AFGANİSTAN SAHASI ÖZBEK TÜRKÇESİNDE AKRABALIK TERİMLERİYLE KURULAN İKİLEMELER

Yıl 2023, , 461 - 470, 20.12.2023

Najibullah Bigzad

https://doi.org/10.30563/turklad.1355360

Öz

Dilin temel söz varlığı arasında önemli yer teşkil eden akrabalık terimleri, bugün dünyada insanoğlu tarafından en çok kullanılan sözcükler arasında yer almaktadır. Çocuğun, aile ortamında öğrendiği sözcüklerin başında akrabalık isimleri gelmektedir. Geleneksel ilişkileri kapsayan bu sözcükler zamanla kalıplaşarak tek bir kavramı ifade eder haline gelmiş ve ikilemeyi oluşturmuştur. Bunun sonucu olarak diğer dünya dilleriyle karşılaştırıldığında Türk dili akrabalık terimleriyle oluşturulan ikilemeler bakımından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bu çalışmada Afganistan sahası Özbek Türkçesinde akrabalık terimleriyle kurulan ikilemeler üzerinde durulmuştur. Bu amaçla Afganistan sahasında Özbek Türkçesiyle yazılmış metinler taranarak akrabalık terimleriyle kurulan ikilemeler tespit edilmiş, elde edilen bulgular anlam, köken ve kuruluş bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özbekçe, Afganistan Sahası Özbek Türkçesi, Akrabalık Terimleri, İkilemeler

Etik Beyan

Çalışmanın özgün bir çalışma olduğunu ve daha önce herhangi bir dergide yayımlanmadığını beyan ediyorum.

Destekleyen Kurum

Çalışma herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından desteklenmemektedir

Teşekkür

Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları dergisi editörü Sayın Prof. Dr. Ahmet Buran hocama ve derginin bütün ilmi akademik kadrosuna Türklük bilimi alanında yaptığı çalışmalarından dolayı kendilerine teşekkür ediyorum. Gelecekte ilmi ve akademik faaliyetlerinde başarılar dilerim.

Reduplications with kinship terms in uzbek turkic of afghanistan

Öz

Kinship terms, which have an important place among the basic vocabulary of the language, are among the most used words by human beings in the world today. Relative names are the most basic words that a child learns in the family environment. These words, which include traditional relationships, have turned into cliché words that convey a single concept over time and have formed reduplications. As a result, compared to other languages of the world, the Turkic language has a very rich structure in terms of reduplications formed by kinship terms. In this research, focused on the reduplications established with kinship terms in Uzbek Turkic of Afghanistan. For this purpose, the texts written in Uzbek Turkic in the field of Afghanistan were examined and reduplications established with kinship terms were identified, the findings were examined in terms of meaning, origin and structure.

Anahtar Kelimeler

Uzbek, Uzbek Turkish of Afghanistan, Kinship Terms, Reduplications

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1954). Türkçede kelime koşmaları. Türk Dili Araştırmaları Yayınları Belleten, s. 97-104.
• Aktan, B. (2010). Dîvânu Lügâti’t-Türk’ün Söz Varlığında Yer Alan İkilemeler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 1-12
• Alkaya, E. (2008). Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, Y. 3, S. 3, s. 37 – 76.
• Aksan, D. (2015). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayinevi.
• Andhoyı, M. E. Metin (2012). Çeşm-i Ġezâle. Kabul: Emiri Yayınevi.
• Andhoyı, G. S. Vekilzade (2008). İzgü Niyet. Kabul: Afgan Mesleki Basımevi.
• Atmaca, E. ve Kral, Ö. F. (2015). Kazak Türkçesindeki İkilemelerin Sınıflandırılması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Y. 4, S. 1, s. 194-213.
• Neyazi, N. (Baskıya Hazırlayan) (2020). Afganistan’da Özbek ve Türkmen Dillerinin Resmi Makamının 17. Yıllığı Münasebetiyle, Unutulmas Makale ve Şiirler Toplamı. Waja Yayınevi.
• Çoraklı, Ş. (2001). Türkçenin Yaratma Gücü: İkileme. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 17, s. 53-60.
• Çürük, Y. (2016). İkilemelerin Dilbilgisel Anlamları. International Journal of Social Science, S. 48, s. 397-411.
• Erdem, M. D. (2005). Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine. Bilig, S. 33, 189-225.
• Ergin, M. (2012). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım, Yayın ve Tanıtım.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yay.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkilemeler. Ankara: TDK Yayınları.
• Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Khangeldi, E. N. (2017). Türkistan Bayramı Ergenequn. Ankara.
• Khangeldi, E. N. (2022). Akışnıng İzi Kökçe ve Ceyḥûn. Titatu Araştırma Merkezi.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Köhken, M. A. (2021). Ölmez Sözler. Kabul: Âzâdi Yayınevi.
• Labib, S. M. A (2020). Porloq İnjular. Ankara: Öztepe Matbaası.
• Özden, M. ve Doğan, L. (2017). Doğu Trakya Ağızlarında Kullanılan İkilemeler. İdil, Y. 6, S. 32, s. 1173-1206.
• Özeren, M. (2019). Kırgız Türkçesi Ağızlarında İkilemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sev, G. (2004). Divan-ü Lügat-it Türk’te İkilemeler. Türk Dili Dergisi, S. 634, 497-510
• Suçin, M. H. (2006). Türkçe ve Arapça İkilemelerde Sözcük Dizilişi ve Ses Benzeşmesi. Ekev Akademi Dergisi. S, 28, s. 281-294.
• Tali, S. Y. (1995). Senger Sesi. Pişavur: Kıssa-Hani Matbaası.
• Tekin, Ş. (2001). İl Kelimesi ve İştikaklarının Hikayesi, İştikakçının Köşesi, Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Simurg Yayınları, s. 103-119.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yarqin, S. (2014). Yulduzlar İziden “Özbek Genç Şairleri”. Kabul: İtisam Yayınevi.