Nature-Human Relations in Shamanism and Other Ancient Turkic Literature

Yıl 2023, , 117 - 126, 20.06.2023

Mahmudov Yusuf Muhammedoğlu

https://doi.org/10.30563/turklad.1115835

Öz

Shamanism has been a rich belief system in ancient Turkic history. The shamans considered the heavenly god to be a supernatural force. The shamanistic worldview, which regulates the relationship between spirits and people and is based on practical beliefs, has influenced all layers of ancient Turkic culture from time to time.
Shamanism, as a belief close to the Turkic spirit, is conditioned by understanding and believing in nature. The concept of belief in environmental factors is very broad and comprehensive. Their practical activity in the belief system is directly related to nature. Therefore, all components of the environment have found a place in shamanic sayings and legends. Shamanism, which is inherently difficult and sacred, usually takes place not out of nature, but in the mountains, lakes and rivers, forests and lands. For this reason, shamans have a very strong belief in nature. The cult of wood and stone is of special importance in shamanic miracles and beliefs. Their attitude towards animals as a living organism is also innate. The article examines the measures taken in shamanism and ancient Turkic literature to believe in nature, attitude to the environment and its protection. In the belief system of the ancient Turks, nature was perceived as a divine being. Shamans, based on its power, heal sick people, easily solve difficult problems, prevent the extinction of offspring by performing appropriate rites of reproduction, and ensure the sustainability of the species. The shamans cursed the people, punished them, and tried to educate them and bring them back to the right path. At that time, various animals were used as a means.
As can be seen, our research also addresses issues such as biodiversity, a healthy environment and its protection, and human ecology. Our research shows that the ancient Turks' way of life and their belief system always had a special attitude to nature.

Anahtar Kelimeler

Shamanism, Ancient Turkish literature, Protection of the environment, Attitude to nature.

ŞAMANİZMDƏ VƏ DİGƏR QƏDİM TÜRK ƏDƏBİ NÜMUNƏLƏRİNDƏ TƏBİƏT-İNSAN MÜNASİBƏTLƏRİ

Öz

Şamanizm qədim Türk tarixində zəngin bir inanc sistemi olmuşdur. Şamanlar Göy Tanrını hər şeyin fövqündə duran bir qüvvə hesab edirdilər. Ruhlarla insanlar arasında əlaqələri tənzimləyən və praktik inama söykənən şamançılıq dünyagörüşü əski Türk mədəniyyətinin bütün qatlarına zaman-zaman öz təsirini göstərmişdir.
Şamanizm Türk ruhuna yaxın bir inanc kimi təbiəti dərketmə və ona inamla şərtlənir. Burada ətraf mühit amillərinə inam anlayışı çox geniş və əhatəlidir. Onların inanc sistemindəki praktik fəaliyyəti bilavasitə təbiətlə bağllıdır. Ona görə də ətraf mühitin bütün komponentləri şaman söyləmələrində və əfsanələrində özünə geniş yer tapmışdır. Mahiyyətcə çətin və müqəddəs hal hesab edilən şaman doğulma bir qayda olaraq təbiətdən kənarda deyil, dağda, göl və çay qırağında, meşə və torpaqda baş verir. Bu səbəbdən də şamanlarda təbiətə inam çox güclü idi. Ağac və daş kultu şaman möcüzələrində və etiqadlarında xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Onların canlı orqanizm kimi heyvanlara qarşı münasibətlərində də bir doğmalıq olmuşdur. Məqalədə şamanizmin və qədim Türk ədəbiyyatında təbiətə inam, ətraf mühitə münasibət, onun qorunması yönündə həyata keçirilən tədbirlər araşdırılır. Əski Türklərin inanc sisemində təbiət ilahi varlıq kimi qəbul edilir. Onun gücünə əsaslanan şamanlar xəstə insanları sağaldır, həlli müşkül olan məsələləri asanlıqla həll edir, çoxalama ilə bağlı müvafiq ayinlər həyata keçirməklə nəslin kəsilməsinin qarşısını alır və növün davamlılığını təmin etmiş olurlar. Şamanlar bəduğur uğur insanları yamanlayır, cəza tədbirlər görür, bu yolla onları tərbiyə etməyə və düz yola qaytarmağa çalışırdılar. Bu zaman müxtəlif heyvanlardan vasitə kimi istifadə edirdilər.
Göründüyü kimi, tədqiqatımızda bioloji müxtəliflik, sağlam ətraf mühit və onun qorunması, insan ekologiyası kimi problemlərə də toxunulmuşdur. Araşdırmalarımız göstərir ki, qədim Türklərin həyat tərzində və onların inanc sistemində təbiətə özəl münasibət həmişə öndə olmuşdur.

Anahtar Kelimeler

Şamandoğulma, Qədim Türk ədəbiyyatı, Ətraf mühitin qorunması, Təbiətə münasibət

Kaynakça

• Azerbaycan dastanları III c. (2005). Bakı: Şerk-Kerb.
• Ceferov, N. (2004). Kedim Türk edebiyyatı. Bakı: AzAtaM.
• Dirili, Y. (2011). Nuh Peyğember, Mazan Nene ve Sofu Ocağı. Bakı: Nergiz.
• İncil (Ehdi-Cedid). (1996). Rebb İsa Mesihin hoş heberi.Stokholm: Bibliya Tercüme İnstitutu.
• Kitabi-Dede Korkud (2004). Esil ve sadeleşdirilmiş metnler. T. Hacıyevin redaktesile. Bakı: Önder.
• Kurbani. Eserleri. (2005).Tertib eden Kazımov K. Bakı: Şerk-Kerb.
• Kurani-Kerim. (2004). Tertib eden Bünyadov Z., Memmedeliyev V. Bakı: Çırak.
• Neğmeler, inanclar, alkışlar.(1989). Tertib eden A.Nebiyev. Bakı: Yazıçı.
• Seyidov, M. (1994). Kam-Şaman ve onun kaynaklarına ümumi bahış. Bakı: Genclik.
• Şaman efsaneleri ve söylemeleri.(1993). Tertib eden Gözelov F., Memmedov C. Bakı: Yazıçı.