Language policy in the republic of uzbekistan in the period of independence

Yıl 2023, , 179 - 188, 20.12.2023

Elçin İbrahimov

https://doi.org/10.30563/turklad.1318704

Öz

Language policy emerged as a result of language planning activities carried out by states in order to form, strengthen and develop language and national identity. Language policy can be evaluated as an effective means of ensuring interethnic communication as a state policy. Language policy is implemented differently in every state and society. The main reason for this different implementation is that each state has a different ethnic structure.
We can say that the language policy in Uzbekistan is developing more optimistically than in other Central Asian countries. President of Uzbekistan Sh. Mirziyoyev's decree dated October 21, 2019, connected to the plan "On strengthening the authority and position of the Uzbek language as the state language" is an indicator of the value the state attaches to the Uzbek language. In the decree, it is noted that the state will supervise the protection and development of the state language and the implementation of the works arising from this action plan.
Today, a mixed alphabet is used in Uzbekistan. The alphabet changes in 1993, 1995, and 2001 were unsuccessful attempts at rapprochement with other Turkic languages. However, in the action plan adopted by the state in 2019, it is specifically mentioned that additional measures should be taken in order to avoid repeating the mistakes that occurred in the transition to the Latin alphabet in the past.
In this article, we will talk about the language policy implemented in Uzbekistan during the period of independence.

Anahtar Kelimeler

Language Policy, Independence Period, Language Planning, Language Policy in Uzbekistan, Transition to Latin Alphabet.

MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜ ÖZBƏKİSTAN RESPUBLİKASINDA DİL SİYASƏTİ

Öz

Dil siyasəti dövlətlərin dil və milli kimliyi formalaşdırmaq, gücləndirmək və inkişaf etdirmək məqsədilə gerçəkləşdirdiyi dilplanlaşdırma fəaliyyətinin nəticəsi kimi meydana çıxmışdır. Dil siyasəti dövlətçilik siyasəti olaraq millətlərarası ünsiyyəti təmin edən effektiv vasitə kimi qiymətləndirilə bilər. Dil siyasəti hər dövlətdə və cəmiyyətdə fərqli şəkildə həyata keçirilir. Bu fərqli şəkildə həyata keçirilmənin əsas səbəbi hər dövlətin fərqli etnik quruluşa sahib olmasıdır.
Özbəkistanda dil siyasətinin digər Mərkəzi Asiya ölkələri ilə müqayisədə daha nikbin inkişaf etdiyini söyləyə bilərik. Özbəkistan Prezidenti Ş. Mirziyoyevin 21 oktyabr 2019-cu ildə “Özbək dilinin dövlət dili kimi nüfuzunu və mövqeyini gücləndirmək barədə” tədbirlər planı haqqında fərmanı özbək dilinə dövlət tərəfindən verilən dəyərin göstəricisidir. Fərmanda dövlət dilinin qorunmasına, inkişaf etdirilməsinə və bu tədbirlər planından irəli gələn işlərin görülməsinə nəzarətin dövlət tərəfindən həyata keçirilməsi qeyd olunur.
Bu gün Özbəkistanda qarışıq bir əlifbadan istifadə olunur. 1993, 1995 və 2001-ci illərdəki əlifba dəyişiklikləri digər türk dilləri ilə yaxınlaşma baxımından uğursuz cəhdlərdir. Ancaq dövlətin 2019-cu ildə qəbul etdiyi Tədbirlər planında keçmişdə latın əlifbasına keçiddə baş verən xətaların yenidən təkrarlanmaması üçün əlavə tədbirlərin görülməsi xüsusi qeyd olunmuşdur.
Bu yazımızda Özbəkistanda müstəqillik dövründə həyata keçirilən dil siyasətindən bəhs edəcəyik.

