PSEPHELLUS ERZİNCANİ WAGENİTZ & KANDEMİR VE ONOSMA BEYAZOGLUİ KANDEMİR & TÜRKMEN TÜRLERİNİN KORUNMASI, İZLENMESİ VE EKOLOJİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 142 - 160, 30.04.2022

Ece Gökçe Çakır-dindar , Muhammed Hakan Çakmak

https://doi.org/10.32328/turkjforsci.1041117

Öz

Türkiye için endemik ve dar yayılışlı türler olan Onosma beyazoglui Kandemir & Türkmen ve Psephellus erzincani Wagenitz & Kandemir, Erzincan ili İliç ve Kemah ilçelerindeki jipsli alanlarda yetişmektedir. Bu araştırmada, bu iki türe ait IUCN tehlike kategorilerinin güncellenmesi ve türlerin korunması için izleme planlarının oluşturulması amaçlanmıştır. Bu kapsamda, 2020-2021 yılları arasında vejetasyon dönemlerinde yapılan arazi çalışmalarında, türlerin birey sayımları yapılmış, koordinatları alınmış, türlere yönelik tehditler belirlenmiştir. Ayrıca, coğrafi bilgi sistemleri uygulamaları yardımıyla türlerin çevresel değişkenlerle olan ilişkilerinin analizi yapılmış, GeoCAT uygulaması aracılığıyla da türlerin yaşam ve yayılış alanlarının büyüklükleri hesaplanmıştır. Sonuç olarak, IUCN tehlike kategorisi O. beyazoglui için “CR (kritik)”, P. erzincani için “EN (tehlikede)” önerilmiştir. Ayrıca çalışma kapsamında, (1) O. beyazoglui’nin 1100-1300 m yükselti aralığı ile pozitif bir ilişki içinde olduğu, P. erzincani’nin ise 950-1000 m arasında ağırlıklı olarak yayılış gösterdiği, (2) O. beyazoglui ve P. erzincani türlerinin sırasıyla 0-30° ve 10-40° eğim aralıklarında yayılış gösterdiği, (3) her iki türün özellikle güneydoğu bakıyı ağırlıklı olarak tercih ettiği tespit edilmiştir. Bunun yanında, her iki tür için ayrı ayrı 5’er yıllık detaylı izleme planı hazırlanmıştır. Bu araştırma, hem bu iki türün korunması için altlık veriler sağlamakta, hem de tehlike altındaki diğer türler özelinde yapılacak çalışmalar için önemli bir model niteliğindedir.  

Anahtar Kelimeler

Erzincan, EUNIS, IUCN Tehlike Kategorisi, İzleme Planı, Lokal Endemik

A RESEARCH ON CONSERVATION, MONITORING AND ECOLOGY OF PSEPHELLUS ERZINCANİ WAGENITZ & KANDEMIR AND ONOSMA BEYAZOGLUİ KANDEMIR & TÜRKMEN SPECIES

Öz

Onosma beyazoglui Kandemir & Türkmen and Psephellus erzincani Wagenitz & Kandemir, which are narrowly distributed and endemic species for Turkey, are grown in gypsum areas in İliç and Kemah districts of Erzincan province. In this research, it was aimed to update the IUCN threat categories for these two species and develop monitoring plans for the conservation of these species. In this context, in the field surveys conducted during the vegetation periods between 2020-2021, the individual counts of the species were carried out, their coordinates were recorded, and the threats to the species were observed. The relationship between species and environmental variables was also analyzed with the help of geographical information systems applications, and the extent of occurrence and area of occupancy of the species were calculated through the GeoCAT application. As a result, the IUCN threat categories were updated as “CR (critically endangered)” for O. beyazoglui and “EN (endangered)” for P. erzincani. In addition, within the scope of the study, it was determined these; (1) O. beyazoglui has a positive relationship with the altitude range of 1100-1300 m, while P. erzincani is predominantly distributed between 950-1000 m, (2) O. beyazoglui and P. erzincani are distributed respectively in 0-30° and 10-40° slope ranges, and (3) both species mainly prefer southeast-facing slope. Besides, 5-year detailed monitoring plans were developed for both species separately. This research both provides baseline data for the conservation of these two species and is a significant model for studies to be carried out on other endangered species. 

