RİSĀLE-İ BAḲḲĀLÇILIḲ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, , 89 - 108, 20.06.2022

Mehmet Mustafa Karaca

https://doi.org/10.30563/turklad.1113833

Öz

Türk toplumu içerisinde hayatın hemen her alanını şekillendiren ve çoğunlukla sözlü geleneğe dayanan toplumsal normların ticaret hayatını da şekillendirdiği bilinmektedir. Her meslek dalının zaman içerisinde kendi iç kaidelerini oluşturduğu ve ticaretin bu kaidelere göre yapıldığı tarihi bilgi ve belgelerden anlaşılmaktadır. Anadolu Türklüğü, bu kaideleri meslek loncaları ve ahilik teşkilatı gibi kurumlar aracılığıyla uygulamıştır. Doğu Türklüğünün ticaret hayatında için de bugün dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bulunan onlarca meslek risalesinden anlaşılacağı üzere benzer denetim mekanizmalarının var olduğu söylenebilir. Özellikle Uygur Türklerinden kalan meslek risaleleri, geleneksel mesleklerin hem icrasının hem de gelecek nesillere aktarılmasının belli kaidelere göre gerçekleştiğini göstermektedir. Söz konusu kuralların toplumun gelenek, görenek ve inancından beslendiği düşünüldüğünde risalelerin sadece mesleklerle ilgili bilgileri içermediği, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı hakkında da bazı bilgileri günümüze aktardığı söylenebilir. Ayrıca toplum içerisinden derlenerek kaleme alınan bu eserler Türk dilinin ses ve şekil özelliklerinin yanında söz varlığının da ortaya konmasında önemli birer kaynak olduklarını söylemek yanlış olmayacaktır.
Bu çalışmada Berlin Staatsbibliothek Kütüphanesi Ms. or. oct. 1659 numarada Risale-i Baqqalçılık adıyla kayıtlı yazma eser incelenmiştir. Eserin çeviri yazı yoluyla aktarımı yapıldıktan sonra dikkat çeken dil ve imla özellikleri ortaya konulmuştur. Ayrıca eserin söz varlığının ortaya konması amacıyla bir de gramatikal dizin hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkçesi, geç dönem Çağatay Türkçesi, meslek risaleleri, risale-i bakkalçılık.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

A Review on Risāle-i Baḳḳālçılıḳ

Öz

It is known that social norms that shape almost every aspect of life in Turkic society and are mostly based on oral tradition also shape business life. It is understood from the historical information and documents that each branch of profession has formed its own internal rules over time and that trade is carried out according to these rules. Anatolian Turkishness applied these rules through institutions such as vocational guilds and Ahi organization. It can be said that there are similar control mechanisms in the commercial life of the Eastern Turks, as can be understood from the dozens of professional treatises in various libraries of the world today. Occupational booklets, especially from the Uyghur Turks, show that both the execution of traditional professions and their transfer to future generations take place according to certain rules. Considering that the aforementioned rules are fed by the traditions, customs and beliefs of the society, it can be said that the booklets do not only contain information about the professions, but also convey some information about the social, economic and cultural structure of the society. In addition, it would not be wrong to say that these works, which were compiled from the society and written, are an important source in revealing the vocabulary of the Turkic language as well as the phonetic and morphological features.
In this study, a manuscript registered with the name of Risale-i Baqqalcılık in Berlin Staatsbibliothek Library Ms or oct 1659 was examined. After the translation of the work is done through writing, the remarkable language and orthographic features are revealed. In addition, a grammatical index has been prepared in order to reveal the vocabulary of the work.

Anahtar Kelimeler

Uighur Turkic, Late Chagatai Turkic, Chagatai Turkic, occupational booklets

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Eker, Ü. (2018). Son Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Risâle-i Yafındilik “Örtünme Risalesi” Adlı Eser (Dil Özellikleri, Çevriyazı, Türkiye Türkçesine Aktarma, Tıpkıbasım). Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (11), 75-98.
• Karaca, M. M. (2022). Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Bir Hayvancılık Risalesi: Risale-i Çârvâçılık. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 84- 105.
• Öger, A. (2019). Uygur Türklerinde Fütüvvet Kültürü, Fütüvvet-Nâmeler ve Ahilik Teşkilatına Etkileri. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2019/13, s. 1-11.
• Öger, A. (2016). Uygurlarda Risalecilik Geleneği ve Rengrizlik Risalesi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (41), 151-183.
• Shaw, R. B. (2014). Kâşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü. (Çev. Fikret Yıldırım). TDK.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Güncel Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Kubbealtı Lugatı http://www.lugatim.com/ (Erişim Tarihi: 10.04.2022).
• Türk Dil Kurumu. Derleme Sözlüğü https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 20.04.2022).
• Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 28.04.2022).
• Ötüken Türkçe Sözlük http://www.otukensozluk.com/ (Erişim Tarihi: 30.04.2022).