RUS TÜRKOLOGLARINA GÖRE GÜNEYBATI (OĞUZ) TÜRK LEHÇELERİNDE TASARLAMA KİPLERİ

Yıl 2022, , 429 - 445, 20.12.2022

Lira Maırambek Kyzy

https://doi.org/10.30563/turklad.1187716

Öz

Türkçede kip kavramı bildirme ve tasarlama olmak üzere iki kategori altında ele alınır. Bildirme kipleri zaman anlamı veren yapıları kapsarken, tasarlama kipleri istek, emir, şart ve gereklilik bildiren yapıları içerir. Konuşurun eylem karşısındaki tutumunu, niyetini ve duygusunu belirten bu tasarlama kiplerinin bazen lehçeden lehçeye şekil, anlam ve işlev bakımından farklılık arzettiği, bazen de iç içe girdiği görülür. Bu çalışmada Baskakov, Kononov, Şçerbak, Serebrennikov, Gadjieva, Pokrovskaya, Grunina, Budagova, Guzev gibi Rus Türkologlarının güneybatı Türk lehçelerindeki tasarlama kiplerinin durumunu, yapılarını ve dildeki kullanımlarını değerlendiriş biçimleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Güneybatı Türk Lehçeleri, Tasarlama Kipleri

Irrealis moods in southwestern (Oghuz) Turkic dialects according to Russian turkologist

Öz

Turkic moods are divided into two categories: indicative and irrealis. While indicative moods include structures that give meaning to time, irrealis moods contain structures that express request, order, condition and necessity. It has been observed that these irrealis moods which indicate the attitude, intent and emotion of the speaker against the action, sometimes vary from dialect to dialect in terms of form, meaning, and function, and sometimes intertwine with each other. This paper deals with how Russian Turkologists such as Baskakov, Kononov, Shcherbak, Serebrennikov, Gadzhieva Pokrovskaya, Grunina, Budagova, and Guzev have examined the state, structure, and use of irrealis moods in southwestern Turkic dialects.

Anahtar Kelimeler

Turkic dialects, Southwestern Turkic Dialects, Irrealis Moods

Kaynakça

• Bang. W. Studien zur vergleichenden Grammatik der Turksprachen. I // SBAW. 1916. 22; II // SBAW. 1916. 37; III: Stück: Über das Posessivsuffiex –sı und einige seiner möglichen Verwandten // SBAW, 1916. 51.
• Benzing, J. Tschuwaschische Forschungen. I // ZDMG. 1940. Bd. 94. H. 2; IV // ZDMG. 1942. Bd. 96. H 3.
• Baskakov, N. A. (1953). K voprosu o proishojdenii uslovnoy formı na –sa/-se v tyurkskih yazıkah. Akad. V. A. Gordlevskomu k ego 75-letiyu. Moskva.
• Baskakov, N. A. (1988). Kategoriya Nakloneniya, E. R. Tenişev (Ed.), Sravnitel’no-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov: Morfologiya (s. 324-368) içinde, Nauka, Moskva.
• Budagova, Z. İ. (1971). Nakloneniye Glagola, M. Ş. Şiraliyev, E. V. Sevortyan (Ed.), Grammatika Azerbaydjanskogo Yazıka: Fonetika, Morfologiya i Sintaksis (s. 114-122) içinde, İzdatel’stvo Elm, Baku.
• Deny, J. (1921). Grammaire de la langue turque. Paris.
• Dilaçar, A. (1971). Gramer Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY Belleten, 106-112.
• Von Gabain, A. Alttürkische Grammatik. Leipzig. 1950(1): Wiesbaden, 1974 (Gab.).
• Grunina, E. A. (2005). Turkmenskiy Yazık, Vostoçnaya Literatura, Moskva.
• Guzev, V. G. (2015). Teoretiçeskaya Grammatika Turetskogo Yazıka, Sankt-Peterburgskiy Universitet.
• Kazımov, Q. Ş. (2010). Müasir Azǝrbaycan Dili: Morfologiya, Elm vǝ Tǝhsil, Bakı.
• Kononov, N. (1956). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
• Pokrovskaya, L. A. (1964). Grammatika Gagauzskogo Yazıka: Fonetika i Morfologiya, Nauka, Moskva. Radloff, W. Die alttürkischen İnsschiften der Mongolei. Spb. 1897.
• Ramstedt, G. J. (1957). Einführung in die altaische Sprachwissenschaft. I. Lautlehre. Helsinki.
• Serebrennikov, B. A., Gadjieva, N. Z. (2022). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Grameri, (Çev: Hacıyev. T. ve Öner. M.) Ankara: TDK Yayınları.
• Scerbak, A. M. (1976). Formı celatel’nogo nakloneniya v tyurkskih yazıkah. Turcologica. Leningrad.
• Şçerbak, A. M. (2016). Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler (Fiil), (Çev: Karasoy Y., Hacızade. N. ve Gülmez. M.) Ankara: TDK Yayınları.