Anahtar Kelimeler

Erzincan, EUNIS, IUCN Threat Category, Local Endemic, Monitoring Plan

Kaynakça

• Akpulat, N.A., Çelik, N., (2005). Flora of Gypsum Areas in Sivas in the Eastern Part of Cappadocia in Central Anatolia, Turkey. Journal of Arid Environments, 61, 27–46.
• Andersen, A. N., Fisher, A., Hoffmann, B.D., Read, J.I., Richards, R., (2004). Use of Terrestrial Invertebrates for Biodiversity Monitoring in Australian Rangelands. Austral Ecology, 29(1):87–92.
• Anonim, (1996). Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi. Resmi Gazete, 27 Aralık 1996. 22860:4-55.
• Bachman, S., Moat, J., Hill, A. W., de Torre, J., Scott, B., (2011). Supporting Red List threat assessments with GeoCAT: geospatial conservation assessment tool. ZooKeys, 150: 117–126.
• Başkale, E., Katılmış, Y., Azmaz, M., Polat, F., (2012). Fethiye – Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Tür ve Habitat İzleme Projesi Kapsamında Fethiye Kumsal Alanlarında Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta, Chelonia mydas) Populasyonlarının Araştırılması İzlenmesi ve Korunması Projesi-2012. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Proje Sonuç Raporu, Muğla.
• Binzet, R. (2012). Onosma. Şu sitede: Bizimbitkiler (2013). <http://www.bizimbitkiler.org.tr>, [er. tar.: 07 12 2021].
• Bizimbitkiler (2013). <http://www.bizimbitkiler.org.tr>, [er. tar.: 07 12 2021].
• Childes, S.L., (2004). Biodiversity of the Four Corners Area. Monitoring: A Regional Overview and Establishment of a Monitoring Plot. Occasional Publications in Biodiversity No.14, Biodiversity Foundation for Africa, Bulawayo / Zambezi Society, Harare.
• Cotterill, F.P.D. (Ed.), (1995). A Methodology to Measure and Monitor Biodiversity in Central African Savannas. Occasional Publications in Biodiversity No. 1, Biodiversity Foundation for Africa, Bulawayo.
• Çakır-Dindar, E. G., Duman, H., (2020). İliç-Kemah (Erzincan) Jips Florası. Bağbahçe Bilim Dergisi, 7(1): 16–46.
• Çakmak, M.H., Aytaç, Z., (2020). Determination and mapping of EUNIS habitat types of Mamak District (Ankara), Turkey. Acta Biologica Turcica, 33(4): 227–236.
• Çakmak, M.H., Aytaç, Z. (2021). EUNIS Habitat Sınıflandırmasının Türkiye Durum Değerlendirmesi. Bilge International Journal of Science and Technology Research, 5(2): 157-163.
• Çiçek, E., Birecikligil, S., Öztürk, S., Seçer, B., Celepoğlu, Y., (2016). Nevşehir İli Balık Faunası İçin Koruma ve İzleme Programı Önerileri. Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(1): 1–9.
• Eker, İ., Vural, M., Aslan, S., (2015). Ankara İli’nin Damarlı bitki çeşitliliği ve korumada öncelikli taksonları. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2(3): 57–114.
• Earth Explorer, (2021). Sayısal Yükseklik Modeli Verisi, https://earthexplorer.usgs.gov/, Accessed: 12.07.2021.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N., (2000). Red Data Book of Turkish Plants (Pteridophyta ve Spermatophyta). Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniv. Ankara.
• Elzinga, C. L., Salzer, D.W., Willoughby, J.W., Gibbs, J.P., (2001). Monitoring plant and animal populations. Blackwell Scientific Publications, Massachusetts, USA.
• Ertuğrul, K. (2012). Psephellus. Şu sitede: Bizimbitkiler (2013). <http://www.bizimbitkiler.org.tr>, [er. tar.: 07 12 2021].
• EUNIS (2013). <https://eunis.eea.europa.eu/habitats-code-browser.jsp>, [er. tar.: 09 12 2021].
• Fisher, R.A., Hunt, L., Kutt, A. and Mazzer, T. (2007). Biodiversity monitoring in the rangelands: A way forward, vol. 2, Desert Knowledge CRC, Alice Springs, Australia.
• GeoCAT, (2011). Jeo-Uzamsal Koruma Değerlendirme Aracı, http://geocat.kew.org/, Accessed: 12.07.2021.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M.T. (edlr.), (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• Hill, D., Fasham, M., Tucker, G., Shewry, M., Shaw, P., (2005). Handbook of Biodiversity Methods, Survey, Evaluation and Monitoring. Cambridge University Press, New York.
