History of Sakha (Yakut) alphabets with latin and cyrillic graphics

Yıl 2023, , 355 - 362, 20.12.2023

Dilber Camali

https://doi.org/10.30563/turklad.1341554

Öz

The alphabet process of the Turkic peoples living under the rule of Tsarist Russia shared almost the same fate. At the same time, in order to carry out the policy of Russification among the Turkic-speaking peoples, Russia first needed to know the language of these peoples. For this, the alphabet of minority peoples had to be created. Thanks to his missionary activity, he was able to carry out this policy more easily among the Turkic peoples who have tengrist and shamanistic beliefs. For this reason, alphabets have been changed many times in a century. Sakha Turks were the first to use the Latin alphabet. It was produced in several versions the Sakha alphabet with Cyrillic graphics and the Sakha alphabet with Latin graphics, each of which has been in force for several years. Finally, since 1939, Sakha Turks have used the Sakha alphabet with Cyrillic graphics consisting of 40 signs. But the Yakut alphabet with Latin letter created by A.S.Novgorodov paved the way for education that has been used for a long time. In this article, the history of the Sakha alphabet with Latin graphics and the Sakha alphabet with Cyrillic graphics were researched, and the advantages and disadvantages of both alphabets were explained.

Anahtar Kelimeler

Sakha (Yakut) Language, Graphical, Alphabet, Latin, Cyrillic

LATİN VE KİRİL GRAFİKLİ SAHA (YAKUT) ALFABELERİNİN TARİHİ

Öz

Çarlık Rusyasının hâkimiyeti altında yaşayan Türk halklarınının alfabe süreci hemen hemen aynı kaderi paylaşmıştır. Aynı zamanda Türkçe konuşan halklar arasında Ruslaştırma politikasını yürütebilmek için Rusya'nın öncelikle bu halkların dillerini bilmesi gerekiyordu. Bunun için azınlık halkların alfabesi oluşturulmalı idi. Rusya, misyonerlik faaliyeti dolayısıyla tanrıcı ve Şamanist inanca sahip olan Türk halkları arasında bu politikayı daha rahat yürütebilmiştir. Bu nedenle bir asır içerisinde defalarca alfabe değiştirilmiştir. Latin alfabesine ilk geçen Saha Türkleri olmuştur. Birkaç versiyonda (Kiril grafikli Saha alfabesi ve Latin grafikli Saha alfabesi) hazırlanarak her biri birkaç yıl yürürlükte olmuştur. Günümüzde ise 1939 yılından bu yana Saha Türkleri 40 işaretten ibaret Kiril grafikli Saha alfabesini kullanmaktadırlar. Fakat A.S. Novgorodov'un oluşturduğu Latin harfli Saha alfabesi de uzun zaman kullanılarak eğitimin önünü açmıştır. Bu makalede Latin grafikli Saha alfabesinin ve Kiril grafikli Saha alfabesinin tarihi araştırılmış, her iki alfabenin avantajları ve dezavantajları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yakutça, grafikli, alfabe, Latin, Kiril

Kaynakça

• Baraxov İ, (1999), K unifiçirovannomu tyurkskomu alfavitu iz istorii yakutskoy pisminnosti. Erişim tarihi: 10. 08. 2023, http://ilin-yakutsk.narod.ru/1999-12/50.htm
• Böhtlingk, O. (1851). Über die Sprache der Jakuten. Saint-Peterburg: Buchdruckerei der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
• I. Bakü Türkoloji Kurultayı. (2006). Bibliyografiya. Bakü: Bilim
• Novgorodov S.A. (1978). Po povodu poiskov trançkripçii dlya narodov, ne imeyuşıx pismennosti, Moskva, Nauka.
• Novgorodov S.A. Yakutskix Bukvarı. (10.08.2023). Erişim Adresi: https://www.s-vfu.ru/universitet/rukovodstvo-i-struktura/instituty/pi/news/%D0%AF%D0%BA%D1%83%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B1%D1%83%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C.pdf
• Petrov, N. Е. (1972). Alfavit yakutskovo yazıka. Vaprosı soverşenstovaniya alfavitov tyurkskix yazıkov SSSB. Moskova: Nauka Вопросы.
• Yakutskix Yazıkax. (10.08.2023). Erişim tarihi: https://vivaldi.nlr.ru/bx000022489/view/?#page=3
• Zaxarova, T.V. (2014). İz istorii yakutskovo alfavita. Severe-vastoçniy vestnik. S.1(8). (10.08.2023). Erişim Adresi: file:///C:/Users/Dilber/Downloads/iz-istorii-yakutskogo-alfavita.pdf