Anahtar Kelimeler

Dil Siyasəti, Müstəqillik Dövrü, Dil Planlaşdırma, Özbəkistanda Dil Siyasəti, Latın Əlifbasına Keçid

Kaynakça

• Abdieva, R. (2017). Bağımsızlıklarını Kazandıktan Sonra Türk Cumhuriyetlerinin Dil Politikaları ve Türkiye ile Ortak Dil ve Ortak Alfabe Çalışmaları, Uluslarası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 46.
• Buran, A., Alkaya E. (2013). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eltazarov, J. (2017). O’zbekistanda 20-Asrda Amalga Oshirilgan Yazuv va İmlo İslohotlari Tarixindan (Sotsionlingvistik Tahlil), Samarqand: Samdu Nashri.
• Garibova, J. (2012). Sovyet Sonrası Dönemde Türk Dilli Halklar - Dil Sorunu ve Yeniden Biçimlenen Kimlikler, Türk Dilli Halklar – Türkiye ile İlişkiler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Gökdağ, B. A. (2022). Bağımsızlığın 30. yılında Özbekistan’da Dil Uygulamaları, Prof. Dr. Mehman Musaoğlu Armağanı, Ankara: Bengü Yayınları.
• Hudayberdiyev, C. (1998). Özbekçede Ses Uyumunun Yok Edilişi. Türk Dünyası Derleme Edebiyat Dergisi, s. 434-435.
• İbrahimov S. (1972). Özbekskiy Alfavit ı Voprosı Ego sovershenstvovaniya, Voprosı Soverşensmvovaniya Alfavitov Turkcha Yazıkov SSSR.
• İbrahimov, E. (2018). Türk Xalqlarının Ortaq Əlifba, İmla və Ünsiyyət Dili. Bakı: Elm və Təhsil.
• İbrahimov, E. (2020). Bağımsız Türk Cumhuriyetlerinde Dil Politikası (Azerbaycan Örneği). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 50, 99-116.
• İbrahimov, E. (2021). Azerbaycan'da Dil Politikalarının Toplumdilbilimsel Paradigmaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, SUTAD, Aralık 2020; S. 50, 27-41.
• İbrahimov. E. (2020). Rusiya Federasiyasının Azsaylı Türk Xalqlarına Qarşı Dil Siyasəti. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). Y. 4. S. 2., s. 206-222.
• Kerimov, İ. (2011). Özbekistan Na Poroge Dostizheniya Nezavisimosti. Taşkent: Özbekistan.
• Kocaoğlu, T. (1999). Türk Ülkelerinde Latin Alfabesine Geçme Sürecindeki Başlıca Meseleler, 3.Ulusalararası Türk Dili Kurultayı Bildiriler Toplusu, s. 677.
• Kuçkartay, İ. (1999). Latın Esaslı Yeni Özbek Alfabesi (Kabul edilmesi ve uygulanması), Atatürkün Harf Devrimi ve Türk Dünyasında Yansımaları Sempozyumu Bildiriler Toplusu, s. 122.
• Murtazaeva R. (2017). Uzbekistan-Unikal’nıy Kray Mejnatsional’nogo Soglasiya i Tolerantnocti. Uznekistan-Smraba Mira ı Solasiya: Sv. Mamerialov Konferensii.
• Özeren, M. (2018). Dil Kimlik İlişkisi Çerçevesinde Rusya Federasyonundaki Türk Halklarının ve Türk Kehçelerinin Durumu, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 73, s. 163-182.
• Özeren, M. (2019). Türk Dünyasında Ortak İmla (Yazım) Sorunu. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). Y. 3, S. 1, s. 104-121.
• Öztürk, R. (2001). Yeni Özbek Alfabesi ile Yayımlanmış Bazı Kitaplar ve Düşündükleri, Türk Dünyası Derleme Edebiyat Dergisi, s. 761-765.
• Smith, G. (1998). Nation Building in the Post-Soviet Borderlands. The Politcs of National İdentities, New York: Cambridge University Press.
• Şahin, E. (2012). Orta Asya ve Bağımsız Türk Cumhuriyetlerinde Yeni Dil Politikaları Bağlamında Alfabe Değişimi, İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları.
• Şirin, H. (2006). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, F. (2008). Özbek Türkçesinin Latin Alfabesi Esasındaki İmlasi Üzerine, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Y. 3, S. 6, s. 607.