• IUCN, (2017). Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria, Version 13, the Standards and Petitions Subcommittee, http://www.iucnredlist.org/documents/RedListGuidelines.pdf, Accessed: 20.08.2021.
• IUCN, (2019). Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria, Version 14, the Standards and Petitions Committee, http://www.iucnredlist.org/documents/RedListGuidelines.pdf, Accessed: 03.09.2021
• Kanca, H., Terzioğlu, E., Adıgüzel, U., Erbaş, S., Erdoğan, E., (2019). Türkiye’nin Biyolojik Çeşitliliği. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Kandemir, A. ve Türkmen, Z., (2010). A new species of Onosma (Boraginaceae) from Eastern Turkey. Turkish J. Bot., 34: 277–282.
• Kandemir, A., Sevindi, C., Korkmaz, M. ve Çelikoğlu, Ş., (2015). Erzincan (Türkiye)’a Özgü Endemik Bitki Taksonlarının IUCN Tehdit Kategorileri. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2(1): 43–65.
• Karacan, S., (2019). Bazı Onosma L. (Boraginaceae) Türleri Üzerine Morfolojik, Anatomik ve Ekolojik Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzincan.
• Karagöz, A., (1998). Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 7(1): 1–9.
• Kıraç, C.O., Güçlüsoy. H., (2008). Foça ve Akdeniz Foku; Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde Akdeniz Fokunun (Monachus monachus) Korunması ve İzlenmesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, M., Özçelik, H., (2012). Habitat properties of annual Gypsophila L. (Caryophyllaceae) taxa of Turkey. Biological Diversity and Conservation, 5(1), 11–22.
• Mercan Erdoğan, N., (2014). Biyolojik Çeşitliliğin İzlenmesi ve Uluslararası Uygulamalar. uzmanlık tezi, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ankara.
• Mısırlıoğlu, M., Toper, R., (2020). Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) İzleme ve Koruma Çalışmaları: Göksu Deltası Örneği. Doğanın Sesi, 6: 28–43.
• Nichols, J.D., Williams, B.K., (2006). Monitoring for conservation. Trends in Ecology and Evolution, 21(12): 668–673.
• Osma, E., Kandemir, A., (2016). Analysing the Effect of Elements upon Some Endemic Plants Spreading over Different Habitats. Fresenius Environmental Bulletin, 25(7):2454–2460.
• Özçelik, H., Çinbilgel, İ., Muca, B., Koca, A., Tavuç, İ., Bebekli, Ö., (2014). Burdur İli Karasal ve İç Su Ekosistem Çeşitliliği, Koruma ve İzleme Çalışmaları. SDU Journal of Science (E-Journal), 9 (2): 12–43.
• Palacio, S., Escudero, A., Montserrat-Marti, G., Maestro, M., Milla, R., Albert, M.J., (2007). Plants Living on Gypsum: Beyond the Specialist Model. Annals of Botany, 99, 333–343.
• Puumalainen, J., Kennedy, P., Folving, S., (2003). Monitoring foresty biodiversity: a european perspective with reference to teprate and boreal forest zone. J. Environ. Management, 67: 5–14.
• Süel, H., Şentürk, Ö., Mert, A., Özdemir, S., Yalçınkaya, B., (2018). Habitat Suitability Modeling and Mapping. V. International Multidisciplinary Congress of Eurasia Proceedings, 24-26 July, Barcelona, Spain, pp. 536–549.
• Terzioğlu, E., Güvendiren, A.D., Erdoğan, E., Mercan Erdoğan, N., Ekmen Nural, Z.İ., (2015). Biyolojik Çeşitliliği İzleme ve Değerlendirme Raporu 2013-2014. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Biyolojik Çeşitlilik Daire Başkanlığı, İzleme ve Değerlendirme Şube Müdürlüğü, Ankara.
• Tucker, G., Bubb, P., de Heer, M., Miles, L., Lawrence, A., Bajracharya, S.B., Nepal, R.C., Sherchan, R., Chapagain, N.R., (2005). Guidelines for Biodiversity Assessment and Monitoring for Protected Areas. KMTNC, Kathmandu, Nepal.
• Uzun, A., Terzioğlu, S., Palabaş Uzun, S., (2012). Orman Ekosistemlerinde Biyoçeşitliliğin Korunması ve İzlenmesi. KSÜ DoğaBil. Der., Özel Sayı,126–135.
• Verheye, W.H., Boyadgiev, T.G., (1997). Evaluating the land use potential of gypsiferous soils from field pedogenic characteristics. Soil Use and Managament, 13, 97–103.
• Wagenitz, G., Kandemir A., (2008). Two New Species of the Genus Psephellus (Compositae, Cardueae) from Eastern Turkey. Willdenowia, 38: 521–526.