Dök- as an auxiliary verb in the Turkey Turkish dialects

Yıl 2022, , 459 - 465, 20.12.2022

Mehmetcan Gökbayır

https://doi.org/10.30563/turklad.1195508

Cited By: 1

Öz

Studies on Turkey Turkish dialects have been studied only as "phonetics, morphology, vocabulary or dictionary studies" until recent years. Contrary to these dialect studies, which have become traditional in recent years, research on dialects has been further deepened and studies on structures in dialects have gained a new dimension. In particular, there has been a noticeable increase in studies on auxiliary verbs. Auxiliary verbs have been studied as a structure in the morphology until today. In today's studies, this situation has mostly left its place to meaning and function. In this study, the auxiliary verb “dök- (to pour)”, which has not been identified as an auxiliary verb in Turkey Turkish dialects until today, was handled and some data and evaluations were included.
The verb “dök-” was only considered as an independent verb in previous studies on Turkey Turkish dialects or in grammar books on Turkey Turkish, but the verb was never identified and evaluated as an auxiliary verb. In this paper, contrary to this situation, the first determinations were made about the use of the verb "dök-" as an auxiliary verb. The first reason why the verb "dök-" has not been included as an auxiliary verb in any of the dialect studies can be explained by the fact that not many dialect studies have been done in the geography where it is used, and the second reason is that usage areas are limited to one province based on the current findings.
In this study, there is information about the compound verb structures formed by the auxiliary verb "dök-", which is used together with the verbs or nouns, the gerundium that it is used with, the tenses and its positive-negative uses. It is thought that the study will contribute to the study of Turkey Turkish dialects and to the literature in terms of introducing a new auxiliary verb.

Anahtar Kelimeler

Dialect, Turkey Turkish, Auxiliary Verb, Çankırı, dök-

TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA YARDIMCI FİİL OLARAK dök-

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları üzerine yapılan çalışmalar, son yıllara kadar genellikle “ses bilgisi, şekil bilgisi, söz varlığı ya da sözlük çalışmaları” olarak ele alınmış ve incelenmiştir. Son yıllarda ise gelenekselleşen bu ağız çalışmalarının aksine, ağızlar üzerine yapılan araştırmalar daha da derinleştirilmiş ve ağızlardaki yapılarla ilgili çalışmalar yeni bir boyut kazanmıştır. Özellikle yardımcı fiiller üzerine yapılan çalışmalarda gözle görülür bir artış olmuştur. Günümüze kadar yardımcı fiiller, genellikle bir yapı olarak dilin şekil bilgisi kısmında incelenmiştir. Günümüzdeki çalışmalarda ise bu durum yerini daha çok anlam ve işleve bırakmıştır. Bu çalışmada da Türkiye Türkçesi ağızlarında günümüze kadar bir yardımcı fiil olarak tespit edilemeyen “dök-” yardımcı fiili ele alınmış ve bazı verilere, değerlendirmelere yer verilmiştir.
“Dök-” fiili Türkiye Türkçesi ağızlarıyla ilgili önceki çalışmalarda ya da Türkiye Türkçesi üzerine yazılan dil bilgisi kitaplarında sadece müstakil bir fiil olarak ele alınmış ancak fiil hiçbir zaman bir yardımcı fiil olarak tespit edilmemiş ve değerlendirilmemiştir. Bu bildiride ise bu durumun aksine “dök-” fiilinin bir yardımcı fiil olarak kullanımıyla ilgili ilk tespitler yapılmıştır. “dök-” fiilinin bugüne kadar yapılan ağız çalışmalarının hiçbirinde yardımcı fiil olarak yer almayışının birinci sebebi kullanıldığı coğrafya hakkında çok fazla ağız çalışmalarının yapılmamış olması, ikinci sebebi ise şu anki tespitlere dayanarak kullanım alanlarının bir il ile sınırlı kalması ile açıklanabilir.
Bu çalışmada ele alınan “dök-” yardımcı fiilinin, fiillerle ya da isimlerle bir araya gelerek oluşturduğu birleşik fiil yapıları, beraberinde kullanıldığı zarf-fiiller, çekimlenme zamanı ve olumlu-olumsuz kullanımları hakkında bilgiler yer almaktadır. Çalışmanın Türkiye Türkçesi ağızları incelemelerine ve alan yazınına yeni bir yardımcı fiilin tanıtılması açısından katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yardımcı fiil, Ağız, Türkiye Türkçesi, dök-, Çankırı

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dil Bilim). Ankara: TDK Yayınları.
• Aydeniz, S. (1995). Türkiye Türkçesinde Tasviri Fiiller ve Fonksiyonları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydoğdu, Ö. (2011). Çankırı İli ve Yöresi Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Doğan, A. T. (2017). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiiller Üzerine Değerlendirmeler. International Journal of Language Academy, s. 192-221.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri – Fiil. Ankara.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay.
• Gökbayır, T. (2021). Cengiz Aytmatov’un Botogöz Bulak ve Birinçi Mugalim Metni Üzerine Bir Uygulama Çalışması Örneği-Kırgız Türkçesinde Zarf-Fiil Ekleri. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған «Қазақстанның тәуелсіздігі және рухани-мәдени құндылықтар» атты халықаралық ғылыми-практикалық онлайн конференция Материалдары. Almatı/Kazakistan.
• Gündüz, F. (2020). Türkiye Türkçesinde Süreklilik Görünüşü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kiremit, M. (1986). Yapraklı İlçesi Ağzı. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (2019). Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Von Gabain, A. (1988). Eski Türkçenin Grameri. (Çev: Akalın, M.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.