. Journal of adolescent Health.
• Kao, Y. C., Liu, Y. P., Cheng, T. H. & Chou, M. K. (2012). Subjective quality of life and suicidal behavior among Taiwanese schizophrenia patients. Social Psychiatry And Psychiatric Epidemiology, 47(4), 523-532.
• Lin, E. H., Katon, W., Von Korff, M., Rutter, C., Simon, G. E., Oliver, M. & Young, B. (2004). Relationship of depression and diabetes self-care, medication adherence, and preventive care. Diabetes Care, 27(9), 2154-2160.
• Lindberg, L. D., Boggess, S., Porter, L. & Williams, S. (2000). Teen Risk-Taking: A Statistical Portrait.
• Maggs, J. L., Almeida, D. M. & Galambos, N. L. (1995). Risky business: The paradoxical meaning of problem behavior for young adolescents. The Journal of Early Adolescence, 15(3), 344-362.
• Martinez, M. T. (2005). A correlational study between the MMPI-2 PSY-5 and the 16PF global factors. Azusa Pacific University.
• McCrae, R. R. & Costa, P. T. (2003). Personality in adulthood: A five-factor theory perspective. Guilford Press. Mete, C. (2006). İlköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin kişilik özellikleri ile iş tatminleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Moeller, F. G. & Dougherty, D. M. (2001). Antisocial personality disorder, alcohol, and aggression. Alcohol Research and Health, 25(1), 5-11.
• Moore, S. M. & Rosenthal, D. A. (1993). Venturesomeness, impulsiveness, and risky behavior among older adolescents. Perceptual And Motor Skills, 76(1), 98-98.
• Or, P. (2003). Possible Risk Factors for Suicide: Depression, Anxiety, Positive and Negative Affect, Academic Achievement, Problem-solving Skills and Family Relations (Doctoral dissertation, METU).
• Özgüven, İ. E. (1992). Hacettepe kişilik envanteri el kitabı. Ankara: Psikolojik Danışma Rehberlik ve Eğitim Merkezi Yayınları.
• Paris, J. (2003). Personality disorders over time: precursors, course and outcome. Journal of personality disorders, 17(6), 479-488.
• Pervin, L. A., & John, O. P. (Eds.). (1999). Handbook of personality: Theory and research. Elsevier.
• Ramirez-Valles, J., Zimmerman, M. A., & Newcomb, M. D. (1998). Sexual risk behavior among youth: Modeling the influence of prosocial activities and socioeconomic factors. Journal of health and social behavior, 237-253.
• Rothenhäusler, H. B., Stepan, A. & Kapfhammer, H. P. (2006). Soluble interleukin 2 receptor levels, temperament and character in formerly depressed suicide attempters compared with normal controls. Suicide and Life-Threatening Behavior, 36(4), 455-466.
• Shrier, L. A., Emans, S. J., Woods, E. R. & DuRant, R. H. (1997). The association of sexual risk behaviors and problem drug behaviors in high school students. Journal of Adolescent Health, 20(5), 377-383.
• Skinner, B. F. (1965). Science and human behavior (No. 92904). Simon and Schuster.
• Şimşek, H., & Çöplü, F. (2018). Lise öğrencilerinin riskli davranışlar gösterme düzeyleri ile okula bağlanma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 18-30.
• Tatlılıoğlu, K. (2014). Üniversite öğrencilerinin beş faktör kişilik kuramına göre kişilik özellikleri alt boyutlarının bazı değişkenlere göre değerlendirilmesi. Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS),7(17), 939-973.
• Telef, B. B. (2014). Ergenlerde olumlu ve olumsuz duygular ile riskli davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(2), 591-604.
• Teng, C. C., & Liu, V. W. (2013). The pre-holiday effect and positive emotion in the Taiwan Stock Market, 1971–2011. Investment Analysts Journal, 42(77), 35-43.
• Tunç, P. (2019). Antisosyal kişilik bozukluğu dinamik formülasyon: Olgu sunumu. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 20(2), 211-216. Yazgan İnanç, B. ve Yerlikaya, E. E. (2008). Kişilik kuramları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yılmaz, Ö. (2012). Alkol bağımlısı olan erkeklerde kişilik özellikleri, stresle başa çıkma tarzları, intihar olasılığı ve depresif belirti düzeyinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zhao, J. (2006, May). The effects of induced positive and negative emotions on risky decision making. In Talk presented at the 28th Annual Psychological Society of Ireland Student Congress, Maynooth, Ireland.